راهنمای جامع نحوه شرکت در مناقصات؛ از آغاز تا برنده شدن

مناقصه چیست؟ نحوه شرکت در مناقصات پیمانکاری به چه صورتی است؟ منظور از مناقصه دو مرحله ای چیست؟

مناقصه فرآیندی رقابتی است که در آن پیشنهادات مختلف بررسی شده و بهترین پیشنهاد انتخاب می‌شود. این فرآیند می‌تواند با چالش‌هایی روبرو شود که نیازمند آگاهی و شناخت کافی از مناقصه است. شرکت‌کنندگان باید بدانند که برنده شدن در مناقصه تنها بخشی از ماجرا است؛ پس از برنده شدن، اقدامات معینی باید انجام شود که در این مقاله جامع قصد داریم به تمامی سؤالات و چالش هایی که ممکن است در فرایند شرکت در مناقصات از صفر تا صد پیش بیاید، پاسخ دهیم.

⌛ آخرین به روز رسانی: 10 مرداد 1403

📕 تغییرات به‌روزرسانی: انتشار جدید

name

email

دریافت رایگان 2 ایبوک کاربردی دفتر فنی 

نگران نباشید ایمیل هرز برایتان ارسال نمی کنیم. ایمیل شما نزد ما محفوظ است.

1. مناقصه چیست؟

مؤسسات دولتی و وزارتخانه ها برای اموری همچون خرید، فروش، پیمانکاری، اجرت کار و … معاملاتی را انجام می دهند که این معاملات از طرف سازمان مربوطه، به مناقصه گذاشته می شوند. البته تمامی معاملاتی که در این سازمان ها صورت می گیرند، نیازمند برگزاری مناقصه نبوده و فقط پاره ای از معاملات خاص و بزرگ مستلزم برگزاری مناقصه می باشند. مناقصه به یک فرآیند رقابتی گفته می شود که در آن جهت تأمین کیفیت موردنظر (طبق اسناد مناقصه) پروژه به مناقصه گری (تعریف مناقصه‌گر در بخش 3 آمده است) که در یک زمان و مکان مشخص، کم ترین و مناسب ترین پیشنهاد قیمت را داده باشد، واگذار می شود. هدف از برگزاری مناقصه در پروژه های عمرانی، انتخاب پیمانکاری است که نه تنها قادر به انجام مراحل پروژه به نحو احسن بوده، بلکه بهترین پیشنهاد قیمت را نسبت به سایر پیمانکاران ارائه داده باشد.
مزایای برگزاری مناقصه عبارتند از:

2. ارکان اصلی برگزاری مناقصه

جهت برگزاری صحیح مناقصه و اجرای قوانین و مقررات، برخی ارکان و عناصر اصلی وجود دارد که حضور این ارکان و اشخاص در مناقصه ضروری می باشد. این ارکان اصلی شامل موارد زیر می باشد.

در ادامه به معرفی هرکدام از موارد نام برده می پردازیم.

1.2. مناقصه‌گزار

مناقصه گزار به سازمان یا ارگانی گفته می شود که وظیفه برگزاری مناقصه را برعهده دارد. بطورکلی منظور از مناقصه گزار بالاترین مقام سازمان می باشد. ارگان ها و سازمان هایی که صلاحیت برگزاری مناقصه را دارند شامل قوای سه گانه جمهوری اسلامی ایران اعم از وزارت خانه ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت، بانک ها و … می باشند.

وظایف و اختیارات دستگاه مناقصه گزار در انعقاد قرار داد به شرح زیر می باشد:

1. مناقصه گزار باید نیازها، الزامات پروژه و هدف غایی پروژه را بطور دقیق تعیین کند.
2. مناقصه گزار باید نسبت به تأمین اسناد مناقصه در زمان مشخص اقدام کند.
3. اطلاع رسانی درمورد پروژه و مناقصه یکی دیگر از وظایف مناقصه گزاران می باشد.
4. هزینه ثبت قرارداد در دفترخانه اسناد رسمی (درصورتیکه لازم باشد)، برعهده برنده مناقصه بوده و از این بابت مناقصه گزار مؤظف به پرداخت هیچگونه هزینه ای نمی باشد.
5. دستگاه مناقصه گزار می تواند یک یا تمام پیشنهادات را رد کند.

نکته: درصورتیکه به تشخیص دستگاه مناقصه گزار، براساس نوع معامله، نیاز باشد تا اوراق مشخصات، نمونه هایی از ضمانت-نامه یا مدارک دیگری تهیه شود، قبل از نشر آگهی باید نسبت به تهیه این موارد اقدام شود.

2.2. کمیسیون مناقصه

به منظور اداره ی امور مناقصه در سازمان های مربوطه، یک واحد اداری با نام اداره ی مناقصات وجود دارد که تشکیل کمیسیون مناقصه برعهده این واحد می باشد. در شرکت های دولتی، اعضای کمیسیون را هیأت مدیره انتخاب می کند. اعضای این کمیسیون شامل سه عضو می باشد که عبارتند از:

1)رئیس دستگاه مناقصه گزار (بالاترین مقام) یا نماینده وی (درصورتیکه مناقصات بصورت دومرحله ای صورت بگیرد، حضور خود رئیس ضروری می باشد.)
2)بالاترین مقام مالی دستگاه مناقصه گزار(به عنوان مثال معاون مالی و اداری)
3)مسئول فنی دستگاه مناقصه گزار یا واحدی که مناقصه به درخواست وی انجام می شود.

کمیسیون مناقصه همانند سایر ارکان نام برده شده دارای وظایف و اختیاراتی می باشد که ازجمله این وظایف می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. در زمان فراخوان مناقصه تشکیل جلسات کمیسیون مناقصه برعهده این افراد می باشد.
2. اعضای کمیسیون مناقصه، پیشنهاد مناقصه گران را از نظر کامل بودن مدارک و امضای آن ها، خوانا و صریح بودن، غیرمشروط بودن پیشنهادهای قیمتی و … بررسی می کنند.
3. ارزیابی پیشنهادهای ارائه شده و مشخص کردن پیشنهادهای قابل قبول براساس شرایط و اسناد مناقصه یکی دیگر از وظایف این ارکان به شمار می رود.
4. درصورتیکه مناقصات بصورت دومرحله ای انجام شوند، ارجاع بررسی فنی پیشنهادها به کمیته فنی بازرگانی ازطریق این اعضا صورت می گیرد.
5. مشخص کردن برندگان اول و دوم مناقصه، یکی دیگر از وظایف کمیسیون مناقصه می باشد.
6. لغو یا تجدید مناقصه ازطریق کمیسیون مناقصه صورت می گیرد.

3.2. کمیته فنی بازرگانی

کمیته فنی بازرگانی حداقل از سه عضو تشکیل شده که ازنظر فنی و بازرگانی صلاحیت لازم را داشته و توسط مقام مربوطه در دستگاه مناقصه انتخاب می‌شوند. وظیفه اصلی این کمیته ارزیابی فنی و بازرگانی پیشنهاد‌ها است. انتخاب اعضای کمیته فنی بازرگانی توسط رئیس دستگاه یا سازمان صورت می‌گیرد. وظایف کمیته فنی بازرگانی بصورت زیر می باشد:

• درصورتیکه مناقصه بصورت دومرحله ای صورت بگیرد، ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها و تحویل به کمیسیون مناقصه، برعهده این ارکان می باشد.
• ارزیابی افرادی که برای شرکت در مناقصه اعلام آمادگی کردند از وظایف کمیته فنی بازرگانی می باشد.
• درصورت درخواست کمیسون مناقصه، کنترل مبانی مالی نیز از وظایف این ارکان می باشد.
• ارزیابی شکلی یکی دیگر از وظایف کمیته فنی بازرگانی می باشد.

نکته: مدت زمان قبول پیشنهادها درخصوص مناقصات داخلی، از تاریخ اولین نوبت انتشار اسناد مناقصه نباید کمتر از 40 روز باشد.

3. مناقصه گر کیست؟

مناقصه گر به شخص حقیقی یا حقوقی اطلاق می شود که پس از بررسی و ارزیابی اسناد مناقصه با شرایط موجود، در مناقصه شرکت می کند. برنده شدن در مناقصه ارتباط مستقیمی با سوابق و تجارب مناقصه‌گر دارد و هرچقدر این موارد بیشتر باشد، احتمال برنده شدن در مناقصه برای آن شخص بیشتر است. البته توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که تمامی افراد، صلاحیت شرکت در مناقصات را ندارند.

شایان ذکر است مناقصه گر نیز همانند مناقصه گزار دارای وظایفی می باشد که باید به آن ها عمل کنند. وظایف مناقصه گر شامل موارد زیر می باشد:

• جهت درک کامل نیازها و الزامات پروژه، مناقصه گر باید اسناد مناقصه را بطور کامل بررسی کند.
• مناقصه گر باید به همراه افراد واجد شرایط، نسبت به تعیین قیمت مناسب اقدام کند.
• مناقصه گر جهت پاسخ به سؤالات خود باید با مناقصه گزار جلسات توضیحی تشکیل دهند.
• باید پیشنهاد خود را در زمان مناسب به مناقصه گزار ارسال کند.

1.3. الزامات شرکت در مناقصات

ازجمله شرایط مناقصه گر برای شرکت در مناقصات عبارتند از:

• یکی از موارد مهم برای شرکت در مناقصه، داشتن سوابق درخشان در اجرای پروژه های گذشته می باشد. به عبارتی پروژه های اجرا شده توسط فرد مناقصه گر باید ازنظر کیفیت، زمان و هزینه بطور مطلوبی به سرانجام رسیده باشند.
• یکی دیگر از مواردی که صلاحیت مناقصه گران برای شرکت در مناقصات را تأمین می کند، مجهز بودن به تجهیزات، منابع فنی و تولیدی کافی برای اجرای پروژه می باشد. در این خصوص برای مثال می توان از دسترسی به تکنولوژی های لازم، توانایی تأمین مواد، تجهیزات و داشتن نیروی انسانی متخصص نام برد.
• مناقصه گران باید براساس قوانین و مقررات مربوطه عمل کنند؛ از این رو باید دارای مجوزهای مربوطه و پایبند به قوانین و مقررات صنعتی باشند.
• افرادی که در مناقصه شرکت می کنند باید برای انجام پروژه ازنظر مالی دارای ظرفیت موردنیاز باشند. بنابراین باید منابع مالی مناسب برای اجرای پروژه، پرداخت به موقع هزینه ها و تحویل پروژه در موعد مقرر را داشته باشند.
• مناقصه گران همچنین باید در زمینه پروژه موردنظر تجربه و تخصص موردنیاز را داشته باشند. به عنوان مثال تجربه در اجرای پروژه های مشابه، مجهز بودن به نیروی انسانی متخصص و داشتن تجربه موردنیاز در فرآیند مناقصه ازجمله ملزومات یک مناقصه گر می باشد.

4. فرآیند برگزاری مناقصه

مناقصه جزو آن دسته از مواردی می باشد که برای تعیین برنده باید مراحلی طی شود تا ازنظر قانونی به رسمیت شناخته شود. ازاین رو براساس ماده نهم فصل سوم قانون برگزاری مناقصات، فرآیند برگزاری مناقصات شامل 7 مرحله می باشد:

5. انواع مناقصه

تقسیم بندی مناقصات از سه منظر مراحل بررسی و روش دعوت صورت می گیرد. هرکدام از دسته های نام برده شده زیرمجموعه-های مخصوص به خود را دارند که در این بخش به معرفی هرکدام می پردازیم.

در این بخش به بررسی هرکدام از موارد نام برده شده می پردازیم.

1.5. انواع مناقصه‌ ازنظر مراحل بررسی

مناقصات ازنظر مراحل بررسی به دو نوع زیر طبقه بندی می شوند:

1.1.5. مناقصه‌ یک مرحله‌ای

در این نوع مناقصه پاکت های پیشنهاد مناقصه گران (پاکت های الف، ب، ج و اصلی) در یک مرحله باز می شود و در همان جلسه برنده مناقصه اعلام می‌شود (توضیح پاکت‌های مذکور در بخش 16 آورده شده است).

در برخی مواقع به دلایلی همچون تعداد زیاد پیشنهاد دهندگان، به وجود آمدن برخی مشکلات در زمان برگزاری مناقصه و … ممکن است اعلام برنده به روز بعد موکول شود. در مناقصه یک مرحله ای تنها ارزیابی کیفی صورت می گیرد. فرآیند مناقصه یک مرحله ای به شرح زیر می باشد:

2.1.5. مناقصه‌ دو مرحله‌ای

در مناقصه دو مرحله ای بررسی فنی- بازرگانی پیشنهادها الزامی می باشد. برای این منظور ابتدا کمیته فنی- بازرگانی برای اررزیابی فنی تشکیل می‌شود و سپس نتایج ارزیابی فنی-بازرگانی پیشنهادها به کمیسیون مناقصه، گزارش داده شده تا بر اساس ماده 19 قانون برگزاری مناقصات که مربوط به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها است، برنده مناقصه تعیین شود. بر اساس ماده 19 قانون برگزاری مناقصات:

فرآیند مناقصه دو مرحله ای بصورت زیر می باشد:

❓تفاوت مناقصات یک مرحله ای و دو مرحله ای چیست؟

در مناقصات یک مرحله ای نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها نمی باشد، اما مطابق با بند الف و ب ماده 19 قانون برگزاری مناقصات که در زیر بند مربوطه آورده شده است، برای مناقصات دو مرحله ای علاوه بر ارزیابی کیفی، انجام ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها ضروری است.

2.5. انواع مناقصه‌ از نظر روش دعوت

در این روش کارفرما با برگزاری جلسه ای پیشنهادات پیمانکاران را بررسی می کند. در انواع مناقصه ازنظر دعوت در برخی مناقصات تمامی افراد می توانند شرکت کنند در نوع دیگری از مناقصات تنها افراد منتخب کارفرما قادر به شرکت در مناقصه می-باشند. بطورکلی انواع مناقصه ازنظر روش دعوت به شرح زیر می باشد:

1.2.5. مناقصه‌ نامحدود (عمومی)

در مناقصه عمومی، دستگاه کارفرما ازطریق اینترنت، روزنامه های رسمی و کثیرالانتشار و… از پیمانکاران دعوت به مناقصه می نماید. تمامی پیمانکاران قادر به شرکت در مناقصات عمومی می باشند. مناقصه عمومی به دو روش داخلی و بین المللی برگزار می شود که تنها تفاوتشان در نحوه اطلاع رسانی آن می باشد. در مناقصات بین المللی اطلاع رسانی از طریق روزنامه های کثیرالانتشار بین المللی انجام می شود و پیمانکاران داخلی و خارجی مجاز به شرکت در آن هستند.

درج آگهی در روزنامه کثیرالانتشار به منظور رسمیت یافتن مناقصه ضروری می باشد، از این رو تمام مناقصات در دو نوبت باید در این روزنامه منتشر شوند. درصورتی‌که براساس قوانین و مقررات کشور، موضوع معامله به گونه ای باشد که نیازمند اطلاع رسانی در سطح بین المللی باشد، یک نسخه از آگهی مناقصه ازطریق وزارت امور خارجه به سفارتخانه های کشورهای مربوطه در تهران یا سفارتخانه های جمهوری اسلامی در خارج از کشور ارسال می شود.

در این مناقصات مهندس مشاور یا دستگاه اجرایی مؤظف هستند برای هر مناقصه، برآورد مقادیر کار، قیمت های واحد، قیمت های مصالح پای کار و… را مشخص نمایند. نحوه اطلاع رسانی مناقصات نامحدود براساس صلاحدید مناقصه گزار صورت می گیرد؛ از این رو مناقصات عمومی یک نوبت در روزنامه رسمی کشور و یک تا سه نوبت براساس اهمیت معامله در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار منتشر می شود.

شکل 1- نمونه‌ای از اطلاعیه مناقصات عمومی

2.2.5. مناقصه‌ محدود

در این نوع مناقصات، مناقصه گزار یا کارفرما افراد منتخب که دارای صلاحیت دریافت پروژه  هستند را تعیین می کند و سپس دعوت نامه های مخصوصی به این افراد ارسال می شود. منظور از صلاحیت پیمانکاران، تشخیص صلاحیت تأمین سرمایه موجود، ماشین آلات و لوازم کار، سابقه کار و تجربه در پروژه های پیشین و… که ازطرف سازمان برنامه و بودجه کشور صورت گرفته است، می باشد. در این مناقصات پیمانکار پس از دریافت دعوتنامه، جهت خرید اسناد مناقصه اقدام می نماید و بعد از بررسی و تأیید اسناد مناقصه، قیمت پیشنهادی خود را با اسناد مربوطه به کمیسیون مناقصه تحویل می دهد.

3.2.5. مناقصه به روش ترک تشریفات

گاهی اوقات براساس صلاحدید کارفرما به دلایلی همچون شروع سریع عملیات اجرایی پروژه، جلوگیری از تلف شدن زمان انتخاب پیمانکار، بی نتیجه ماندن مناقصه از نظر وجود برنده مناقصه و … پروژه  را بدون مناقصه به فرد پیمانکار واگذار می-کنند. در پاره ای از موارد پروژه ها به گونه ای هستند که تنها پیمانکاران خاصی قادر به اجرای پروژه می باشند برای این منظور کارفرما باید از قبل با پیمانکار منتخب همکاری داشته باشد تا از صلاحیت وی اطمینان حاصل کند. در چنین شرایطی یک نفر پیمانکار که مورد تأیید هیأت سه نفره می باشد، انتخاب شده و پروژه به او تحویل داده می شود. کمیسیون ترک تشریفات شامل معاون وزارتخانه یا مؤسسه دولتی یا یک نفر نماینده به انتخاب وزیر یا رئیس مربوطه، ذی‌حساب وزارتخانه یا مؤسسه دولتی یا نماینده او، رئیس قسمت تقاضا کننده موردمعامله یا نماینده او می باشد.

❓چگونه از مناقصات دولتی و خصوصی با خبر شویم؟

به منظور آگهی از مناقصات دولتی در موعد مقرر می توان به روزنامه های کثیر الانتشار مراجعه کرد و یا از وب سایت های رسانه-های عمومی کشور استفاده کرد تا اطلاعات موردنیاز در رابطه با آخرین مناقصات را کسب کرد. توجه شود که درخصوص مناقصات عمومی، منابع نام برده شده اطلاعات موردنیاز را در اختیار عموم قرار می دهند اما درخصوص مناقصات محدود، مناقصه گزار تنها به افراد محدودی دعوت نامه می فرستند.

6. شرکت در مناقصات بین‌المللی

مناقصات بین المللی در دنیای مدرن با هدف رشد بازار جهانی صورت می گیرد. درواقع مناقصات بین المللی موجبات پیشرفت شرکت های کوچک و بزرگ را فراهم می کنند. مناقصه بین المللی یا جهانی به مناقصه ای گفته می شود که برای تأمین کالا با کیفیت قابل قبول، معامله را به کسی که کمترین و مناسب ترین پیشنهاد قیمت را داده باشد، می دهد. به عبارتی دیگر کشورها برای انجام خدمات مدنظر (مثل پیمانکاری) و تأمین کالا با کیفیت بالا فقط به شرکت های داخلی اکتفا نمی کنند بلکه در پی افراد و شرکت های واجد شرایط در سطح جهانی می باشند. اهداف و کاربردهای مناقصات بین المللی به شرح زیر می باشد.

جهت شرکت در مناقصات بین المللی باید 6 مرحله طی شود. ناگفته نماند ممکن است براساس نوع کالا یا خدمات موردنیاز فرآیند انجام مناقصه افزایش یا کاهش یابد. طی کردن مسیر مناقصه بین المللی باید به ترتیب صورت بگیرد. در مناقصات بین المللی همانند سایر مناقصات، ابتدا شرایط مالی مناقصه گر برای انجام پروژه باید بررسی شود. سپس اسناد و مدارکی که افراد شرکت کننده جهت شرکت در مناقصه باید تهیه نمایند، مشخص شود.

در این مرحله براساس صلاحدید کارفرما و قوانین مربوطه، آگهی مربوط به مناقصه باید درج شود. پس از برگزاری مناقصه، پیشنهاد تمامی افراد مورد ارزیابی قرار می گیرد. درنهایت از بین افراد شرکت-کننده، بهترین پیشنهاد (ازنظر قیمت و ارزیابی های صورت گرفته) انتخاب شده و به عنوان برنده اعلام می شود. در این مرحله تضمین افرادی که در مناقصه برنده نشدند به آن ها بازگردانده می شود. سپس عقد قرارداد با فرد برنده صورت می گیرد. این مراحل به ترتیب در زیر آورده شده است:

7. مناقصات ساختمانی

مناقصاتی که برای پروژه های عمرانی انجام می شود، اصولاً توسط سازمان های دولتی و در برخی موارد توسط شرکت های خصوصی برگزار می شود. در مناقصات ساختمانی، کارفرما از پیمانکارانی که واجد شرایط هستند، دعوت به همکاری می کند. بطورکلی هدف از برگزاری این مناقصات ممانعت از فساد مالی و مشخص بودن نحوه تحویل کار به شرکت های مربوطه می باشد. مراحل مناقصات ساختمانی بدین صورت است که ابتدا اطلاعیه و اعلامیه های موردنیاز در سایت ها و روزنامه ها منتشر می شود.

افراد واجد شرایط اسناد و مدارک مناقصه را مطالعه می کنند و اقدام به تهیه پاکات موردنیاز برای شرکت در مناقصه می ‌کنند و درنهایت پاکات خود را تحویل کارفرما می دهند. در این مرحله مناقصه گزار به بررسی افراد پیشنهاددهنده می پردازد و تعدادی از این افراد را تأیید می کند. با بررسی پیشنهاد قیمت های مختلفی که پیمانکاران ارائه کرده اند، کارفرما رنج قیمت پروژه را به دست می آورد.

در نهایت کارفرما یک یا دو پیمانکاری که نسبت به سایر افراد پیشنهاد قیمت معقول تری را داده اند، انتخاب می نماید. انتخاب دو پیمانکار به این دلیل است که درصورت امتناع پیمانکار اول از امضای قرارداد، با پیمانکار دوم عقد قرارداد صورت بگیرد. این مناقصات خود دارای انواع مختلفی می باشند که عبارتند از:

1.7. مناقصات باز

در مناقصات باز که به آن ها مناقصات آزاد نیز گفته می شود، فرآیند مناقصه توسط هر دو بخش دولتی و خصوصی انجام می شود. در این نوع مناقصه دولت یا کارفرما، اطلاعیه مناقصه را در سایت ها یا روزنامه ها اعلام می کنند و اطلاعات موردنیاز را در اختیار افراد قرار می دهند و در آخر از پیمانکاران علاقمند به مناقصه دعوت به عمل می آورند. اگرچه در این مناقصه قیمت در تصمیم‌گیری برای پذیرش مناقصه بسیار مهم است، اما این تنها عامل برای تصمیم‌گیری نخواهد بود و در حقیقت مشتری متعهد به پذیرش کمترین پیشنهاد نیست. مزایا و معایب این مناقصات به شرح زیر می باشد.

مزایا:

✅ محدودیتی برای شرکت پیمانکاران در آن وجود ندارد و تمامی پیمانکاران می توانند در آن شرکت کنند.

✅ در این مناقصات جانب داری و تعصبی وجود نداشته و برنده معامله هر شخصی می تواند باشد.

✅ رقابت صورت گرفته در این مناقصات سالم و به دور از هرگونه حاشیه ای می باشد.

✅ پیمانکار از پیش تعیین شده در این مناقصات وجود ندارد.

✅ روش اجرای این مناقصات سنتی است و اصولاً تمامی افراد با آن آشنایی دارند.

معایب:

❌ درصد آزمون و خطا در این مناقصات زیاد می باشد.

❌ کیفیت پیشنهاد پیمانکاران به علت تعدد پیمانکاران ممکن است کاهش یابد.

❌ در پروژه هایی که بدین صورت انجام می شود، امکان استفاده غیراقتصادی از منابع پروژه توسط پیمانکار وجود دارد.

2.7. مناقصات انتخابی

مناقصه انتخابی روش جهش‌یافته و تکمیل شده مناقصات باز می باشد، زیرا در این روش لیستی از پیمانکارانی که دارای صلاحیت شرکت در مناقصه هستند تهیه می شود و تنها همان افراد قادر به شرکت در مناقصه می باشند. با این روش مناقصه پیشنهادات از کیفیت بالایی برخوردار می باشند. مزایا و معایب مناقصات انتخابی شامل موارد زیر می باشد:

مزایا:

✅ بازه زمانی موردنیاز برای این نوع مناقصات به دلیل کمتر بودن پیشنهادات، کوتاه تر می باشد.

✅ استفاده غیراقتصادی از منابع پروژه نیز تقلیل می یابد.

✅ مدیریت برگزاری مناقصه با کیفیت بالاتری انجام می شود.

✅ اسناد مناقصه کمتر می باشد.

✅ پیمانکاران دارای صلاحیت و باتجربه، وارد رقابت اقتصادی می شوند.

✅ مناقصه انتخابی فوری صورت گرفته و هزینه موردنیاز کمتر می باشد.

معایب:

❌ تعداد پیمانکاران شرکت کننده در مناقصه محدود می باشد.

❌ قیمت پیشنهادی مناقصه انتخابی نسبت به مناقصه باز بالاتر است.

❌ در لیست نهایی، ممکن است برای برخی افراد استثناء قائل شوند.

3.7. مناقصات مذاکره‌ای

تعداد پیمانکاران شرکت‌کننده در این مناقصه یک یا حداکثر سه پیمانکار می باشد. مناقصات مذاکره ای ممکن است قبل از عقد قرارداد و پس از قرارداد نیز استفاده شوند. روند مناقصات مذاکره ای بدین صورت است که کارفرما یک پیمانکار مناسب را شناسایی می کند و با آن پیمانکار منتخب مذاکره کرده و عقد قرارداد صورت می گیرد. مزایا و معایب مناقصات مذاکره ای عبارتند از:

مزایا:

✅ مناقصات مذاکره ای ایجاد رابطه طولانی مدت با پیمانکار را ناشی می شود.

✅ موجب می شود تا شروع پروژه زودتر رخ دهد.

✅ خطر شکست در این نوع مناقصه کاهش می یابد.

معایب:

❌ ممکن است هزینه کار نسبت به مناقصه رقابتی بیشتر باشد.

❌ در دسترس بودن پروژه برای سایر پیمانکاران را کاهش می دهد.

8. اسناد مناقصه چیست؟

یکی از اصلی ترین و مهم ترین اجزاء یک مناقصه درست و اصولی، اسناد مناقصه می باشد. هر مناقصه ای که توسط ارگان مربوطه اجرا می شود، دارای اسناد و مدارک منحصر به خود می باشد. زمانی که یک سازمان دولتی یا خصوصی برای واگذاری پروژه ای مناقصه برگزار می کند، اسناد مناقصه توسط مناقصه گزار تهیه شده و در اختیار افراد قرار می گیرد. اما سؤال اینجاست که این اسناد شامل چه مواردی می باشند؟ در این بخش به معرفی اسناد مناقصه می‌پردازیم.

1) دعوت نامه: یکی از اسناد مناقصه، نامه دعوت به ارائه پیشنهاد یا دعوت نامه می باشد. در این دعوت نامه، نامه پذیرشی قرار می گیرد که دارای برگه پیشنهاد مناقصه و تمامی توافقات امضا شده توسط افراد ذی صلاح می باشد که باید به نامه پذیرش پیوست شود. برگه مربوط به پیشنهاد مناقصه نیز یکی از مواردی است که توسط مناقصه گزار تکمیل شده و در اختیار افراد قرار می گیرد. پیشنهاد فنی بازرگانی نیز یکی از برگه های دعوت نامه می باشد. تمامی این موارد گفته شده جزو موارد دعوت نامه می باشد که از سوی مناقصه گزار تهیه شده و در اختیار افراد قرار می گیرد.

2) ضمانت نامه انجام تعهدات: تمامی افرادی که تمایل دارند در مناقصه شرکت کنند باید جهت تهیه اسناد مناقصه، برخی ضمانت نامه ها را با مبلغی که پیش تر تعیین شده است در کاربرگ خود به ریال یا معادل ارز خارجی از یکی از بانک های ایرانی تهیه کرده و ضمیمه اسناد مناقصه کنند. پیشنهاداتی که هیچگونه ضمانت نامه ای نداشته باشند، در مناقصه قابل قبول نبوده و رد خواهند شد.

این ضمانت نامه به پیمانکارانی که برنده نشدند در نزدیک ترین زمان ممکن بازگردانده می شود و در مواردی که مناقصه گر از پیشنهاد خود پشیمان شده و آنرا پس بگیرد، بازگردانده نمی شود. درصورتیکه شخص برنده از امضای پیمان خودداری کرده یا در انجام آن تأخیر کند، مناقصه گزار ضمانت نامه برنده در مناقصه را ضبط کرده و با نفر دوم قرارداد می بندد.

3) برگه پیشنهاد مناقصه: یکی دیگر از اسناد مناقصه برگه پیشنهاد قیمت است که پیمانکار نسبت به تکمیل آن اقدام می کند. این برگه شامل پیشنهاد امضاشده مناقصه گر برای کارها می باشد.

4) موافقت نامه پیمان: در این موافقت نامه شرایط عمومی و خصوصی پیمان قرار می گیرد. منظور از شرایط عمومی پیمان مجموعه ای از شرایط می باشد که بر تمامی قراردادهای پیمانکاری حاکم می باشد. رعایت شرایط عمومی پیمان بر طرفین قرارداد الزامی بوده و عدم پذیرش آن غیرقانونی می باشد. شرایط خصوصی پیمان به شرایطی اطلاق می شود که براساس موضوع قرارداد پیمانکاری تعیین می شود و برای شرایط خصوصی پیمان هر دو طرف تعیین کننده بوده و باید به گونه ای درنظر گرفته شوند که موجب نقض شرایط عمومی پیمان نشوند.

5) نقشه ها و مشخصات فنی: در این بخش از اسناد مناقصه، نقشه و مشخصات فنی پروژه باید توسط هردو طرف تکمیل شده و در اسناد مناقصه قرار بگیرد. مناقصه گر و مناقصه گزار باید تمام مدارک، نقشه ها و مشخصات فنی را مطالعه کرده و امضا کنند.

6) جدول ها و فرم ها (درصورت نیاز): درصورتیکه نیاز به تهیه جداول و تهیه فرم های مربوطه باشد باید نسبت به تهیه این موارد نیز اقدام شود. جدول‌ها شامل جدول داده ها و مقادیر، جدول زمانی، جدول تضمین ها می باشد.

7) الحاقیه های صادر شده ازسوی مناقصه گزار: درطول برگزاری مناقصه آخرین بخش الحاقیه های صادر شده ازسوی مناقصه گزار در زمان مناقصه به پیمانکار ارسال می شود.

9. نحوه شرکت در مناقصات دولتی

شرایط و مراحل شرکت در مناقصات دولتی با مناقصات خصوصی متفاوت بوده و شرایط مختص به خود را دارد. درواقع می توان گفت شرایط مناقصات دولتی پیچیده تر از سایر مناقصات بوده و رعایت تمامی موارد و قوانین ضروری می باشد. از این رو جهت شرکت در مناقصات دولتی باید به موارد زیر توجه شود:

1. درصورتیکه فردی قصد شرکت در مناقصات را دارد باید اسناد مربوط به پیشنهاد قیمت را به همراه امضای افراد ذی صلاح در پاکتی که با مهر شرکت به تأیید رسیده است، به اداره حقوقی و قراردادها ارسال نماید.
2. مناقصه گر برای شرکت در این مناقصات باید به عنوان شرکت کننده در مناقصه، مبلغی را جهت تضمین شرکت در مناقصه پرداخت کند.
3. درصورتیکه پیشنهاد ارسالی بعد از تاریخ تعیین شده باشد، به آن پیشنهاد ترتیب اثر داده نخواهد شد.
4. درصورتیکه مناقصه گری پس از برنده شدن در مناقصه، منصرف شود، تمام مبلغی که به عنوان ضمانت پرداخت شده است ضبط شده و قرارداد مناقصه با برنده دوم بسته می شود.
5. حضور افراد در مناقصه به این معنی است که تمامی شرایط ذکر شده در اسناد مناقصه را پذیرفته اند.
6. تمامی هزینه هایی که برای درج آگهی در روزنامه پرداخت شده است برعهده برنده مناقصه می باشد.
7. شرکت کارکنان دولتی در مناقصات ممنوع می باشد. بنابراین این دسته از افراد باید بصورت کتبی بیان کنند که جزو کارکنان دولتی نیستند.
8. در پروژه های ساختمانی، مناقصه گر به عنوان پیمانکار باید ثابت کند که بودجه و توان مالی پرداخت حداقل دو ماه حقوق استخدام شدگان پروژه را دارد.
9. باید به عنوان پیمانکار تعهد بدهد که تنها با هماهنگی کارفرما قادر به تغییر نیروهای استخدام شده می باشد.
10. یک شخص به عنوان نماینده قانونی باید در ساعات کاری برای انجام کلیه ی امور هماهنگی همراه کافرما باشد.
11. حقوق کارگران شرکت خدماتی بر طبق قوانین کار و امور اجتماعی پرداخت می‌شود.

❓توکِن چیست و در چه مواردی مورداستفاده قرار می گیرد؟

توکن که نام دیگر آن امضای الکترونیکی می باشد، یک روش جهت محافظت از اطلاعات و هویت افراد می باشد. درواقع با استفاده از توکن می توان قراردادهای دیجیتالی را امضا کرد. امکان جعل در توکن غیرممکن می باشد؛ زیرا هویت فرد توسط سیستم دیجیتالی باید تأیید شود. از توکن در برخی فرآیندهای تجاری همچون اسناد رسمی، پست های الکترونیکی، مناقصه و مزایده استفاده می شود.

باتوجه به اینکه رسمیت شناخته شدن اسناد کاغذی ازطریق امضا صورت می گیرد، این امر در اسناد و قراردادهای دیجیتالی توسط توکن رخ می دهد. درصورتیکه فردی قصد شرکت در مناقصه را داشته باشد، باید توکن مناقصه دریافت کند. مدارک موردنیاز برای دریافت توکن شامل تصویر کارت ملی تقاضاکننده، تلفن همراه، کدپستی، دریافت فرم و تکمیل آن ها می باشد. ازجمله مواردی که می توان از توکن استفاده کرد، عبارتند از:

1. پست الکترونیکی امن
2. شرکت در مناقصات و مزایدات
3. تأیید صحت اسناد و مدارک
4. امضای اسناد رسمی
   و…

❓چه اطلاعاتی باید به مناقصه گران داده شود تا در روز مناقصه با مدارک و اسناد موردنیاز حاضر شوند؟

1. در ابتدا باید نوع پروژه مشخص باشد.
2. محل و موقعیت جغرافیایی که پروژه قرار است در آن اجرا شود نیز باید برای همگان مشخص باشد.
3. جهت انتخاب صحیح برنده، رتبه پیمانکاران باید درنظر گرفته شود.
4. تعیین نوع قرارداد اجرا برای پیمانکاران نیز الزامی است.
5. همچنین برای موارد مالی پروژه باید ضمانت نامه های موردنیاز، میزان سپرده شرکت در مناقصه و نوع سپرده درنظر گرفته شود.
6. تاریخ شروع و خاتمه پیمان و مدت زمانی که برای اجرای پیمان موردنیاز است، باید در اسناد مناقصه درج شود.
7. درصورتیکه برنده مناقصه اعلام شد مقررات و نحوه پرداخت هزینه باید به وضوح درج شود.
8. در زمان مناقصه باید برآورد اولیه از پروژه صورت گرفته باشد.
9. مدت زمانی که امکان دریافت پیشنهاد وجود دارد باید در اسناد مناقصه آورده شود.
10. حداکثر مدت زمان لازم برای بررسی پیشنهادها، تشخیص پیمانکار دارای صلاحیت و ابلاغ برنده مناقصه باید در اسناد مناقصه برای پیمانکار مشخص باشد.
11. روز، ساعت و محل قرائت پیشنهادها و همچنین مجاز بودن حضور پیشنهاد دهندگان یا نمایندگان آن ها در کمیسیون مناقصه از مواردی است که باید در اسناد مناقصه ارائه شود.
12. این نکته باید به روشنی بیان شود که شرکت در مناقصه و ارائه پیشنهاد، به منظور قبول اختیارات و تکالیف دستگاه مناقصه گزار است.

10. انواع ارزیابی‌های مناقصه

هدف از انجام این ارزیابی ها در مناقصات بررسی توانایی انجام تعهدات مناقصه گران برای انجام معامله می باشد. براساس قانون برگزاری مناقصات، انجام این ارزیابی ها امری ضروری و لازم الاجرا می باشد.

در این بخش قصد داریم به معرفی انواع ارزیابی های موجود در مناقصه بپردازیم.

1.10. ارزیابی فنی- بازرگانی پیشنهادها

براساس بند و ماده 2 قانون برگزاری مناقصات، ارزیابی فنی بازرگانی به ارزیابی اطلاق می شود که در آن استانداردها، مشخصات، دوام، کارایی و سایر ویژگی‌های فنی بازرگانی پیشنهادهای مناقصه گران مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد و در آخر پیشنهادهای قابل‌قبول برگزیده می شود. معیارهای ارزیابی فنی و بازرگانی مناقصه گران شامل ارزیابی فنی معیارهای عمومی، ارزیابی فنی معیارهای فنی و تجهیزاتی و ارزیابی فنی معیارهای فنی، مدیریتی و تأمین کالا می باشد. مطابق با بند ج ماده 19 قانون برگزاری مناقصات، هرگونه ارزیابی فنی بازرگانی قبل از گشودن پیشنهادهای قیمت مجاز می باشد. همچنین در این بند به این موضوع اشاره شده است درصورتیکه مناقصه گر در ارزیابی فنی بازرگانی پذیرفته نشود، پاکت پیشنهاد قیمت وی باید گشوده نشده و بازگردانده شود.

2.10. ارزیابی کیفی مناقصه‌گران

مطابق با ماده 12 قانون برگزاری مناقصات، در این ارزیابی، توان انجام تعهداتی همچون داشتن مدارک لازم، حسن سابقه، دانش فنی اجرای مناقصه، توان تجهیزاتی، لیست کارکنان کلیدی و سازمان اجرایی پیمانکار و … مناقصه گران، توسط مناقصه گزار یا به صلاحدید وی توسط کمیته فنی بازرگانی انجام می‌شود. بطورکلی در این نوع ارزیابی، کارفرما رزومه مناقصه گران و سطح کیفی کارهای آن ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد و درصورتیکه دو مناقصه گر پیشنهادهای قیمت نزدیک به همی ارائه داده باشند، شرکت کننده ای که سطح کیفی بهتری داشته باشد، برنده مناقصه اعلام شود. براساس قانون برگزاری مناقصات جهت انجام ارزیابی کیفی مناقصه گران باید مراحل زیر به ترتیب اجرا شود:

1) معیارهایی که در ارزیابی باید بدان توجه شود، تعیین می شود.
2) اسنادی که برای ارزیابی موردنیاز می باشد، باید تأمین شود.
3) مناقصه گران پس از دریافت اسناد ارزیابی، برای تکمیل آن ها باید اقدام شود.
4) افراد ذیصلاح پس از دریافت اسناد فرستاده شده از سوی مناقصه گران، آن ها را بررسی کرده و به ترتیب به آن ها رتبه می دهند.
5) لیست کوتاهی از اسامی صلاحیت دار تهیه کرده و در اختیار کارفرما قرار می دهند.
6) در آخر مستندسازی ارزیابی کیفی مناقصه گران انجام می شود.

3.10. ارزیابی مالی

براساس ماده 20 قانون برگزاری مناقصات، در ارزیابی مالی مناسب ترین قیمت از بین تمام پیشنهادهایی که ازنظر فنی بازرگانی مورد تأیید واقع شده است، برگزیده می شود. برنده دوم به مناقصه گری اطلاق می شود که تفاوت قیمت وی با برنده اول، کمتر از مبلغ تضمین باشد. در واقع، برنده‌ دوم‌ درصورتی‌ اعلام‌ می‌شود که‌ تفاوت ‌قیمت‌ پیشنهادی‌ وی‌ با برنده‌ اول‌، کمتر از مبلغ‌ تضمین‌ باشد. کمیته فنی بازرگانی به پیشنهادهایی که ازنظر فنی بازرگانی تأیید شده اند، امتیازاتی را درنظر می گیرد که در ارزیابی مالی نحوه تأثیر این امتیازها بر قیمت پیشنهادی مشخص می شود. پس از گشودن پیشنهادهای قیمت، تضمین برنده اول و دوم نزد مناقصه گزار نگهداری می شود و تضمین سایر مناقصه گران بازگردانده می شود.

4.10. ارزیابی شکلی

در ارزیابی شکلی به بررسی کامل اسناد، امضاهای موجود، غیرمشروط و خوانا بودن قیمت ها پرداخته می شود. به عبارت دیگر هدف از انجام این ارزیابی بررسی قابل قبول بودن پیشنهاد و مطابقت با اسناد مناقصه می باشد. این ارزیابی در تمام مراحل بازگشایی پاکات الف، ب و ج صورت می گیرد.

11. نصاب معاملات

جهت تعیین مقدار تضمین در معاملات، باید به پارامتری به نام «نِصاب معاملات» توجه شود. نصاب معالات هرساله باتوجه به تورم های سالانه دستخوش تغییراتی می شود و سقف معاملات تغییر می یابد. براساس بند 3 قانون برگزاری مناقصات، معاملات در سال 1402 از نظر نصاب (قیمت معامله) به سه گروه زیر طبقه بندی می شود که ممکن است در سال های بعد مقادیر نام برده شده تغییر یافته و سقف معاملات با آنچه در زیر گفته شده است متفاوت باشد. باتوجه به عدم اعلام حدنصاب معاملات 1403 تا تاریخ نگارش این مقاله، این اعداد درخصوص سال 1403 نیز جاری هستند.

1) معاملات کوچک:  معاملات کوچک به معاملاتی گفته می شد که قیمت معامله بیشتر از یک میلیارد و چهارصد و پنجاه میلیون ریال نشود.
2) معاملات متوسط: درصورتیکه قیمت معامله ای بیشتر از سقف معاملات کوچک باشد و از مبلغ چهارده میلیارد و پانصد میلیون ریال بیشتر نشود، معاملات متوسط گفته می شود.
3) معاملات بزرگ: درصورتیکه قیمت معامله ای بیشتر از چهارده میلیارد و پانصد میلیون ریال شود، به عنوان معامله بزرگ شناخته می شود.

نکته: البته ناگفته نماند برگزاری مناقصه فقط شامل معاملات بزرگ می باشد.

در تصویر زیر بخش نامه مربوط به حدنصاب معاملات در سال 1402 آورده شده است:

شکل 2- حد نصاب معاملات در سال 1402

12. تضمین در مناقصه

ضمانت نامه شرکت در مناقصه یک سند بانکی می باشد که ضمانت می کند پیمانکاران می توانند از قراردادهای مناقصه تبعیت کنند و وظایف شغلی خود را بر اساس قیمت های توافق شده انجام خواهند داد. در معاملات ساخت وساز دولتی، پیمانکاران موظف هستند ضمانت نامه هایی را جهت تضمین شرکت در مناقصه تسلیم کارفرما کنند. ضمانت نامه در زمان ارائه پیشنهاد قیمت تحویل کارفرما داده می شود و مدت زمان اعتبار آن تا 3 ماه پس از تاریخ افتتاح پیشنهادات مناقصه می باشد. انواع ضمانت نامه های پروژه های ساختمانی عبارتند از:

1.12. ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه

هدف از تأمین تضمین شرکت در مناقصه، ایجاد حس اطمینان نسبت به پیمانکار برای پیروی از مفاد مناقصه می باشد. درواقع راهی بجز دریافت ضمانت از پیمانکاران برای اطمینان از تکمیل پروژه تا موعد مقرر وجود ندارد. به عنوان مثال ممکن است درطول اجرای پروژه مناقصه گر با مشکلات مالی روبرو شود و از ادامه پروژه عاجز بماند؛ بنابراین ارائه ضمانت نامه به نوعی از پیشنهادات بیهوده جلوگیری می کند. پس از اتمام کامل پروژه براساس بندهای درج شده در قرارداد، مبلغ ضمانت نامه ی شرکت در مناقصه به خود فرد بازگردانده می شود.

2.12. ضمانت‌نامه حسن انجام کار

زمانیکه مناقصه گری در مناقصه برنده می شود و شروع به کار روی پروژه می کند ضمانت نامه حسن انجام کار جانشین ضمانت-نامه شرکت در مناقصه می‌شود. این ضمانت نامه به نوعی محافظت از مشتری در برابر کوتاهی پیمانکار در رعایت مفاد قرارداد می باشد. درصورتیکه کار صورت گرفته توسط پیمانکار ناقص یا معیوب باشد، مالک پروژه می تواند نسبت به ضمانت حسن انجام کار درخواست هزینه کند.

3.12. ضمانت‌نامه تعهد پرداخت

این ضمانت نامه سندی است که توسط آن ضامن هرموقع و به هر دلیلی که ذی نفع ضمانت نامه تشخیص دهد و درخواست نماید، مبلغ مشخصی را برای موضوع خاصی که مربوط به مدیون است بدون نیاز به به صدور اظهارنامه یا اقدامی از مجاری قانونی و قضایی در وجه ذی نفع بپردازد.

نکته: مبلغ ضمانت نامه شرکت در مناقصه در حدود پنج درصد مبلغ برآورد کلی مناقصه است که بانک درمقابل اخذ سفته، فقط آن را برای پیمانکار و تحویل به کارفرما صادر می کند. براساس بند 4 از ماده 11 آئین نامه معاملات دولتی، کارفرما قادر است میزان سپرده را تا حدی که کمتر از پانصد هزار ریال نشود، کاهش دهد.

نکته: براساس ماده 34 شرایط عمومی پیمان، ضمانت نامه انجام تعهدات پیمانکاری پنج درصد مبلغ پیمان می باشد که بانک در ازاء اخذ سفته و وجه نقد (95 درصد سفته و 5 درصد وجه نقد) آن را برای پیمانکار و به نام کارفرما صادر خواهد کرد.

نکته: تمام مبلغ پیش پرداخت به پیمانکار که در ازای ضمانت نامه بانکی (به نام کارفرما) که جهت صدور آن سفته و وجه نقد (95% سفته و 5% وجه نقد) فقط از پیمانکار طرف قرارداد دریافت می شود، به نام پیمانکار نزد بانک صادرکننده ضمانت، واریز می  شود. امکان برداشت پول از این حساب فقط با اجازه کارفرما ممکن بوده و برداشت بصورت زیر امکان پذیر است:

یک سوم مبلغ پیش پرداخت پس از عقد پیمان و یک سوم دیگر پس از تجهیز کارگاه به پیمانکار پرداخت می شود. مابقی مبلغ پیش‌پرداخت بعد از انجام 30% مبلغ اولیه پیمان طبق صورت وضعیت ریالی ماهانه بشرط آنکه حداقل دو سوم آن مربوط به پیشرفت کار انجام شده و حداکثر یک سوم آن مربوط به مصالح پای کار باشد به پیمانکار پرداخت می شود.

13. ارائه پیشنهاد قیمت در مناقصات

پیمانکاران براساس تجربه ای که از پروژه های پیشین دارند، اطلاعاتی همچون اطلاعات فنی، منطقه ای، هزینه مصالح موردنیاز، نیروی انسانی و… را جمع‌آوری می کنند و سپس با درنظر گرفتن هزینه هایی همچون مالیات، سود، بیمه، هزینه های بالاسری و… قیمت پیشنهادی خود را به دست می آورند. در نهایت قیمت برآوردی خود را با تمام ملحقات (ریزمتره، خلاصه متره و…) به دست آورده و درنهایت پیشنهاد قیمت خود را ارائه می دهند. در  ارائه پیشنهاد قیمت سه جدول (الف)، (ب) و (پ) وجود دارد که بخش-هایی از این جدول باید توسط پیمانکاران تکمیل شود و پیشنهاد قیمت بصورت جداول گفته شده، به مناقصه گزاران تحویل داده شوند.

جدول 1- جدول (الف) پیشنهاد قیمت

🔻عنوان فصل: در این ستون هر بخش از فهرست بها که دارای ردیف هایی با ماهیت مشابه هستند، درج می شود. به عنوان نمونه تمامی آیتم های پایه و ستاره‌داری که مربوط به فصل اول عملیات تخریب از فهرست بهای ابنیه می باشد، در ستون عنوان فصل قید می شود.

نکته: آیتم پایه به آیتمی گفته می شود که در فهرست بهای واحد پایه دارای ردیف، شرح و قیمت می باشد. آیتم ستاره دار، آیتمی می-باشد که در فهرست بهای واحد پایه برای آن شرح و ردیفی درج نشده است.

🔻برآورد فصل: در این ستون مقدار هر ردیف (پایه و ستاره دار) در بهای واحد خود ضرب شده، سپس مجموع ریالی ردیف های هر فصل را در ستون برآورد فصل مربوطه قید می کنند.

🔻برآورد فصل پس از اعمال تمامی ضرایب: در ستون چهارم برآورد فصل ها پس از اعمال ضرایب مربوطه (منطقه ای، بالاسری، طبقات و …) قید می‌شود. هدف از اعمال این ضرایب، جبران هزینه های موجود براساس ضوابط و دستورالعمل های مربوطه می باشد. به منظور آشنایی کامل با نحوه برآورد فصول فهرست بها و ضرایب موجود، به مقاله آموزش صورت‌وضعیت نویسی مراجعه شود.

🔻مبلغ پیشنهادی پیمانکار با احتساب تمامی ضرایب و هزینه های موردنظر: پس از اعمال کلیه ضرایب در برآورد، این ستون تکمیل می شود.

🔻ضریب پیشنهادی جزء: پیمانکار هنگام متره و برآورد طبق نقشه های اجرایی با بهره گیری از فهرست بها، برگه ای تنظیم می کند که در آن قیمت های پیشنهادی هر فصل فهرست بها نوشته شده است. اگر این قیمت را بر قیمت محاسبه شده برای هر فصل توسط کارفرما تقسیم کنیم، ضریبی تحت عنوان ضریب پیشنهادی جزء یا ضریب فصل به دست می آید. در واقع هدف از محاسبه این ضریب به دلیل این است که در زمان ابلاغ کار جدید به پیمانکار، باتوجه به فصلی که کار جدید در آن واقع شده است، ضریب همان فصل به کار جدید ابلاغی اعمال  شود. فرمول ضریب پیشنهادی جزء بصورت زیر می باشد.

نکته: ستون های 1، 2، 3 و 4 با استفاده از جداول خلاصه برآورد مالی توسط دستگاه اجرایی و ستون های 5 و 6 توسط پیمانکار تکمیل می‌شود.

دومین جدول که ملقب به جدول (ب) می باشد، برای پیشنهاد قیمت در زیر آورده شده است.

جدول 2- جدول (ب) پیشنهاد قیمت

نکته: در جدول (ب)، ضریب پیشنهادی جزء از تقسیم مبلغ پیشنهادی پیمانکار به مبلغ برآورد شده توسط دستگاه اجرایی حاصل می‌شود.

ستون های 1 و 2 جدول (ب) توسط دستگاه اجرایی و ستون های 3 و 4 توسط پیمانکار تکمیل می شود.

سومین جدول که جدول (پ) برای پیشنهاد قیمت می باشد به‌صورت زیر است:

جدول 3-جدول (پ) پیشنهاد قیمت

در جدول (پ) ردیف های 1 تا 4 با ستون های جدول (الف) تکمیل می شود و برای قسمت تجهیز و برچیدن کارگاه از جدول (ب) استفاده می شود. ضریب پیشنهادی کل که در این جدول آورده شده است از تقسیم مبالغ ستون (4) جدول (پ) به جمع نظیر در ستون (3) حاصل می گردد.

▪️ نکته1: درصورتیکه پروژه مدنظر دارای چند رشته فهرست گوناگون باشد، باید جدول (الف) به‌صورت جداگانه برای هر رشته تهیه شود.

▪️ نکته2: مبلغی که پیمانکار پیشنهاد می دهد باید با مجموع ستون 4 جدول (پ) برابر باشد. درصورتیکه عدد به دست آمده با عدد درج شده در این جدول یکسان نباشد، از مناقصه حذف می شود.

▪️ نکته3: تمام ضرایب موجود همچون ضریب بالاسری، ضریب منطقه، ضریب طبقات و… به مبلغ هر فصل باید اعمال شود. تمامی ضرایب گفته شده به‌طور متوالی در یکدیگر ضرب شده و سپس عدد به دست آمده با چهار رقم بعد از ممیز در محاسبات وارد می شود.

▪️ نکته4: در برآورد منضم به پیمان، برای فصل هایی که به‌صورت قیمت جدید می باشد اما این فصل‌ها در فهرست بهای منضم به پیمان وجود ندارد، ضریبی که برای آن فصل درنظر گرفته می شود، ضریب پیشنهاد کل نام دارد.

▪️ نکته 5: میزان پیش پرداخت معامله از 25% مبلغ معامله نباید بیشتر باشد و این پرداخت، درقبال ضمانت نامه بانکی صورت می گیرد.

به عنوان مثال در شکل زیر فهرستی از تمام آیتم های استفاده شده در یک پروژه عمرانی آورده شده است. همانطورکه در شکل مشاهده می کنید، سه رشته (ابنیه، تأسیسات برقی و مکانیکی) در جدول ارائه شده است. در ادامه، جداول پیشنهاد قیمت برای هر سه رشته بصورت مجزا آورده می شود.

شکل 3 – لیست فصل‌های (فهرست‌بهای رشته ابنیه) مورد استفاده در پروژه عمرانی موردنظر

در ابتدا جدول پیشنهاد قیمت برای رشته ابنیه مورد بررسی قرار گرفته است. همانطورکه در جدول زیر مشاهده می شود، تمامی آیتم های مربوط به رشته ابنیه با ردیف، شماره فصل و عنوان فصل ارائه شده است که به ترتیب ستون های اول، دوم و سوم را تشکیل داده اند. ردیف های چهارم، پنجم و ششم این جدول مربوط به برآورد فصل برای ردیف های پایه، غیرپایه و جمع هردو آیتم ( پایه و غیرپایه) می باشد.

جمع کل حاصل از ستون های پایه و غیرپایه برای رشته ابنیه برابر با 495/996/000 ریال می باشد. در ستون هفتم جدول، درصد برآورد هر فصل موجود در پروژه نسبت به برآورد رشته (جمع کل حاصل از ردیف های پایه و غیرپایه) محاسبه شده است. به عنوان مثال عدد 13/22 درصد موجود در ردیف دوم ستون هفتم، از حاصل تقسیم عدد 65/550/000 ریال به 495/996/000 ریال به دست آمده است.

در ستون هشتم این جدول تعداد ردیف های موجود در جدول 1 (شکل 3) مورد بررسی قرار گفته است. به عنوان مثال عدد 3 در ردیف سوم ستون هشتم، بیانگر این است که تعداد سه ردیف از این فصل در پروژه موردنظر، لحاظ شده است. در ستون نهم جدول مواردی که به صلاحدید افراد ذی صلاح نیاز به تجزیه بها دارند، آورده شده است.  سایر ستون ها درخصوص پیشنهاد پیمانکار می باشد.

شکل 4- ارائه پیشنهاد قیمت رشته ابنیه

بطور مشابه در شکل های زیر که جداول مربوط به پیشنهاد قیمت تأسیسات برقی و مکانیکی می باشد، مشاهده می شود.

شکل 5-ارائه پیشنهاد قیمت رشته تأسیسات برقی

شکل 6-ارائه پیشنهاد قیمت تأسیسات مکانیکی

14. ضریب پیمان

پس از اینکه پیمانکار پیشنهاد قیمت خود را ارائه داد و این قیمت از سوی کارفرما موردقبول واقع شد (به عبارتی پیمانکار برنده مناقصه اعلام شد)، اولین ضریبی که پیمانکار باید برای محاسبه آن اقدام کند، ضریب پیمان می باشد. ضریب پیمان به ضریبی گفته می شود که از حاصل تقسیم قیمت پیشنهادی پیمانکار بر قیمت اجرای کار (قیمت برآوردی کارفرما) به دست می آید. فرمول ریاضی این ضریب بصورت زیر می باشد:

 “پیشنهاد قیمت کارفرما” /”پیشنهاد قیمت پیمانکار” = ضریب پیمان

نکته: در محاسبه ضریب پیمان باید توجه شود که درهنگام برآورد برای پیشنهاد قیمت توسط مترور، ضرایب منطقه ای، بالاسری، ارتفاع و طبقات مشخص است و مترور باید این ضرایب را در برآورد خود وارد کند تا قیمت واقعی کار به دست آید. درواقع ضریب پیمان به کمک این ضرایب محاسبه می شود.

15. ضریب بالاسری

ضریب بالاسری به ضریبی گفته می شود که جهت جبران هزینه های بالاسری عمومی و هزینه های بالاسری کار درنظر گرفته می شود. این ضریب در زمان تعیین قیمت، محاسبه شده و در قیمت قرارداد منظور می شود. تمامی ضرایب فهرست بها همچون ضریب بالاسری، ضریب ارتفاع، ضریب منطقه، ضریب طبقات بصورت پی در پی ضرب شده و عدد به دست آمده، به قیمت پیشنهادی ضرب می شود. این ضریب برای کارهای عمرانی و غیرعمرانی که به‌صورت مناقصه و ترک تشریفات اجرا می شود، مقدار متفاوتی را به خود اختصاص می دهد.

نکته: طرح عمرانی به طرحی گفته می شود که تمام یا قسمتی از بودجه پروژه توسط بودجه کشور، از اعتبارات عمرانی ملی یا منطقه ای تأمین می شود و همچنین از فهرست بهای سازمان برنامه و بودجه کشور، نظام فنی و اجرائی کشور پیروی می کند. طرح یا پروژه ای که دو ویژگی نام برده شده را نداشته باشد، طرح یا پروژه غیرعمرانی نامیده می شود.

البته باید به این نکته توجه شود که تا فهرست بهای سال 1396 ضریب بالاسری برای کارهای عمرانی و غیرعمرانی یکسان درنظر گرفته می شد اما از فهرست بهای سال 1396 تفکیک ضریب بالاسری برای کارهای عمرانی و غیرعمرانی صورت گرفت.

برای تشخیص ضریب بالاسری کارهای عمرانی و غیرعمرانی که بصورت مناقصه و ترک تشریفات اجرا می شود، باید به سؤالاتی همچون آیا طرح عمرانی هست یا غیرعمرانی؟ به کدام روش مناقصه یا ترک تشریفات اجرا می شود؟ پاسخ داده شود. از این رو ضریب بالاسری به شرح زیر می باشد:

❓چرا ضریب بالاسری مناقصه در کارهای غیرعمرانی بیشتر از کارهای عمرانی می باشد؟

اختلافی که بین این دو ضریب وجود دارد، به علت تفاوت هزینه بیمه در طرح های عمرانی و غیرعمرانی می باشد؛ زیرا در طرح های عمرانی وظیفه پرداخت بیمه برعهده کارفرما و پیمانکار می باشد. درواقع در این طرح ها، حق بیمه به اندازه 6/6 درصد ناخالص کارکرد می باشد که از این مقدار 1/6 درصد سهم پیمانکار و 5 درصد سهم کارفرما می باشد. درصورتیکه در طرح های غیرعمرانی حق بیمه 7/78 درصد ناخالص کارکرد می باشد که تمام هزینه بیمه توسط کارفرما پرداخت می شود.

❓ آنالیز ضرایب بالاسری طرح های عمرانی و غیرعمرانی که به‌صورت مناقصه اجرا می شود (ضرایب 1.3 و 1.41) به چه صورتی می باشد؟

آنالیز ضریب بالاسری پروژه‌های عمرانی
ردیف	شرح	درصد
1	سود	8%
2	مالیات برسود	1%
3	بیمه طرح‌های عمرانی	0%
4	هزینه دفتر مرکزی	5%/2
5	هزینه کارگاهی	8%
6	هزینه ضمانت‌نامه‌ها	2%
7	هزینه‌های آزمایشگاه پیمانکار	2%
8	صندوق کارآموزی	0%
جمع		23/5
ضریب بالاسری پروژه‌های عمرانی

آنالیز ضریب بالاسری پروژه‌های غیرعمرانی
ردیف	شرح	درصد
1	سود	8%
2	مالیات برسود	1%
3	بیمه طرح‌های غیرعمرانی	18%/6
4	هزینه دفتر مرکزی	5%/2
5	هزینه کارگاهی	8%
6	هزینه ضمانت‌نامه‌ها	2%
7	هزینه‌های آزمایشگاه پیمانکار	2%
8	صندوق کارآموزی	0%
جمع		29.68
ضریب بالاسری پروژه‌های عمرانی

16. پاکات مناقصه

برای شرکت در مناقصات، ارائه برخی اسناد و مدارک الزامی می باشد. یکی از اسناد و مدارکی که برای شرکت در مناقصه اجباری می باشد، پاکات مناقصه است. این پاکات به سه نوع الف، ب، ج و اصلی تقسیم بندی می شود. در واقع در این پاکت ها اسناد و مدارکی وجود دارد که مناقصه گر باید به صورت مهروموم شده در اختیار کارفرما یا مناقصه گزار قرار دهد. اسناد و مدارک موردنیازی که در این پاکات باید ارائه شود، در جدول 4 به ترتیب ارائه شده است.

▪️ پاکت الف مناقصه: براساس آیین نامه، تضمین معاملات دولتی و تضمین شرکت در مناقصه در پاکت الف قرار می گیرد. مبلغ تضمین براساس درصدی از برآورد خرید یا کار پیمانکار محاسبه می شود. این تضمین برای پروژه های عمرانی و خرید کالا انواع متفاوتی دارد. اسناد و مدارکی که در این پاکت باید قرار بگیرد در جدول 4 آورده شده است.

▪️ پاکت ب مناقصه: در پاکت ب اسناد و مدارک ارزیابی که توسط اعضای مجاز شرکت، مهر و امضا شده است، قرار می گیرد.

▪️ پاکت ج مناقصه: در این پاکت برگه پیشنهاد قیمت بدون هیچ قید و شرطی توسط اشخاص دارندگان امضا، مهر و تأیید می شود. قیمت پیشنهادی پیمانکار به‌صورت عدد و حروف و با واحد ریال باید درج شود. باید به این نکته توجه شود که علاوه  بر قیمت پیشنهادی، ارائه جدول یا فرم تجزیه بها در این پاکت ضروری بوده و درصورتیکه جدول مربوط به تجزیه بها ارائه نشود، پیشنهاد شرکت مورد بررسی قرار نمی گیرد. منظور از آنالیز بها شامل پنج بخش ماشین‌آلات و ابزار، حمل مصالح، نیروی انسانی، تجهیزات و هزینه های اضافی می باشد.

▪️ پاکت اصلی مناقصه: این پاکت شامل تمام پاکت های الف، ب و ج می باشد. پاکت اصلی باید توسط نمایندگان مجاز امضا و مهر شده و به مناقصه‌گزار تحویل داده شود. این پاکت در یک جلسه از پیش تعیین‌شده توسط کارفرما گشوده شده و تمامی پیشنهادات ارائه شده، مورد بررسی قرار می گیرد.

جدول 4- اسناد و مدارک پاکات مناقصه

17. شرایط تجدید، لغو یا ابطال مناقصه

گاهی در مناقصات شرایطی به وجود می آید که قوانین برگزاری مناقصه به درستی رعایت نمی شود و همین موضوع موجب شروع دعاوی بین مناقصه گر و مناقصه گزار می شود. برای رسیدگی به مشکلات بوجود آمده در مناقصه، هیئتی با عنوان رسیدگی به شکایات قانون برگزاری مناقصات تشکیل می شود. این هیئت وظایف و اختیارات رسیدگی به شکایات مربوط به اجرا نشدن قوانین برگزاری مناقصات من جمله موارد زیر را دارد:

1. عدم رعایت ترتیب باز کردن پاکت مناقصه گران
2. عقد قرارداد با مناقصه گران فاقد صلاحیت
3. تبعیض قائل شدن بین مناقصه گران در ارجاع کار
4. تفکیک موضوع معامله به چند موضوع مجزا (درحالیکه یک مجموعه تلقی می شود) به وسیله مناقصه گزار برای تغییر حد نصاب معاملات

همچنین ناگفته نماند که این هیئت، صلاحیت اظهارنظر یا رسیدگی به برخی اعتراضات را ندارد. ازجمله مواردی که نمی توانند به رسیدگی آن ها بپردازند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. شکایت برنده پس از عقد قرارداد
2. معیارها و روش های ارزیابی (کیفی، مالی، فنی بازرگانی و…)
3. برخی شکایاتی که یک ماه پس از انقضاء اعتبار پیشنهادها به هیئت رسیده باشد
4. در شرایطی که در اسناد مناقصه ترجیح مناقصه گران داخلی قید شده باشد

1.17. شرایط تجدید مناقصه

در برخی مواقع بنابه درخواست افراد ذی صلاح تصمیم بر برگزاری دوباره مناقصه گرفته می شود. سؤال این است که در چه شرایطی مناقصه دوباره برگزار می شود؟ در زیر برخی شرایطی که موجبات تجدید مناقصه را تأمین می کنند، آورده شده است.

2.17. شرایط لغو (ابطال) مناقصه

در مواردی مناقصه گزار با تصمیم افراد ذی صلاح تصمیم بر لغو مناقصه  می گیرند، اما برای لغو مناقصه نیز دلایل منطقی نیاز است تا این اتفاق صورت بگیرد. در زیر به برخی دلایل لغو مناقصه اشاره می کنیم:

18. پرسش و پاسخ

نتیجه گیری 

همانطورکه در متن مقاله مشاهده شد، به منظور ارتقا کیفیت و انجام پروژه به بهترین نحو ممکن، از فرآیندی به نام مناقصه استفاده می شود. مناقصه برای موارد متعددی همچون تأمین کالا، خرید و فروش، پروژه های عمرانی و… به کار گرفته می شود. هدف اصلی این مقاله تمرکز بر مناقصات عمرانی بود تا پیمانکاران با خواندن این مقاله بتوانند تا حد قابل قبول به فرآیند مناقصه شناخت پیدا کنند. خوانندگان با مطالعه مقاله به این موضوع پی خواهند برد که برگزاری مناقصه باعث می‌شود مناقصه‌گزار افراد توانمند را شناسایی کند و بتواند با شرایط ایده‌آل مدنظر، پروژه خود را به مناقصه‌گر منتخب بسپارد. در واقع برگزاری مناقصه موجب می شود سازمان های ذی صلاح یک محیط سالم برای مناقصه گران تأمین  کنند تا افراد شرکت‌کننده با اطمینان خاطر پیشنهادات خود را ارائه دهند و در نهایت، مناسب ترین پیشنهاد برگزیده شود.

منابع

1. کتاب متره و برآورد ابنیه و نکات کاربردی پیمانکاری
2. کتاب آموزش کاربردی متره و برآورد ابنیه همراه با نکات اجرایی
3. قانون برگزاری مناقصات
4. کتاب روش های نوین و کاربردی در قراردادها و مناقصات طرح های عمرانی

• مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!

• ارسال سوال برای تولید محتوا