آموزش اصول صورت وضعیت نویسی به همراه پاسخ به سوال صورت وضعیت چیست؟

قطعا شما هم با کاربرد متره و برآورد در حین انجام پروژه و تفاوت آن با متره و برآورد قبل از انعقاد قرار داد آشنایی دارید اما صورت وضعیت چیست ؟ آیا با کاربرد ضریب بالاسری در صورت وضعیت نویسی آشنایی دارید؟ زمان تحویل صورت وضعیت موقت را می دانید؟

در این مقاله جامع قصد داریم درمورد کاربرد متره و برآورد در حین انجام کار در دفتر فنی پیمانکار صحبت کنیم. در واقع می خواهیم در رابطه با بخش های متفاوت یک صورت وضعیت و ضرایبی که باید به آن اعمال شود اشاره کنیم. در این مقاله 6 ویدئو کاربردی هم وجود دارد که پیشنهاد می کنم حتما آن ها را مشاهده کنید.

1. صورت وضعیت چیست ؟

صورت‌ وضعیت به معنای صورت کارکرد ماهانه یک پیمانکار است که کارکرد خود را در قالب جداول مخصوص، تسلیم دستگاه مشاور می­کند. اما اگر به زبان ساده بخواهیم آن را بیان کنیم این‌گونه است که فرض کنید شما پیمانکار یک پروژه دولتی یا خصوصی هستید و در پایان هرماه یک سری کارها و عملیات عمرانی از قبیل، قالب­ بندی، آرماتوربندی، بتن­ ریزی، گودبرداری، حمل مصالح و… انجام می­ دهید که هرکدام از این عملیات یک سری هزینه­ های مستقیم و غیرمستقیم برای شما به جای می­ گذارد.

هزینه مستقیم مثل دستمزد کارگر و کارمند، خرید وسایل مورد نیاز مانند روان‌کننده برای بتن و لباس ­کار کارگر و… و مصالح مورد نیاز عملیات اجرایی از جمله شن، ماسه و سیمان و… هزینه ­های غیرمستقیم مثل سوخت ماشین ­آلات، حمل مصالح، بیمه و… این هزینه ­ها هرماه توسط گروه مترور شما باید بر اساس فهرست‌بها و فاکتورهای خرید لیست شوند و به گروه مشاور تحویل داده شود تا گروه مشاور با بررسی و اصلاحیات لازمه و درنهایت تائید، آن ­را به کارفرما جهت پرداخت، تحویل دهد.

در مقالات قبلی در مورد کاربرد متره و برآورد در حین انجام پروژه و تفاوت آن با متره و برآورد قبل از انعقاد قرار داد اشاره کردیم و اما در این مقاله قصد داریم درمورد کاربرد متره و برآورد در حین انجام کار در دفتر فنی پیمانکار صحبت کنیم هرچند که در ادامه خواهیم دید که محاسبه بعضی­ ضرایب پیمان به زمان قبل از عقد پیمان (یعنی زمانی­که هنوز پروژه­ ای وجود ندارد و پیمانکار می ­خواهد قیمت پیشنهادی خود را ارائه کند) برمی­ گردد.

ممکن است برای شما سؤال ایجاد شود که استفاده از فهرست‌بها و لیست کردن کارهای انجام‌شده، همان متره و برآورد در حین انجام کار است؟ جواب مثبت است اما همه قضیه این نیست! برای اینکه یک پیمانکار بتواند در یک ماه کارهای انجام‌شده خود را به پول تبدیل کند باید یک پروسه طولانی را طی کند که در ادامه با آشنایی کلی با ابعاد و جزییات یک صورت‌وضعیت، این موضوع شفاف ­سازی خواهد شد.

در ویدئو کوتاه زیر مهندس امیری به صورت کامل به سوال صورت وضعیت چیست ؟ پاسخ می دهند. حتما این ویدئو کوتاه را مشاهده کنید تا پاسخ سوال را پیدا کنید.

1. 1 انواع صورت‌ وضعیت

صورت‌وضعیت‌ ها از لحاظ زمان تحویل و مطالبه، به سه دسته تقسیم می­شوند:

1. صورت‌وضعیت موقت
2. صورت‌وضعیت ماقبل قطعی
3. صورت‌وضعیت قطعی

در ادامه در رابطه با هر یک از این صورت وضعیت‌ها توضیحات کامل ارائه خواهد شد.

1. 1. 1 صورت­ وضعیت موقت

همان‌طور که از اسم آن مشخص است این صورت‌ وضعیت به‌ طور موقت تحویل کارفرما داده می ­شود و مطالبه پیمانکار نیز موقتی است نه نهایی. فرض کنید شما پیمانکار یک پروژه بزرگ هستید که مدت پیمان آن 2 سال است و در متن قرارداد آمده است که صورت‌ وضعیت به‌ صورت ماهانه از طرف پیمانکار ارائه و از کارفرما تسویه می ­شود. بنابراین شما باید تا پایان پروژه (با فرض اینکه تأخیر طولانی‌ مدت در روند کار ایجاد نشود)، 24 صورت‌ وضعیت تهیه و تحویل کارفرما دهید که به هریک از این صورت‌ وضعیت‌ها، صورت‌وضعیت موقت گفته می­ شود.

بسته به بنیه مالی پیمانکار و توافق بین پیمانکار و کارفرما، دوره تحویل صورت‌ وضعیت موقت می­ تواند متفاوت باشد. اما نکته ­ای که اینجا یک پیمانکار باتجربه به آن توجه می ­کند این است که بهتر است به جای یک صورت‌ وضعیت چندماهه و پرآیتم که مبلغ آن زیاد است، از صورت‌وضعیت ماهانه با مبالغ کمتر بهره ببرد. به نظر شما چرا؟

اگر شما یک صورت‌وضعیت موقت 4 ماهه را جلوی مهندس مشاور بگذارید به دلیل مبلغ بالای آن، مشاور سعی می­ کند تاجایی ­که می­ تواند (با توجه به وظیفه و اختیاری که دارد) مبلغ مورد درخواست پیمانکار را کاهش دهد. بنابراین توصیه می ­شود صورت‌ وضعیت موقت در آخر هرماه شمسی تهیه و تحویل دستگاه مشاور داده شود (همان‌طور که در اکثر پروژه ­های موجود در ایران این‌گونه است) تا سود بیشتری از پروژه نصیب شما شود.

صورت‌ وضعیت موقت، پس‌ از آنکه به امضای پیمانکار و مهندس مشاور رسید، جهت دریافت مبلغ علی ­الحساب به کارفرما تحویل داده می­ شود. کارفرما پس از بررسی و  اعمال کسورات قانونی، باقی‌مانده را به‌ صورت چک، حداکثر 10 روز پس از دریافت صورت‌ وضعیت، به پیمانکار تحویل می ­دهد. منظور از علی ­الحساب که پیش­تر گفته شد این است که اگر اشتباهی در اندازه­ گیری و محاسبات و مواردی این­چنینی دریکی از صورت­ وضعیت ­های موقت پیش آید، در صورت ­وضعیت‌های آتی یا صورت‌وضعیت قطعی اصلاح و رفع می ­شود.

کسورات قانونی یادشده معمولاً شامل موارد زیر است:

1-ده درصد بابت حسن انجام کار

2-علی­ الحساب بیمه، مالیات، عوارض شهرداری و …

3-اقساط پیش­ پرداخت

4-جمع وجوهی که بابت صورت­ وضعیت­ های موقت قبلی پرداخت‌شده است.

5-اقساط بهاء مصالح و لوازم تجهیزات تحویلی، از طرف کارفرما به پیمانکار

6-کسر متفرقه دیگر که بر اساس مفاد شرایط عمومی پیمان، بر عهده پیمانکار است.

بنابراین آنچه از این موضوع نتیجه می ­شود این است که اگر شما به ­عنوان یک مترور در شرکت پیمانکاری مشغول فعالیت هستید یا می­ خواهید وارد این حیطه شوید، مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظیفه شما تهیه صورت‌وضعیت موقت است که معمولاً هرماه باید آن را انجام دهید. در کنار این مسئولیت باید با مواردی ازجمله همین کسورات قانونی، نحوه آنالیز بها و قیمت جدید نیز آشنا باشید.

  اگر شما به‌ عنوان یک مترور شرکت پیمانکاری صورت‌وضعیت موقتی را تهیه و تنظیم کردید و پس از بررسی ناظر مقیم و مشاور و کارفرما نسبت به مبلغ پرداختی کارفرما معترض بودید چگونه باید اعتراض خود را بیان کنید؟

آیا پس از بررسی مشاور و کارفرما و قرمز کردن ادعایی شما، حقی برای شما نسبت به بررسی دوباره آن از سوی مشاور دیده‌شده است؟

پاسخ این سؤال به عهده شماست که می ­خواهید وارد حیطه متره و برآورد شوید. همان‌طور که قبلا هم گفتیم وظیفه یک مترور تنها محاسبه و اندازه­ گیری احجام نقشه­ ها نیست بلکه باید اشراف کامل نسبت به وظایف خود و دستگاه ­های موازی خود داشته باشد تا در موارد این­ چنینی تکلیف خود را بداند.

1. 1. 2 صورت­ وضعیت ماقبل قطعی

این صورت‌ وضعیت آخرین صورت‌ وضعیت موقت ارائه‌ شده توسط پیمانکار است. اگر بخواهیم بر اساس شرایط عمومی پیمان به این قضیه بپردازیم باید گفت که در تبصره 1 ماده 34 شرایط عمومی پیمان آمده است که حداکثر تا یک ماه پس از تحویل موقت، آخرین صورت‌ وضعیت موقت طبق ماده 37 شرایط عمومی پیمان، بدون لحاظ کردن مصالح پای‌کار (مصالحی که پیمانکار برای اجرای عملیات مورد نظر خود قبل از اجرای کار در کارگاه و در پای کار خود انبار می­کند)  توسط پیمانکار تنظیم و تسلیم کارفرما می­ شود. در واقع این صورت‌وضعیت که در ماده 34 شرایط عمومی پیمان از آن گفته‌ شده است همان صورت‌ وضعیت ماقبل قطعی است.

طبق تبصره یاد شده چنانچه پیمانکار بدهکار نباشد یا جمع بدهی او از نصف کسور تضمین حسن انجام کار کمتر باشد، ضمانت ­نامه انجام تعهدات بی­ درنگ آزاد خواهد شد در واقع حسن صورت‌وضعیت ماقبل قطعی برای پیمانکار همین آزاد شدن ضمانت­ نامه ی اوست.

اما اگر می­ خواهید بدانید مبلغ این ضمانت ­نامه چقدر است ماده 34 به این سؤال جواب داده است که بد نیست این مورد را به‌عنوان یک مترور بدانید.

در زمان امضای پیمان، برای تضمین انجام تعهدات، پیمانکار باید ضمانت­ نامه ­ای معادل 5 درصد مبلغ اولیه پیمان، صادر شده از طرف بانک و مورد قبول کارفرما و طبق نمونه ­ای که ضمیمه اسناد مناقصه بوده است، تسلیم کارفرما کند که این ضمانت‌نامه باید تا یک ماه پس از تحویل موقت موضوع پیمان، معتبر باشد.

اگر می­ خواهید یک مترور حرفه­ ای باشید سعی کنید به ماده­ های شرایط عمومی پیمان اشراف داشته باشد.

1. 1. 3 صورت ­وضعیت قطعی

پس از تحویل موقت پروژه توسط پیمانکار به کارفرما، طبق ماده 40 شرایط عمومی پیمان، پیمانکار موظف است تا یک ماه پس از تحویل موقت، صورت کارکردهای قطعی خود را تسلیم مشاور کند. این صورت‌ وضعیت باید بدون منظور شدن مصالح تجهیزات پای‌کار و شامل کلیه مستندات، صورت‌ جلسات، ریز متره‌ های نهایی، کروکی ­ها، نقشه­ های ازبیلت، دستورکارها باشد. پس از تحویل آن از طرف پیمانکار به مهندس مشاور، مشاور با بررسی آن نهایتاً تا 3 ماه وقت دارد که جهت تصویب به کارفرما تحویل دهد. کارفرما نیز ظرف مدت دو ماه از تاریخ وصول، به آن رسیدگی می­کند و نظر نهایی خود را ضمن ارسال یک نسخه از آن به پیمانکار، اعلام می­ نماید.

متوجه موضوع نشدید؟ نگران نباشید! همین الان ویدئو زیر را مشاهده کنید تا خیلی سریع انواع صورت وضعیت را بشناسید.

نکته:

آماده کردن صورت‌ وضعیت قطعی زمان ­بر و بسیار حساس است زیرا هرگونه اشتباه محاسباتی در آن غیر قابل‌ برگشت است بنابراین مترور باید در تهیه آن کمال دقت خود رابکارگیرد.

اگر پیمانکار در این مدت اقدامی برای تهیه صورت‌ وضعیت قطعی نکند، با تائید کارفرما و هزینه پیمانکار، مهندس مشاور اقدام به تهیه آن می­کند و پس از امضای آن توسط پیمانکار، صورت‌ وضعیت برای کارفرما ارسال می­ شود. اگر پیمانکار از امضاء کردن امتناع کند، مهندس مشاور بدون امضای پیمانکار آن را برای کارفرما ارسال می­ کند.

در صورتی‌ که پیمانکار اعتراضی نسبت به نظر کارفرما دارد باید اعتراض خود را ظرف مدت 1 ماه از تاریخ وصول صورت‌ وضعیت، با ارائه دلیل و مدرک، یکجا به اطلاع کارفرما برساند. کارفرما نیز حداکثر یک ماه بعد از وصول اعتراض پیمانکار، نتیجه آن را اعلام خواهد کرد.

  اگر پیمانکار بعد از اعتراض خود و نتیجه نظر کارفرما دوباره اعتراض داشته باشد و آن را قبول نداشته باشد، برای اعاده حق خود چگونه باید اقدام کند؟

بسته به اینکه اعتراض و اختلاف نظر بین کارفرما و پیمانکار بر سر چه موضوعی باشد پیمانکار باید طبق ماده 53 شرایط عمومی پیمان رفتار کند که خواندن آن را برعهده شما مهندس عزیز واگذار می­کنیم.

2. بخش­ های تشکیل‌ دهنده صورت‌ وضعیت

‌‌‌‌‌هر صورت‌وضعیت که پیمانکار هرماه، جهت رسیدگی توسط مشاور ارائه می‌نماید از چندین بخش تشکیل‌شده است که در جدول زیر مشاهده می‌شوند.

شکل 1 (نمودار درختی قسمت‌های تشکیل دهنده دفترچه صورت وضعیت)

در ادامه به شرح هریک از این بخش‌ها می­پردازیم.

2. 1  روکش صورت وضعیت چیست ؟

اولین صفحه هر صورت‌وضعیت به اسمِ روکش صورت‌وضعیت شناخته می­ شود. در این صفحه اطلاعاتی از قبیل موضوع پیمان، مدت پیمان، تاریخ صورت‌وضعیت، کارفرما، مشاور، پیمانکار، وضعیت تعدیل قرارداد تا صورت‌وضعیت فعلی و اطلاعاتی کلی از این قبیل در آن آورده می­ شود. در واقع روکش حکم شناسنامه صورت‌وضعیت را دارد.

به صورت‌ وضعیتی که پیمانکار هرماه (یا هرچند ماه، بسته به قرارداد) به مشاور تحویل می­ دهد “صورت‌ وضعیت موقت” گفته می ­شود؛ همچنین در پایان پروژه، یک صورت‌ وضعیت از پیمانکار خواسته می­شود که در آن مقادیر کل کارهای انجام‌ شده از ابتدا تا انتهای پروژه آورده شده است که به آن “صورت‌ وضعیت قطعی” گفته می­شود.

در ادامه نمونه ­ای از روکش صورت‌وضعیت آورده شده است.

شکل 2 (نمونه‌ای از روکش صورت‌ وضعیت)

2. 2 مبناهای قراردادی

مواردی ازجمله ابلاغ قرارداد، ابلاغ کار، تحویل زمین، تاریخ­ های مهم و… در صورت‌وضعیت آورده می­ شود که می­ توان آن‌ها را در روکش قرارداد آورد.

2. 3 مستندات

در بعضی از صورت‌ جلسات، دستور کارهای جدید و ابلاغیه­ های دریافتی از کارفرما و مواردی این­ چنینی به‌عنوان مستند جهت تأکید، به‌صورت ضمیمه آورده می­ شود. در ادامه نمونه­ ای از نامه ­نگاری بین پیمانکار و مشاور آورده شده. برگه محاسبه یادشده در این نامه به‌ عنوان نمونه ­ای از مستندات باید در صورت‌وضعیت آن ماه آورده شود.

شکل 3 (نمونه نامه ­نگاری بین پیمانکار و مشاور با موضوع مستندات دستور کار)

شکل 4 (مستندات پیمانکار در خصوص محاسبات دستور کار جدید)

2. 4 روکش مالی کل

اما روکش مالی کل صورت وضعیت چیست ؟ در این صفحه از صورت‌وضعیت خلاصه ­ای از برآورد کلی پروژه آورده می‌شود. در این جدول مبلغ کل کارهای انجام‌شده بر اساس فهرست ­بهای استفاده‌ شده با تقسیم‌بندی مبالغ آیتم­ های فهرست­ بها، ستاره­ دار (غیر پایه) (آیتمی که شرح یا بهای واحد آن در فهرست بهای پایه وجود ندارد)، برگ خرید و مصالح پای ­کار و همچنین هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه، آورده شده است.

در این برگه که ابتدا مقادیر مورد درخواست پیمانکار، با رنگ مشکی نمایش داده شده، پس از تحویل به ناظر مقیمِ پروژه (شرکت مشاور) و بررسی اولیه، مشاور این حق و اختیار را دارد که ادعای پیمانکار را با رنگ قرمز رد کرده و مقدار محاسبه‌شده خود را اعلام نماید.

نکته ­ای که باید به آن در صورت‌وضعیت‌ها توجه شود این است که مقادیر برآورد شده در صورت‌وضعیت مقادیر تجمعی می‌باشند. یعنی مقادیر کارهای انجام‌شده از ابتدای پروژه تا تاریخ صورت‌وضعیت آن ماه.

در ادامه نمونه ­ای از برگه یا روکش مالی کل آورده شده است که در آن ادعای پیمانکار برای کار انجام‌شده چیزی حدود 1 میلیارد و 670 میلیون تومان است که مشاور این ادعا را بنا به دلایل مختلف رد کرده و رقم 1 میلیارد و 236 میلیون تومان را درست می­داند.

شکل 5 (نمونه­ ای از روکش مالی کل)

همان‌طور که مشاهده کردید در این روکش مالی کل از دو فهرست‌بهای ابنیه و راه، راه‌آهن و باند فرودگاه استفاده‌شده است. به­ عنوان مثال مترور مجموع برآورد کارهای ابنیه را طبق فهرست بهای ابنیه 148،465،314 ریال محاسبه کرده است که این مقدار مورد تأیید مشاور نیز بوده است.

2. 5 خلاصه مالی فصول

در این صفحه از صورت‌ وضعیت برآورد کارهای انجام‌شده تا تاریخ ارائه صورت‌ وضعیت، به‌ صورت فصلی آورده شده است. همان‌ طور که قبلا گفتیم هر فهرست‌بها از چندین بخش تشکیل‌شده که یکی از بخش‌ها، فصل ­های فهرست­ بها است. هر فصل از فهرست­ بها مربوط به یک عملیات اجرایی‌ است که ممکن است در طول پروژه مورداستفاده قرار گیرد. به‌ عنوان‌ مثال، تمام قالب ­بندی­ های انجام‌شده از ابتدای پروژه تا تاریخ تهیه صورت‌ وضعیت در قالب فصل 8 فهرست‌بها، برآورد شده و درخلاصه مالی فصول آورده شده است.

در این برگه نیز اعداد ادعایی پیمانکار بارنگ مشکی آورده می­ شود و اعداد مورد تائید مشاور با رنگ قرمز نمایش داده‌ شده‌اند. بنابراین مترور باید در این برگه از صورت‌ وضعیت، جدول مربوط به برآورد کارهای انجام‌شده از ابتدای پروژه تا تاریخ ارائه صورت‌ وضعیت را به‌ صورت فصل‌بندی شده تحویل مشاور دهد. در ادامه نمونه ­ای از این روکش مالی را خواهیم دید.

شکل 6 (نمونه ­ای از روکش مالی فصول)

2. 6 ریز مالی در صورت وضعیت چیست ؟

در این برگه از صورت‌ وضعیت، مترور تمام آیتم­ هایی که از ابتدای پروژه تا زمان تنظیم صورت‌ وضعیت استفاده کرده است را در جدولی لیست می­کند. مثلاً تمام عملیات بتن ­ریزی که با توجه به فهرست‌بهای منضم به پیمان، انجام‌شده است به‌صورت آیتم به آیتم آورده شده است (فهرست بهای منضم به پیمان، فهرست بهایی است که در زمان عقد قرارداد مبنای محاسبات پیمان قرار گرفته است).

در ادامه نمونه ­ای از ریزمالی را مشاهده می­ کنید که در آن آیتم­ های استفاده‌ شده مربوط به فصل بتن ­ریزی درجا آورده شده است. همچنین آیتم­ های پایه و ستاره ­دار به‌صورت جداگانه در نظر گرفته‌شده است. در پایان این برگه مقادیر مربوط به تجهیز و برچیدن کارگاه نیز آورده می­ شود.

شکل 7 (نمونه ­ای از برگه ریز مالی)

همانطور که مشاهد می­ کنید در ردیف شماره 77 مقدار محاسبه شده برای حمل مصالح توسط پیمانکار 10271.560 مترمکعب-کیلومتر بوده است که مهندس مشاور آن را رد کرده است و 5649.360 مترمکعب-کیلومتر را جایگزین کرده است. در بحث حمل مصالح همیشه مسئله اختلاف نظر بین پیمانکار و مشاور وجود دارد و معمولاً کلیم در این بحث زیاد اتفاق می ­افتد.

مقادیر تجهیز و برچیدن کارگاه در برگه ریز مالی در ادامه آورده شده است.

شکل 8 (نمونه­ ای از برگه ریز مالی قسمت تجهیز و برچیدن کارگاه)

2. 7  برگه خلاصه متره

در این برگه از صورت‌ وضعیت همان‌طور که از اسم آن مشخص است باید خلاصه ­ای از کارهایی که پیمانکار انجام داده است، توسط مترور برحسب آیتم مورد نظر تفکیک شود. در این برگه تنها مقادیر کارهای انجام‌شده بر اساس واحد آن مدنظر است و اشاره‌ای به قیمت واحد هر آیتم نمی‌شود. به ­عنوان مثال مقدار محاسبه شده برای پروفیله کردن کف پی و کانال که از 3 ریزمتره محاسبه شده است در شماره ردیف 1-3 مقدار 1525.64 مترمربع محاسبه شده است که این مقدار باید بعداً در برگه مالی در بهای واحد ضرب شود تا مقدار کل برآوردی از این عملیات، محاسبه شود.

در ادامه نمونه ­ای از برگه خلاصه متره آورده شده است.

شکل 9 (قسمتی از برگه خلاصه متره یک صورت‌وضعیت)

همان‌طور که مشاهده می ­کنید مترور تمام عملیات انجام‌شده را متره کرده و بر اساس آیتم فهرست­ بها (منظور از آیتم در فهرست بها شرح عملیات اجرایی مورد نظر است که با یک شماره شش رقمی کد گذاری شده است) به تفکیک آن را در جدول مخصوص خود آورده است. در این جدول شرح مختصری از عملیات انجام‌شده آورده شده و مقابل آن شماره آیتم فهرست ­بهای منضم به پیمان نمایش داده می­شود. در ستون بعدی مترور باید مشخص کند که این عملیات اجرایی، از چندین ریز متره به‌دست‌آمده است.

در ستون ­های بعدی این برگه از خلاصه متره مقدار جزئی کار به همراه ضریب جزئی (ضریبی که نشان می ­دهد عملیات انجام شده چندبار تکرار شده است یا نشان دهنده تعداد موارد مشابه از آن عملیات است) مربوط به آن آورده شده است. که با اعمال آن­ در نهایت به مقدار کل عملیات انجام شده می ­رسیم. این مقدار کل در برگه­ ریز مالی مورد استفاده قرار می ­گیرد.

نکته:

تمام مقادیر محاسبه‌شده توسط مترور در برگه­ های خلاصه متره و ریز متره (که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد) قبلاً در قالب متره و ریز متره صورت‌جلسات و نقشه­ های اجرایی، توسط مترور محاسبه‌ شده است. در واقع بعد از هر عملیات اجرایی که توسط پیمانکار صورت می­ گیرد، مترور موظف است که آن‌ها را ابتدا متره کرده، سپس در قالب صورت ­وضعیت در پایان هر ماه تسلیم مهندس مشاور نماید. در نهایت یک نسخه پس از اصلاحات مورد نظر مهندس مشاور، به پیمانکار ارجاع داده می ­شود.

به زبان ساده ­تر اگر شما به­ عنوان یک مترور در دفتر فنی یک شرکت پیمانکاری فعالیت دارید، هرماه باید تعداد متعددی صورت‌جلسه تنظیم نمایید زیرا هرماه تعداد زیادی عملیات اجرایی مختلف در فازهای مختلف توسط گروه پیمانکاری انجام می ­شود. مثلاً فرض کنید قسمتی از پروژه مربوط به اجرای سنگ مالون دیوارهای رفوژ میانی یک بزرگراه است و شرکت پیمانکار آن را تحویل یک پیمانکار جزء داده است. پیمانکار جز بعد از اتمام کار، صورت‌جلسه کارهای انجام‌شده خود را آماده و برای مطالبه خود آن را تحویل شرکت پیمانکار می ­دهد.

در اینجا شرکت پیمانکار (که حکم کارفرمای پیمانکار جزء را دارد) باید توسط مترور خود صورت‌جلسه ادعایی پیمانکار جزء را بررسی کرده و حتی در صورت لزوم به محل اجرای کار رفته و پس از برداشتِ اندازه­های لازم، صحت موارد مطرح شده توسط پیمانکار جزء را بررسی نماید. پس از اصلاح، تائید و پرداخت مطالبه پیمانکار جزء، حال باید مترورِ شرکت پیمانکار، خود صورت‌جلسه جدیدی از کار انجام‌شده را بر اساس فهرست‌بهای منضم به پیمان تهیه و تنظیم کرده و آن را تسلیم ناظر مقیم نماید تا پس از بررسی و تحویل به دستگاه مشاور و اصلاح و برگشت به پیمانکار آن را آماده صورت‌ وضعیت‌ نویسی کند.

شکل 10 (روند انجام قسمتی از عملیات پروژه توسط پیمانکار جزء و تهیه صورت جلسه آن)

بنابراین با توضیحاتی که تا اینجا ارائه شده، متوجه می‌شویم که مترور برای تهیه صورت ­وضعیت هرماه باید پس از تهیه صورت جلسات انجام کارهای هر بخش از پروژه و جمع ­بندی آن­ها به کمک جدول فهرست­ بها، کارهای انجام شده را برآورد کند.

پس نتیجه می­گیریم که صورت‌جلسه زدن با صورت‌وضعیت نوشتن متفاوت است. در این مرحله، جمله‌ی ابتدایی این مقاله قابل درک‌ تر خواهد بود که بیان شد: یک مترور خوب ابتدا باید یک صورت‌ جلسه‌ زن خوب باشد تا بتواند صورت‌ وضعیت تنظیم کند.

2. 8 برگه ریز متره صورت وضعیت چیست ؟

در این برگه از صورت‌ وضعیت همان‌طور که از اسم آن مشخص است مترور باید متره­ های خود را شکافته و به‌ صورت ریز متره بیاورد. یعنی هر آنچه در برگه خلاصه متره آورده شده است باید در این برگه به‌ صورت مجزا و دقیق آنالیز شود. مثلاً اگر در برگه خلاصه متره قسمتی از کار مربوط به آیتم 080101 بود، در این برگه باید تمام محاسباتی که منجر به رسیدن این مقدار شده است، آورده شود. در ادامه نمونه­ای از برگه ریز متره آورده شده است.

شکل 11(قسمتی از برگه ریز متره یک صورت‌وضعیت)

برای آشنایی بیشتر با این موضوع توضیحاتی در ویدوی زیر ارائه شده است که پیشنهاد می کنم حداقل یک بار این ویدئو را مشاهده کنید.

همان‌طور که مشاهده می­ کنید در نمونه برگه ریز مالی ارائه‌شده زیر هر آیتم استفاده‌شده توسط مترور، چندین صورت‌ جلسه نقل‌ شده است. اگر بخواهیم دقیق­تر به این موضوع بپردازیم همان‌ طور که از فرمت برگه ریز متره مشخص است، این برگه از چندین ستون تشکیل‌شده است که مربوط به مقادیر طول، عرض و ارتفاع کار انجام‌شده است. در واقع مترور باید در این قسمت ریز به‌ ریز کارهای انجام‌شده مربوط به آیتم موردنظر را بیاورد و مقادیر آن را در ستون ­های طول و عرض و ارتفاع وارد نماید.

اما معمولاً برای پرهیز از تکرار مکررات و مصرف بیش‌از اندازه کاغذ و جلوگیری از حجیم شدن صورت‌ وضعیت، از این کار صرف ­نظر شده و به جای آن به صورت‌جلسه‌هایی که قبلاً توسط مترور ارائه شده و توسط ناظر مقیم و مشاور بررسی و تصحیح و تائید شده، ارجاع داده می‌شود. درواقع این صورت‌جلسات همان ریزمتره ­هایی‌ست که باید مترور آن را تهیه و محاسبه کند. در ادامه نمونه ­ای از یک صورت‌جلسه آورده شده است.

شکل 12 (نمونه برگه ریز متره صورت‌جلسه)

شکل 13 (نمونه برگه خلاصه متره صورت‌جلسه)

برای آشنایی بیشتر با قسمت­ های مختلف یک صورت‌ جلسه می‌توانید به مقاله کاربرد متره و برآورد مراجعه کنید.

2. 9 صورت‌ جلسات

کاربرد صورت جلسات صورت وضعیت چیست ؟ همان‌ طور که قبلاً گفته شد مترور باید صورت‌ جلسات انجام‌شده را در این مدت به‌ عنوان مستندات صورت‌ وضعیت ضمیمه کند.

2. 10 دستور کارها

آنچه که در زمینه صورت‌ وضعیت یک مترور باید به آن دقت کند این است که دستور کارها باید به­ عنوان مستندات کارکرد پیمانکار، همراه صورت‌ وضعیت ارائه شود.

2. 11  فاکتورهای خرید

در پروژه ­ها معمولاً برخی کارها از لیست فهرست‌بها خارج است و آیتمی برای آن در نظر گرفته نشده است. مثلاً در یک پروژه انبوه­ سازی ساختمان در مراحل پایانی کار، نصب پنجره ­های دوجداره یا درهای فلزی ورودی و خروجی محوطه یا نرده­ های اطراف محوطه که به‌صورت یراق‌آلات باید تهیه و حمل و نصب شوند و هیچ­گونه کار مازاد روی آن‌ها انجام نمی­ شود در ردیف‌کارهای فاکتوری قرار دارد. درواقع پیمانکار با استعلام قیمت و خرید آن، در محل مورد نظر آن را نصب می‌نماید. سازمان برنامه‌ و بودجه کشور، اقلام فاکتوری را نوعی قیمت جدید در نظر گرفته است. بنابراین این اقلام در ردیف قیمت جدید و با اعلام ضریب بالاسری باید توسط مترور در صورت‌وضعیت آورده شود و فاکتور خرید نیز جزء مستندات ضمیمه شود.

در ادامه نمونه ­ای از فاکتور خرید و همچنین اعمال مقادیر فاکتوری در صورت‌ وضعیت آورده شده است.

شکل 14 (نمونه فاکتور خرید یراق‌آلات پنجره ساختمان توسط پیمانکار)

شکل 15 (نمونه صورت‌وضعیت با اعمال اقلام فاکتوری)

3. انواع ضرایب مورد استفاده در صورت‌وضعیت

ضرایب مورد استفاده در صورت وضعیت چیست ؟ اصلا این ضرایب چه کاربردی دارد؟ برای اینکه قیمت خام به‌ دست‌ آمده از متره­ های مترور به قیمت واقعی نزدیک شود، مترور باید از یک سری ضرایب بسته به شرایط پروژه استفاده کند. در ادامه به شرح هریک از این ضرایب می­ پردازیم.

3. 1  ضریب منطقه

قیمت­ های آیتم­ های موجود در فهارست بها، بر اساس شهر مرکز کشور یعنی تهران محاسبه و اعمال‌ شده‌اند. بنابراین برای پروژه­ای که در شهری غیر از تهران است مثل شهر سیستان و بلوچستان باید یک ضریب تحت عنوان ضریب منطقه اعمال شود. این ضریب که توسط سازمان برنامه‌ و بودجه کشور محاسبه می­ شود برای هر شهر مقدار خاص خود را دارد. عوامل مختلفی در تعیین این ضریب دخالت دارد ازجمله: ویژگی ­های منطقه مورد نظر ازلحاظ آب ­و هوایی، میزان محرومیت منطقه ازلحاظ دسترسی به مصالح و نیروهای کار و راه ­های دسترسی و مواردی از این قبیل.

مقدار آن برای هر فهرست­ بها مقادیر متفاوت است. در زیر فایل ضریب منطقه­ ای امور پیمانکاری آورده شده است.

دانلود فایل ضریب منطقه ای صورت وضعیت

اگر به جداول این فایل دقت کنید این ضریب برای مناطق محروم ­تر (ازلحاظ مختلف) مقدار بیشتری دارد به‌ عنوان‌ مثال برای شهر عسلویه بخش ابنیه مقدار 1.15 و برای شهر کاشان 1 در نظر گرفته‌شده است.

شکل 17 (جدول ضریب منطقه دو شهر کاشان و عسلویه)

2.3 ضریب طبقات

قیمت­ هایی که شما در فهارست بها مشاهده می ­کنید برای کار در طبقه مبنا یعنی طبقه همکف و زیرهم­کف در نظر گرفته‌ شده است. فرض کنید در یک ساختمان 7 طبقه بخواهیم نازک­ کاری سقف­ ها و دیوارهای ساختمان را اجرا کنیم. طبیعتاً به‌ مراتب کار دشوارتر از طبقه همکف است و برای اجرای این آیتم باید بسته­ های گچ و مصالح مورد نیاز دیگر به طبقات بالاتر حمل شود. از طرفی مشخص است که برای جابه ­جایی مصالح تا ارتفاعات بالاتر با افت مصالح روبرو می ­شویم و درصدی از مصالح پرت می ­شوند. همه‌ی این موارد در قالب یک ضریب به اسم ضریب طبقات در قیمت نهایی کار ضرب می ­شود تا اثر آن­ها در کاردیده شده باشد.

توجه داشته باشید مساحت هر طبقه باید از نقشه­ های اجرایی موجود محاسبه شود و بٌعد خارجی طبقات لحاظ شود.

3. 2. 1 نحوه محاسبه ضریب طبقات

از پیوست 2 فهرست بهای ابنیه، ضریب طبقات از فرمول زیر محاسبه می ­شود.

F₀  = سطح زیربنای همکف

F₁  = سطح زیربنای طبقه اول بالاتر از طبقه همکف

F₂  = سطح زیربنای طبقه دوم بالاتر از طبقه همکف

.

.

.

سطح زیربنای طبقه n ام بالاتر از طبقه همکف = F_n

B₀  = سطح زیربنای زیر همکف

B₁  = سطح زیربنای طبقه اول پایین­تر از طبقه زیر همکف

B₂  = سطح زیربنای طبقه دوم پایین­تر از طبقه زیر همکف

.

.

.

سطح زیربنای طبقه m آم پایین­تر از طبقه زیر همکف = B_m

S = سطح کل ساختمان زیربنای، با احتساب سطح زیربنای طبقه همکف، طبقه زیر همکف، تمام طبقات بالاتر از همکف تمام طبقات پایین‌تر از طبقه زیر همکف

علت استفاده از مساحت زیربنای طبقات در فرمول محاسبه ضریب طبقات این است که این ضریب به‌تمامی کارهایی که در سطح طبقات انجام ­می ­شود تعلق دارد ازجمله نازک­ کاری، آجرچینی دیوارها و…

مطلوب است ضریب طبقات ساختمانی که دارای 5 طبقه بالای طبقه همکف است که مساحت هر طبقه به­ جز بام برابر 220 مترمربع و برابر طبقه همکف و بام دارای مساحت 180 مترمربع و مساحت طبقه زیر همکف و پارکینگ زیر آن 200 مترمربع است.

حل:

ضریب طبقات باید تا 4 رقم بعد از اعشار محاسبه شوند و چنانچه رقم پنجم زیر 5 باشد حذف شود و اگر بیشتر از 5 بود یک رقم به رقم چهارم اضافه شود بنابراین ضریب طبقات در اینجا برابر است با:

P = 1.02

اگر در حین انجام کار کارفرما تصمیم بگیرد که بجای ساختمان 10 طبقه آن را 9 طبقه بسازد تکلیف ضریب طبقات چیست؟

3. 3  ضریب ارتفاع

این ضریب تا فهرست‌بهای سال 1388 قابل‌استفاده بود و از فهرست‌بهای سال 1388 به بعد حذف گردید. فهرست‌بها برای کار در ارتفاعات بیشتر از 3.5 متر ضریبی تحت عنوان ضریب ارتفاع در نظر گرفته است. معمولاً ارتفاع طبقات از 3.5 متر بیشتر نیست بنابراین طبیعی است برای ساختمان ­های با ارتفاع بیشتر از 3.5 متر و کار در ارتفاع بیشتر نیاز است که پیمانکار تمهیداتی از جمله ایجاد داربست جهت اجرای نماهای خارجی می‌اندیشد. کار در ارتفاعات بالاتر افت مصالح بیشتر و سختی کار بیشتری دارد که همین باعث بیشتر شدن دستمزد کارگرها نیز خواهد شد.

فرمول محاسبه این ضریب به‌صورت زیر است که البته دیگر استفاده ­ای ندارد:

برای  3.5m <H< 10m:

برای H> 10m:

Q: ضریب طبقات

H: عبارت است از تراز طبقه از تراز کف طبقه مربوطه تا تراز کف طبقه بالایی. در ساختمان­ های شیب‌دار، متوسط ارتفاع خط‌ الرأس شیب و ارتفاعی که شیب آغاز می ­شود، از تراز کف طبقه، ملاک عمل خواهد بود.

اما سوالی که اینجا ایجاد می­ شود این است که تکلیف ضریب ارتفاع برای فهارست بهای بعد از 1388 چه می­شود؟

در جواب این سؤال باید گفت که در فصولی مانند فصول 5 و 6 فهرست‌بها که مربوط به قالب­بندی چوبی و فلزی است خود فهرست­ بها برای ارتفاعات بیشتر از 3.5 متر اضافه بها در نظر گرفته است و درواقع مترور با استفاده از این آیتم ­ها به‌صورت غیرمستقیم از ضریب ارتفاع بهره برده است. پیشنهاد می­شود حتماً برای درک بهتر به خلاصه فصول 5 و 6 فهرست­ بهای ابنیه رجوع کنید.

شکل 18 (قسمتی از فصل ششم فهرست‌بهای 1398 ابنیه که در آن می­توان اثر ضریب ارتفاع را دید)

اما برای فصولی که این اثر در آن‌ها دیده نشده است مانند فصل چهارم فهرست‌بهای 1398 ابنیه که مربوط به عملیات بنایی با سنگ است اگر برفرض پیمانکار بخواهد نمای بیرونی ساختمان را سنگ کند باید چگونه اثر ضریب ارتفاع را در قیمت نهایی خود ببیند؟ در جواب باید دو حالت را بررسی کرد.

حالت الف) برای نماسازی ساختمان بیش از 3.5 متر باید از ردیف ­های پیوست 4 فهرست‌بهای ابنیه (تجهیز و برچیدن کارگاه) و قیمت ایجاد داربست استفاده کنیم.

شکل 19 (قسمتی از پیوست 4 فهرست‌بهای 1398 ابنیه)

حالت ب) در مورد کارهای داخل ساختمان برای ارتفاع بالاتر از 3.5 متر پیمانکار باید آن را در پیشنهاد قیمت یعنی قبل از عقد قرارداد ببیند تا ضریب پیمان افزایش یابد و غیرمستقیم ضریب ارتفاع لحاظ شده باشد.

در آخر اگر بخواهیم تفاوت بین ضریب ارتفاع و ضریب طبقات را شرح دهیم باید گفت که ضریب طبقات شامل حال تمام‌کارهایی که درون ساختمان و طبقات انجام می­شود، است فارغ از ارتفاع طبقه، اما ضریب ارتفاع مشمول کارهایی که در ارتفاع و فضای باز انجام ­می­ شود مثل همین سنگ­ کاری نمای ساختمان که نیاز به داربست دارد.

3. 4 ضریب پیمان

همان‌طور که در مقاله کاربردهای متره و برآورد گفته شد، یکی از کاربردهای متره در زمان قبل از انعقاد پیمان بین کارفرما و پیمانکار است. کارفرما قبل از برگزاری مناقصه، توسط گروه مترور خود، برآورد هزینه کل پروژه را انجام می ­دهد و قیمتی تحت عنوان هزینه اجرای کار را به دست می­ آورد و در زمان مناقصه آن را به اطلاع پیمانکاران می ­رساند. پیمانکار باید در مدت تعیین‌شده توسط کارفرما به‌وسیله نقشه­های اجرایی که در اختیارش قرار می­گیرد، به‌ وسیله گروه مترور خود، برآورد خود را از پروژه تحت عنوان قیمت پیشنهادی در پاکت پیشنهاد قیمت تسلیم کارفرما کند.

اگر پیشنهاد قیمت پیمانکار موردقبول کارفرما بود و پیمانکار برنده مناقصه شد، اولین ضریبی که پیمانکار باید آن را در محاسبات خود بکار گیرد در اینجا مشخص می ­شود. از حاصل تقسیم قیمت پیشنهادی پیمانکار بر قیمت اجرای کار (محاسبه‌ شده توسط کارفرما) ضریبی به دست می ­آید تحت عنوان ضریب پیمان.

اگر این ضریب بزرگ‌تر از 1 باشد در اصطلاح می ­گویند پیمانکار پیشنهاد افزایش قیمت داده است و به آن ضریب پلوس گویند. اگر این ضریب کوچک‌تر از 1 باشد در اصطلاح می­گویند پیمانکار تخفیف داده است و به آن ضریب مینوس گویند، و درنهایت اگر عدد به‌دست‌آمده 1 باشد، در اصطلاح می­ گویند پیمانکار پیشنهاد قیمت نت (Net) داده است. به این ضریب، ضریب پیشنهادی کل نیز گفته می­ شود.

اما نکته ­ای که در محاسبه ضریب پیمان باید به آن توجه شود این است که در هنگام برآورد برای پیشنهاد قیمت توسط مترور، ضرایب منطقه و بالاسری و ارتفاع و طبقات مشخص است و مترور باید این ضرایب را در برآورد خود وارد کند تا قیمت واقعی کار به دست آید. در واقع ضریب پیمان به کمک این ضرایب محاسبه می­ شود. پیشنهاد می ­شود برای نحوه محاسبه ضریب پیمان در قالب یک مثال نسبتاً کامل به دستورالعمل “نحوه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران به تفکیک فصل ­های فهرست­ بها” رجوع نمایید که فایل آن در ادامه مشاهده می شو‌د. حتما به این فایل یک نگاه بندازید.

دانلود فایل نحوه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران به تفکیک فصل ­های فهرست­ بها

3. 5 ضریب پیشنهادی جزء (ضریب فصل)

اما ضریب فصل در صورت وضعیت چیست ؟ قبل از انعقاد قرارداد و جهت پیشنهاد قیمت، پیمانکار هنگام متره و برآورد طبق نقشه­ های اجرایی با بهره ­گیری از فهرست‌بها، برگه ­ای تنظیم می­کند که در آن قیمت­ های پیشنهادی هر فصل فهرست­ بها نوشته‌شده است. اگر این قیمت را بر قیمت محاسبه‌ شده برای هر فصل توسط کارفرما تقسیم کنیم، ضریبی تحت عنوان ضریب پیشنهادی جزء یا ضریب فصل به دست می ­آید.

در ادامه نمونه جدول ارائه ضریب پیشنهادی جز آورده شده است.

شکل 20 (نمونه جدول برآورد فصول جهت پیشنهاد قیمت توسط کارفرما)

همان‌طور که مشاهده می ­کنید اقلام پایه و غیر پایه (ستاره ­دار) به تفکیک آورده شده است و درنهایت با یکدیگر جمع شده ­اند. در آخر ضرایب صعوبت کار در ارتفاع و طبقات و ضریب منطقه (در جدول بالا و برای شهر کاشان، ضریب منطقه برای ابنیه 1 است) و ضریب بالاسری (در ادامه به آن می ­پردازیم) در مقدار مبلغ محاسبه‌ شده ضرب شده ­اند.

شکل 21 (نمونه جدول ارائه ضریب پیشنهاد قیمت جزء توسط پیمانکار)

همان‌طور که مشاهده می­ کنید با تقسیم اعداد پیشنهادی برای هر فصل توسط پیمانکار (ستون شماره 5) بر اعداد پیشنهادی برای هر فصل توسط کارفرما (ستون شماره 4)، ضریب پیشنهادی جزء برای هر فصل به دست می ­آید.

3. 6 ضریب بالاسری

این ضریب به دلیل هزینه ­های غیرمستقیمی است که پیمانکار اجباراً باید پرداخت کند و امکان اختصاص آیتم خاصی برای آن در فهرست‌بها وجود ندارد. این ضریب در قیمت محاسبه‌شده پیمانکار ضرب خواهد شد. در واقع این ضریب، هزینه­ های پنهان و پشت پرده­ای که آنالیز بهای فهرست‌بها (که توسط سازمان برنامه‌وبودجه محاسبه و تهیه می­شود) آن را ندیده است، آشکار می­کند.

این هزینه به دو دسته‌ی هزینه بالاسری عمومی و هزینه بالاسری کار تفکیک می ­شود.

3. 6. 1  هزینه بالاسری عمومی

این نوع از هزینه شامل هزینه‌هایی است که نمی­توان آن­ها را به کار مشخصی مربوط دانست و در تمامی پروژه­های شرکت پیمانکار مشترک است. مانند

۱-هزینه نگهداری دفتر مرکزی

۲-هزینه آب و برق و سوخت دفتر مرکزی

۳- هزینه پذیرایی و آبدارخانه دفتر مرکزی

۴- هزینه فتوکپی و چاپ نقشه دفتر مرکزی

و….

4. 6. 2 هزینه بالاسری کار

 این نوع از هزینه شامل هزینه‌هایی است که می­توان آن­ها را به کار مشخصی مربوط دانست. به این معنا که مختص یک پروژه بوده و هزینه­ های آن دخالتی در دیگر پروژه ­های شرکت پیمانکار ندارد. مانند:

۱- هزینه مالیات

۲-هزینه صندوق کارآموزی

۳-هزینه ضمانت‌نامه انجام تعهدات

۴-سود پیمانکار

و….

همه این هزینه­ ها با ضرب یک ضریب به اسم ضریب بالاسری در قیمت نهایی پروژه، جبران می­ شوند. طبق دستورالعمل کاربرد فهرست‌بهای ابنیه سال 1398 مقدار این ضریب برای کارهای عمرانی و غیر عمرانی به‌صورت زیر است.

شکل 22 (مقدار ضریب بالاسری)

اما اگر بخواهیم کمی دقیق بشویم سرنوشت هر پروژه به هزینه بالاسری آن وابسته است.

مثلاً ممکن است در زمانی شرکت پیمانکار فقط یک پروژه در دست اجرا داشته باشد، بنابراین هزینه دفتر فنی کلاً از آن تأمین می­ شود یا ممکن است شرکت چندین پروژه را در دستور کار داشته باشد که مسلماً سهم هر پروژه به نسبت کمتر خواهد شد. همچنین ممکن است یک شرکت پیمانکار تنها به یک رئیس کارگاه و یک مهندس اجرا نیاز داشته باشد یا ممکن است شرکت بزرگ پیمانکاری باشد و به رئیس کارگاه، دفتر فنی، امور قراردادها، کنترل پروژه و…. نیاز داشته باشد.

به همین علت می­ توان گفت اعلام یک ضریب ثابت برای کارهای عمرانی و غیر عمرانی از طریق صدور بخش‌نامه، امری غیر کارشناسی بوده و قطعاً یکی از طرفین پیمان تحت تأثیر این ضریب قرار خواهند گرفت. بنابراین باید برای واقعی ­تر نمودن این ضریب تمهیداتی جدی در نظر گرفته شود تا ضرر کمتری دامن پیمانکار یا کارفرما را بگیرد.

در ادامه نحوه آنالیز محاسبه ضریب بالاسری آورده شده است البته ممکن است با تغییر قوانین یا برای پروژه­های خاص این محاسبات و اعداد تغییر کنند.

3. 6. 3 آنالیز هزینه بالاسری طرح­ های عمرانی از طریق مناقصه

در جدول زیر سهم هر قسمت بصورت جداگانه و درصدی از هزینه کل کار بیان شده است. دقت داشته باشید که این مقادیر با آنالیز قیمت هزینه­ های مختلفی که به ­عنوان بالاسری برعهده پیمانکار است، بدست آمده است.

جدول 1 (ضریب بالاسری طرح عمرانی از طریق مناقصه)

بنابراین ضریب بالاسری طرح عمرانی از طریق مناقصه برابر است با:

3. 7 ضریب تجهیز و برچیدن کارگاه

در اینجا قصد داریم با مسئله پرداختی آن و ضریب موردنیاز آن‌که یک مترور باید از آن برای برآورد بهره گیرد، آشنا شویم.

در پیوست 4 فهرست ­بها توضیحات کامل برای نحوه تجهیز و برچیدن کارگاه آمده است. مترور باید تمامی هزینه­ هایی که برای تجهیز و درنهایت پس از تحویل پروژه، برچیدن آن، نیاز است را در جدولی لیست کرده و در محاسبات به کار گیرد.

در ادامه قسمتی از جدول پیوست 4 فهرست‌بها ابنیه سال 1398 (که در آن آیتم­ها با قیمت مقطوع و البته بدون قیمت است) آورده شده است. استفاده از واحد مقطوع به این علت است که قیمت هر یک از آیتم ­های این جدول با آنالیزبها به وسیله مهندس مشاور محاسبه شده است و نمی­توان واحد مشخصی را برای عملیات مربوط در نظرگرفت.

شکل 23 (قسمتی از جدول پیوست 4 فهرست‌بهای ابنیه 1398)

اما اگر بخواهیم از ضریب پرداختی کارفرما به پیمانکار طبق فهرست­ بها برای تجهیز و برچیدن کارگاه آگاه شویم به پیوست 4 فهرست‌بهای ابنیه 1398 مراجعه می­کنیم.

همان‌طور که گفته شد مترور موارد مربوط به تجهیز و برچیدن کارگاه را در جدولی با قیمت مقطوع لیست می­کند که این موارد دارای شماره آیتم هستند. همان‌طور که دربند 17-2 پیوست 4 فهرست‌بهای ابنیه 1398 مشاهده می­کنید، گفته‌شده که پس از جمع مبالغ تمام موارد مربوط به تجهیز و برچیدن کارگاه و کسر موارد 420301 تا 420303 و 421001 تا 421104 (که جمع این آیتم­ ها مقدار زیادی می­تواند باشد)، نباید از 4 درصد هزینه اجرای کار بیشتر باشد.

البته این به‌منظور سقف هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه نیست زیرا حجم زیادی از آیتم­ ها از آن کسر می­ شود. بنابراین سقف هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه می ­تواند از 4 درصد بیشتر یا کمتر باشد.

در مواردی که در قرارداد ذکر شود که هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه 4 درصد مبلغ پیمان است دیگر نمی­توان ادعای بیشتری داشت. به عبارتی اگر شما با کارفرما به توافق 4 درصدی رسیدید ولی پس از تجهیز کارگاه متوجه شدید که هزینه­ هایی بیشتری را پرداخت کرده ­اید دیگر نمی­توانید ادعایی در رابطه با این بند از قرارداد داشته باشید.

اما هزینه­ هریک از ردیف­ های تجهیز و برچیدن کارگاه که در جدول آمده است، به‌تناسب پیشرفت عملیات، مربوط به همان ردیف تجهیز و برچیدن کارگاه، محاسبه می­شود و در صورت‌وضعیت لحاظ می­شود.

به یاد داشته باشید که به‌طورمعمول هزینه ­های تجهیز و برآورد کارگاه چیزی بین 2.5 تا 4 درصد است که پس از اعمال ضریب پیمان قابل پرداخت است.

آیا در ردیف­های تجهیز و برچیدن کارگاه می­توان ردیف ستاره ­دار آورد؟ برای جواب به بند 2-1 فصل تجهیز و برچیدن کارگاه فهرست بهای ابنیه 1398 رجوع می­کنیم.

3. 8  ضریب صعوبت کار

دربند 4-2 و 4-3 در مورد ضرایب طبقات و ارتفاع صحبت کردیم که به دلیل سختی کار در ارتفاع و طبقات بر اساس فرمول­ هایی این ضریب محاسبه می­ شوند. اما در برخی پروژه­ های خاص به دلیل سختی کار در مواردی مانند تونل یا ترافیک یا معادن ضریبی تحت عنوان ضریب صعوبت کار در نظر می­گیرند تا جبران خسارت پیمانکار ناشی از افت و کندی کار و راندمان کار باشد.

به­ عنوان نمونه فرض کنید پیمانکار یک پروژه انتقال خطوط آب هستید. زمین­ های انتقال آب دارای شیبی بیش از 7 درصد است. به دلیل سختی کار جهت انتقال لوله در این شرایط فهرست‌بهای رشته خطوط انتقال آب ضریب 1.12 را در نظرمی­ گیرد.

3. 9 ضریب مصالح پای‌کار

در مورد مصالح پای‌کار (مصالحی که پیمانکار برای اجرای عملیات مورد نظر خود قبل از اجرای کار در کارگاه و در پای کار خود انبار می­کند) در مقاله کلیات متره و برآورد توضیحات کافی داده‌شده است. اما ضریبی که مترور باید از آن برای تنظیم صورت­ وضعیت­ های خود در خصوص مصالح پای‌کار استفاده کند چیست؟ برای جواب این سؤال به فهرست­ بهای ابنیه سال 1398 رجوع می­کنیم.

همان‌طور که مشاهده می­ کنید این ضریب 0.7 است و جهت تقویت بنیه پیمانکار این مقدار از هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه، پرداخت می­ شود. به‌طور مثال فرض کنید که شما به‌ عنوان پیمانکار 10 تن آجر فشاری سفارش داده ­اید و پای­ کار تخلیه کرده ­اید، مترور در صورت‌وضعیت خود باید ضریب 0.7 و ضریب منطقه و بالاسری و ضریب پیمان را در مقدار برآوردی این مصالح ضرب کند. دلیل عدم استفاده از ضرایب ارتفاع و طبقه این است که این مصالح در پای‌کار تخلیه می­شوند نه در ارتفاع!

سوالی که شاید در ذهن ایجاد شود این است که پیمانکار یکبار هزینه مصالح پای کار (در اینجا آجر فشاری) با ضریب 0.7 از کارفرما دریافت می­کند یکبار هم از آیتم فهرست بها هزینه اجرای دیوار با آجر فشاری (که در بهای واحد فهرست بها هزینه مصالح دیده شده است)، در اینصورت پیمانکار دو بار هزینه مصالح را دریافت می­کند. تکلیف چیست؟ کارفرما ضرر می­کند؟ برای رسیدن به این جواب در ادامه در قسمت تجمعی بودن برآورد صورت ­وضعیت به این موضوع می­ پردازیم.

3. 10  ضریب تعدیل

تعدیل در لغت به معنای معتدل کردن یا تقسیم از روی عدل م ی­باشد. ضریب تعدیل در پروژه ­های عمرانی بعد از تهیه صورت ­وضعیت و تأیید نهایی کارفرما کاربرد پیدا می ­کند. در واقع بعد از نهایی شدن صورت­ وضعیت باید دفترچه­ ای تحت عنوان دفترچه تعدیل صورت­ وضعیت توسط مترور تهیه و ارائه شود.

آنچه در این دفترچه مهم است و باید محاسبه شود ضریب تعدیل است. این ضریب برای جبران خسارت وارد بر پیمانکار ناشی از افت و خیز قیمت­ های مصالح و دستمزد کارگرها و ماشین آلات (تورم موجود در بازار) مورد استفاده قرار می­گیرد. موضوع تعدیل و ضریب تعدیل بسیار گسترده است.

در ویدئو زیر مهندس امیری به صورت کامل در مورد این موضع صحبت می کند حتما یک بار این ویدئو را مشاهده کنید.

4. نحوه اعمال ضرایب در صورت وضعیت

بهتر است بگوییم زمان استفاده از ضرایب چه موقع است؟ از این ضرایب یک‌بار قبل از انعقاد پیمان و یک‌بار بعد از آن استفاده می­ شود.

قبل از انعقاد قرار داد، کارفرما توسط گروه مترور خود پروژه مورد نظر را متره و مقادیر هر فصل را برآورد می­ کند. اما اگر شما در گروه مترور پیمانکار مشغول به فعالیت هستید بایستی برای ارائه پیشنهاد قیمت پس از متره کردن نقشه­ های اجرایی و برآورد فصلی از ضرایبی که توضیح داده شد، استفاده کنید.

فرض کنید در یک پروژه بایستی از فهرست­ بهای ابنیه و تأسیسات مکانیکی و برقی استفاده شود و ضریب ارتفاع، ضریب منطقه، ضریب طبقات و ضریب بالاسری محاسبه‌شده‌اند. پس از محاسبه مجموع مقادیر کارکرد فصول مربوط به هر فهرست‌بها و مقدار تجهیز و برچیدن کارگاه، ضرایب وارد عمل می ­شوند. تنها ضریبی که باید قبل از محاسبه برآورد فصول اعمال شود ضریب ارتفاع است، زیرا ممکن است در فصل مربوطه آیتمی وجود داشته باشد که شامل ضریب ارتفاع شود مثل سنگ‌کاری در ارتفاع بنابراین بایستی قبل از جمع قیمت آیتم ­ها و محاسبه کارکرد فصل، ضریب ارتفاع را در آیتم مربوطه لحاظ کرد چون بعد از محاسبه کارکرد فصل، به دلیل جمع شدن آیتم ­های مشمول و غیرمشمول ضریب ارتفاع، قابل‌اعمال شدن نیست. بنابراین تکلیف ضریب ارتفاع در دل آیتم ­ها (قبل از جمع مقادیر فصول) مشخص می ­شود.

اما تکلیف ضرایب طبقات و بالاسری و منطقه چیست؟

ضرایب بالا که از جداول مربوطه و فرمول ارائه‌ شده یا محاسبه‌شده به دست می­ آیند به‌صورت پی‌درپی در یکدیگر ضرب می­ شوند و درنهایت درمجموع قیمت برآورد فصول همه­ ی فهارست‌ بهای مورد نیازِ پیمان ضرب می ­شوند. درنهایت مقدار محاسبه‌شده توسط پیمانکار بر مقدار محاسبه‌شده توسط کارفرما تقسیم می­شود و ضریب پیمان یا ضریب پیشنهادی کل محاسبه می­ شود. از این ضریب پیمان، پس از عقد پیمان در صورت‌وضعیت‌ها استفاده خواهد شد.

ضریب تجهیز و برچیدن کارگاه نیز در زمان پیشنهاد قیمت محاسبه‌شده و پس از عقد قرارداد مترور در صورت‌وضعیت‌ها از آن استفاده می­ کند.

اما این ضرایب پس از عقد قرارداد کجا مورد استفاده هستند؟

پس‌ از اینکه صورت‌ وضعیت توسط مترور تنظیم شد و قیمت کارهای انجام‌ شده در مدت یک دوره به‌صورت فصل‌ به‌ فصل با توجه به فهرست ­بها در قالب برگه خلاصه مالی فصول (که پیش­تر در رابطه با آن توضیحاتی ارائه شد) تهیه شد، مترور باید در زمان تنظیم برگه خلاصه مالی فصول، این ضرایب را لحاظ کند. اما  چگونه؟

مترور پس از تنظیم برگه مالی فصول، قیمت کارکرد هر فصل را به‌طور جداگانه در اختیار دارد که این قیمت ­ها مشمول ضرایب مختلفی می­ شوند. برای اعمال ضریب ارتفاع همانند زمان پیشنهاد قیمت (یعنی قبل از عقد قرارداد و اجرای پروژه که پیمانکار باید قیمت برآوردی خود را تسلیم کارفرما کند) رفتار می ­شود.

ضرایب طبقات، منطقه و بالاسری نیز به‌صورت پی‌ در پی در یکدیگر ضرب می­ شوند و نهایت در قیمت برآورد فصل مربوطه ضرب خواهد شد. سؤالی که ایجاد می ­شود این است که به مبلغ مقطوع تجهیز و برچیدن کارگاه، در صورت‌وضعیت‌ها چه ضریبی تعلق می­گیرد؟

در زمان برآورد و پیشنهاد قیمت، ضریبی که برای محاسبه مبلغ کل تجهیز کارگاه در نظر گرفته می­شود، طبق بند 2-1 پیوست 4 فهرست­ بهای ابنیه 1398، ضریب بالاسری است.

اما در زمان تهیه صورت‌ وضعیت تنها ضریبی که باید مورد استفاده قرار گیرد ضریب پیمان است که این موضوع دربند 4-2 4 فهرست ­بهای ابنیه 1398 نیز اشاره‌ شده است (سایر ضرایب همانطور که گفته شد در هر آیتم و یا فصل مربوطه به صورت جداگانه ضرب می ­شوند.) دقت داشته باشید که ضریب بالاسری به مبلغ مقطوع تجهیز و برچیدن کارگاه، اعمال نمی ­شود زیرا این ضریب در دل این قیمت ­ها لحاظ شده است.

ضرایبی که باید در مقدار برآورد مصالح پای‌کار اعمال شود، عبارت‌اند از ضریب 0.7 (طبق بند 3 پیوست 1 فهرست­ بهای ابنیه 1398) و ضرایب بالاسری و پیمان و منطقه که به‌صورت پی‌درپی در یکدیگر ضرب می ­شوند.

اما تکلیف ضرایب جزء چه می ­شود؟

در اینجا بهتر است ابتدا به بند 5 “دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران” که همان نحوه پرداخت می­ باشد، رجوع کنیم.

همانطور که قبلاً توضیحاتی ارائه شد پیمانکار قبل از عقد قراداد، برآورد خود از پروژه را انجام می­ دهد و مبلغ برآوردی هر فصل را به کارفرما ارائه می ­دهد. از تقسیم مبلغ برآوردی هر فصل پیمانکار بر مبلغ کارفرما ضریب فصل مربوط (ضریب جز پیمان) بدست می ­آید. این ضریب می ­تواند از مقدار ضریب کل پیشنهادی پیمانکار بیشتر یا کمتر باشد. اگر مقدار ضریب جزء یا همان ضریب فصل مربوط به یک فصل، کمتر از ضریب کل پیشنهادی باشد پیمانکار باید از ضریب جزء در برآورد آن فصل استفاده نماید اما اگر ضریب جزء در فصلی از فهرست‌بها، بیشتر از ضریب پیمان باشد روند اندکی متفاوت خواهد بود که در ادامه نحوه استفاده از آن با یک مثال بیان خواهد شد.

فرض کنید شما به‌ عنوان مترور برای پیشنهاد قیمت در یک مناقصه شرکت کرده ­اید. پس از بررسی و متره نقشه­ های اجرایی، مبلغ فصل 6 را 100 ریال برآورد کرده‌اید. از طرفی ضریب جز پیمانکار برای این فصل برابر 1.08 ولی ضریب کل پیمان برابر 1.05 به‌دست‌آمده است. بعد از عقد قرارداد و برآورد فصل 6 در صورت‌وضعیت، مقدار 95 ریال به‌دست‌آمده است. خب اگر مترور از ضریب کل پیمان یعنی 1.05 استفاده کند در نهایت قیمت برآوردی   99.75 = 95 × 1.05 ریال خواهد بود. اما اگر مترور با تبصره یاد شده آشنا باشد بصورت زیر عمل می­کند.

در اینجا چون ضریب جز فصل، از ضریب پیمان بیشتر است شامل تبصره مذکور می­ شود و مترور مجاز به استفاده از ضریب 1.08 بجای 1.05 است. به ‌این ‌ترتیب که سقف افزایش قیمت، 25 درصد پیشنهاد قیمت اولیه است. به عبارتی پیمانکار تا سقف 25= 100 × 0.25 ریال می­تواند در برآورد خود افزایش قیمت نسبت به 100 ریال اولیه داشته باشد. در نهایت قیمتی که مترور برآورد می­کند برابر

102.6  = 95 × 1.08 ریال است که با توجه به اینکه از 125 ریال کمتر بدست آمده، این رقم قابل قبول خواهد بود. اینجاست که فرق یک مترور خوب و حرفه ­ای با یک مترور مبتدی مشخص می ­شود و می­ تواند جلوی ضرر پیمانکار را بگیرد.

حال فرض کنید مترور مبلغ فصل 6 را طبق محاسبات خود 130 ریال برآورد کرده است. یعنی 5 ریال بیشتر از سقف تبصره مذکور (125 ریال) در اینصورت تکلیف چیست؟ جواب سؤال در همین تبصره داده‌شده است. تا سقف 25 درصد مبلغ پیشنهادی فصل یعنی تا 125 ریال از ضریب جزء استفاده می­کنیم و مابقی (در اینجا 5 ریال) از ضریب کل پیمان یعنی 1.05 استفاده خواهد شد.

به عبارتی مقدار نهایی برابر است با:

ریال 140.25=(5× 1.05)+( 125× 1.08)

اما اگر یک مترور مبتدی از این مسئله آگاه نبود، از همان ابتدا مقدار ریال 136.5 = (130 × 1.05) را مبنای محاسبات خود قرار می‌داد.

اما قضیه همیشه به این خوبی پیش نمی­رود اگر شما به ­عنوان یک مترور، برآورد اولیه یک‌فصل و پس ‌از آن ضریب پیشنهادی آن فصل را محاسبه کردید و مقدار ضریب جز فصل کمتر از ضریب کل پیمان بود سپس در حین انجام کار مقدار برآورد آن فصل از مقدار پیشنهادی بیشتر شد به‌ ناچار باید از همان ضریب پیشنهادی جزء استفاده کنید و این یعنی ضرر برای پیمانکار.

در ادامه جدول ضرایب مورد استفاده در صورت ­وضعیت، نحوه اعمال و زمان محاسبه و اعمال آن آورده شده است.

5. تجمعی بودن صورت ­وضعیت ­ها

منظور از تجمعی بودن صورت وضعیت چیست ؟ صورت­ وضعیت ­های تهیه شده توسط مترور به صورت تجمعی است به این معنا که صورت­ وضعیت هر ماه مقادیر کارهای انجام شده از ابتدای پروژه تا آن تاریخ است. اما اینکه صورت­ وضعیت باید تجمعی باشد از کجا برگرفته شده است؟ به ماده 37 شرایط عمومی پیمان رجوع می­ کنیم. متن آن به شرح زیر است:

همانطور که مشاهده می­ کنید به استناد به این بند از شرایط عمومی پیمان می ­توان به این موضوع پی برد که مترور باید در پایان هرماه صورت­ وضعیت کارهای انجام شده تا آن تاریخ را تهیه و تنظیم کند و این به­ معنای تجمعی بودن صورت­ وضعیت است.

اگر بخواهیم کمی بیشتر به این موضوع بپردازیم با یک مثال بحث را ادامه می­ دهیم. فرض کنید در یک پروژه پیمانکار برای شروع عملیات اجرایی خود به مقادیر مورد نیاز به­ عنوان مثال یک تن شن، ماسه و سیمان تهیه کرده و در کارگاه نگهداری می ­کند. مقدار برآوردی این مصالح 100 ریال است. در ماه اول کار خود، پیمانکار تنها مصالح پای کار دارد و مترور مقدار برآوردی خود (100 ریال) را در صورت ­وضعیت شماره 1 وارد می­ کند. پس از تأیید کارفرما پیمانکار 100 ریال خود را از مصالح پای کار دریافت می­ کند.

در ماه دوم، پیمانکار این مصالح را به بتن تبدیل می ­کند و در فونداسیون خود به­ کار می ­گیرد. بنابراین پیمانکار در ماه دوم مصالح پای کار ندارد و مترور باید در صورت ­وضعیت شماره 2 مقدار مصالح پای کار را صفر لحاظ کند و در عوض مقدار برآوردی اجرای عملیات بتن ریزی را از آیتم­ مربوط به خود دریافت کند (فرض کنید مقدار برآوردی 250 ریال است)، اگر به آیتم ­های بتن­ ریزی فصل 8 فهرست بها رجوع کنیم در شرح آیتم ­ها (تصویر زیر) بیان شده است تهیه و اجرای بتن به این معنا که پیمانکار ابتدا باید مصالح بتن را تهیه کند (که همان مصالح پای ­کار محسوب می­ شود) سپس با تهیه بتن و اجرای عملیات می­تواند از این آیتم استفاده کند. در واقع قیمت مصالح بتن در این آیتم دیده شده است.

پس پیمانکار در صورت ­وضعیت شماره 2 در حقیقت مبلغ عملیات اجرای بتن را از کارفرما دریافت می ­کند و چون مبلغ مصالح پای کار صفر است در نتیجه مقدار برآوردی کل در صورت ­وضعیت شماره 2 برابر 250 ریال است که پیمانکار مقدار 150 = 100-250 ریال را از کارفرما دریافت می ­کند.

سخن پایانی

در پایان این مقاله امیدواریم که توانسته باشیم سطح آگاهی شمارا در این زمینه تا حدودی بالابرده باشیم. اما نکته­ ای که باید اینجا به شما مهندسین عزیز گوشزد کنم این است که هیچ‌کس نمی­تواند ادعا کند که یک مترور کامل است و از همه فهرست­ بها و شرایط پیمان عمومی و خصوصی آگاهی کامل دارد. زیرا هر پروژه شرایط خاص خود را دارد و در شرایط مختلف صورت‌وضعیت نویسی و استفاده از فهرست­ بها متفاوت است. ما در این مقاله تنها دید شمارا به موضوع صورت‌وضعیت نویسی باز کردیم اما بدون شک هزاران سؤال مختلف از دیدگاه ­های مختلف و در شرایط مختلف کاری ممکن است برای شما ایجاد شود که مطمئناً نمی­توان همه آن را در قالب یک مقاله جوابگو بود. اما به شما قول می دهیم در حد توان و اطلاعات خود سوالات شما رو پاسخ دهیم.

همین الان سوالتان را در رابطه با صورت وضعیت کامنت کنید و پاسخ آن را همین جا دریافت کنید.

منابع:

• شرایط عمومی پیمان
• دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکاران (بخشنامه 76574/100 مورخ 19/8/1387)
• مهندس محمد کرایلو – وبسایت همیارمترور

• مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!

• ارسال سوال برای تولید محتوا