تعدیل چیست؟ آموزش نحوه محاسبه ضریب تعدیل در پروژه

تعدیل چیست؟

یکی از مهم ترین ضریب های مورد استفاده در صورت وضعیت نویسی ضریب تعدیل است اما نحوه محاسبه ضریب تعدیل به چه صورتی است؟ فرمول تعدیل چیست و برای تعدیل مصالح پای کار از چه شاخصی باید استفاده کرد؟ تعدیل کارهای جدید (تعدیل معکوس) به چه صورتی است؟

در این مقاله سعی بر این شده است که شما مهندسین عزیز را به طور کامل با اصطلاحات و نحوه تعدیل و محاسبه ضریب تعدیل همراه با مثال­ های متفاوت و عددی آشنا کنیم. پیش از شروع بحث، حتما به فایل صوتی زیر گوش دهید تا با آمادگی ذهنی بالاتر وارد بحث تعدیل شود.

⌛ آخرین به روز رسانی: 5 خرداد 1400

📕 تغییرات به روز رسانی: آپدیت بر اساس فهرست بهای ابنیه 1400

email

برای دریافت رایگان کلیک کنید

نگران نباشید ایمیل هرز برایتان ارسال نمی کنیم. ایمیل شما نزد ما محفوظ است.

1. تعدیل چیست؟ هر کدام از پارامترهای تعدیل به چه معنا است؟

برای درک مفهوم تعدیل بهتر است با یک مثال شروع کنیم. می دانیم که آنچه درنهایت یک پیمانکار را خوشحال می کند گرفتن مطالبه خود از صورت‌ وضعیت‌های ماهانه خود است. فرض کنید شما پیمانکار یک پروژه بزرگ هستید اگر زمان عقد قرارداد بین شما و کارفرما سال 1398 باشد و زمان اتمام پروژه سال 1401 در این مدت بدون شک قیمت اجناس و مصالح و حقوق کارگر و راننده ماشین‌آلات و… افزایش خواهد یافت درصورتی‌که شما تا انتهای پروژه ملزم به استفاده از فهرست بهای زمان عقد قرارداد یعنی فهرست بهای سال 1398 می باشید، بنابراین جبران آثار منفی ناشی از افزایش قیمت ها چگونه انجام میشود؟ آیا هرسال باید از فهرست‌بهای جدید استفاده کنید؟

حدس زدن جواب پاسخ بالا چندان دشوار نیست اما اینکه این افزایش قیمت در سال جدید چگونه وارد محاسبات یک کارشناس فنی می شود موضوع این مقاله است. پس می توان گفت هدف از تعدیل جبران خسارت های وارده بر پیمانکار به علت تورم های ناشی از گذشت زمان است.

شکل1 (تعدیل، جبران خسارت­ های وارده بر پیمانکار به علت تور­م­ های ناشی از گذشت زمان)

همان‌طور که می­دانید هر صورت‌ وضعیت درنهایت به یک برآورد قیمت ختم می­شود که این برآورد قیمت با اعمال چندین ضریب به‌دست‌آمده است که با این ضرایب در مقاله پیشین آشنا شدیم. اگر بخواهیم دقیق­تر به این موضوع بپردازیم باید گفت که در آخر هرماه پیمانکار وضعیت کارهای انجام شده از شروع کار تا آن تاریخ را که طبق نقشه های اجرایی، دستور کارها و صورتمجلس هاست اندازه گیری می نماید ومقدار مصالح و تجهیزات پای کار را تعیین می کند، سپس بر اساس فهرست بهای منضم به پیمان ، مبلغ صورت وضعیت را محاسبه کرده و آن را در آخرآن ماه تسلیم مهندس ناظر می نماید. قیمت های موجود در صورت وضعیت با اعمال کلیه ضرایب و در نظر گرفتن تجهیز و بالاسری و اقلام فاکتوری می باشد.

طبیعتا صورت وضعیت کارکرد به منزله مبلغ کارکرد مورد مطالبه پیمانکار در هر دوره کارکرد می باشد. اما این همه موضوع نیست. پیمانکار در قراردادهای فهرستی (با در نظر گرفتن شرایط خاصی) می توانند علاوه بر صورت وضعیت کارکرد، صورت وضعیت تعدیل یا اختصارا تعدیل را نیز جزو مطالبات مالی خود قراردهند.

اما قبل از آنکه بخواهیم وارد نحوه محاسبه آن شویم باید با اصطلاحات موجود در مسیر محاسبه ضریب تعدیل آشنا شویم که در ادامه به تعریف هر یک از آن‌ها می ­پردازیم.

1. 1 تاریخ شروع به کار

تاریخی که پیمانکار در آن تاریخ زمین محل احداث(یا بخشی از زمین محل احداث) را تحویل گرفته و مبنای شروع رسمی فعالیت رسمی وی میباشد

1. 2 مدت اولیه پیمان

مدت مندرج در پیمان یا همان مدت مندرج در بند ب ماده 4 موافقت نامه پیمان

3.1 مدت پیمان

به مدت اولیه پیمان (مدتی که در عقد قرارداد ذکرشده است) به‌اضافه تأخیرهای مجاز پیش‌آمده در پروژه که خارج از قصور پیمانکار بوده است، مدت پیمان گفته می­شود.

1. 4 مبلغ اولیه پیمان

مبلغی که پیمان براساس آن منعقد شده است یا همان مبلغ مندرج در ماده 3موافقت نامه پیمان

1. 5 تعریف دوره

به هریک از سه ماهه های منتهی به خرداد، شهریور، آذر و اسفند یک دوره گفته می شود.

دوره اول یعنی سه‌ماهه اول سال ( فروردین – اردیبهشت – خرداد )

دوره دوم یعنی سه‌ماهه دوم سال ( تیر – مرداد – شهریور )

دوره سوم یعنی سه‌ماهه سوم سال ( مهر – آبان – آذر )

دوره چهارم یعنی سه ماهه چهارم سال ( دی – بهمن – اسفند )

زمانی که گفته می شود دوره کارکرد سه ماهه ی دوم سال 1392 است، منظور چیست؟ در بحث تعدیل با کلمه سه ماهه اول یا دوم و … سال زیاد برخورد خواهید کرد. این بدان معناست که پیمانکار در این سه ماه از سال، کارهای اجرایی انجام شده ی خود را (بر اساس قیمت های این سه ماه) صورت وضعیت کرده است. در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا خواهیم شد.

1. 6 تعریف دوره کارکرد

تعداد روزهایی که عملیات درج شده در صورت وضعیت مورد نظر،در آن انجام شده است،که به صورت از تاریخ …..تا تاریخ …..در بالای آن صورت وضعیت نوشته میشود. دوره کارکرد،روز اول و روز آخر دوره را شامل میشود. دقت داشته باشید که دوره کارکرد هر صورت وضعیت می تواند متفاوت باشد و این بستگی به قرارداد بین پیمانکار و کارفرما دارد اما طبق ماده 37 شرایط عمومی پیمان که اشاره به دوره کارکرد ماهانه دارد برای جلوگیری از افزایش حجم محاسبات بهتراست دوره کارکرد به‌صورت ماهانه باشد و پیمانکار در پایان هرماه شمسی یک صورت وضعیت تسلیم مهندس مشاور نماید.

شکل 2 (ماده 37 شرایط عمومی پیمان)

7.1 تعریف کارکرد دوره

به مبلغ محاسبه‌شده توسط کارشناس فنی از کارکرد انجام‌شده طی آن دوره، شامل عملیات اجرایی، مصالح پای‌کار و هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه، کارکرد دوره گفته می­شود. بنابراین به مبلغ کار انجام شده عملیات اجرایی در دوره­ کارکرد، کارکرد دوره گفته می­شود.

تا اینجا با دو مفهوم دوره کارکرد و کارکرد دوره آشنا شدیم که از لحاظ لغوی نزدیک به یکدیگر هستند ولی دو مفهوم کاملاً متفاوت را به ما القاء می­کنند. در واقع کارکرد دوره میزان مزد پیمانکار در دوره کارکردش است.

همان‌طور که ­می­دانید کارکرد صورت­ وضعیت ها به‌صورت تجمعی است (ماده 37 شرایط عمومی پیمان به این موضوع اشاره کرده است) یعنی از ابتدای شروع پروژه تا صورت­ وضعیت فعلی مبلغ کل کار، مبلغ صورت ­وضعیت است که برای به دست آوردن مبلغ ماه جاری (مبلغ کارکرد دوره) کافی است مقدار صورت­ وضعیت فعلی از صورت­ وضعیت قبلی کسر گردد.

کارکرد ریالی صورت وضعیت های فرضی و تاریخ وضعیت ها در ذیل ارائه شده است. کارکرد هر دوره چقد می باشد؟

جدول 1 ( مقادیر صورت­ وضعیت‌های 2 و 3)

همان‌طور که مشخص است از تاریخ 1398/05/02 تا 1398/09/10 کارکرد پیمانکار توسط کارشناس فنی در دو صورت‌ وضعیت تنظیم‌شده است برای محاسبه کارکرد هر دوره‌ی سه‌ماهه باید گفت که از 1398/05/02 تا آخر شهریور دوره سه‌ماهه‌ی دوم سال و از اول مهر تا 1398/09/10 دوره سه‌ماهه­ سوم سال 1398 می­باشد.

تعداد روزهای کارکرد در دوره دوم 61 روز بوده است و در دوره سوم  30+30+10 = 70 روز می ­باشد درنتیجه:

مبلغ کارکرد دوره صورت­ وضعیت 3 اختلاف مبالغ برآوردی صورت­ وضعیت 2 و 3 یعنی 150،000،00 ریال است که باید دید در دو دوره  سه ماهه اخیر سهم هر دوره چقدر است:

کل روز های کارکرد(روز) : 131=70+61

سهم دوره سه ماهه دوم : 69.847.328  = 150.000.000*(61/131)

سهم دوره سه ماهه سوم: 80.152.671 = 150.000.000*(70/131)

شکل 3 (قسمتی از جدول شاخص های رشته ای نیمه اول سال 1393)

8.1 تعریف شاخص

شاخص، عددی است که متوسط تغییرات قیمت هر دوره را نسبت به دوره پایه (در ادامه در مورد دوره پایه توضیحات لازم ارائه خواهد شد) به درصد نشان می­دهد. درواقع این عدد نمایانگر میزان رشد یا نرخ افزایش قیمت آن دوره می­ باشد. این شاخص­ها با صدور بخش­ نامه ­ای توسط سازمان مدیریت و برنامه ­ریزی هرساله منتشر می­ شود. انتشار آن در دو مرحله صورت می­گیرد که مرحله اول، شاخص­های دو دوره‌ی اول و دوم سال (سه ماهه‌ی اول و دوم سال) و مرحله دومِ انتشار، دو دوره سوم و چهارم سال را شامل می ­شود. به­ عنوان نمونه در ادامه بخش­نامه شاخص‌های تعدیل سال 1393 را مشاهده می­ کنید.

اگر بخواهیم کمی ساده­ تر به معرفی شاخص بپردازیم باید اینگونه بیان کرد که عدد شاخص، رشد یا تورم مصالح، دستمزد کارگر­ها و ماشین آلات و… را نسبت به قیمت­ های زمان عقد قرارداد پیمانکار به ما نشان می­دهد.

در جدول زیر که اعداد شاخص دوره­ های اول و دوم سال 1393 را نشان می­دهد به عنوان مثال در شاخه ابنیه شاخص دوره دوم 554.3 است، این عدد در واقع میزان رشد تورم یا رشد شاخص را نسبت به شاخص­های دوره پایه نشان می­دهد. در قسمت دوره پایه این مثال را تکمیل می­کنیم.

شکل 4 (قسمتی از جدول شاخص های رشته ای نیمه اول و دوم سال 1393)

اما قبل از اینکه بخواهیم وارد بحث محاسبات شویم در اینجا تنها فرمول ضریب تعدیل (که موضوع این مقاله است) را نشان می­دهیم که در این فرمول آنچه مهم است همین اعداد شاخص می‌باشد:

همان‌طور که مشاهده می­کنید در فرمول محاسبه ضریب تعدیل از دو شاخص استفاده می­شود که نحوه تشخیص و به‌کارگیری آن­ها در ادامه مقاله به طور کامل توضیح داده خواهد شد.

9.1 تعریف دوره پایه

دوره پایه دوره‌ای است که تمامی شاخص­های مربوط به آن 100 است. براین‌اساس، تعریف دوره­های پایه­ای که از سال 1361 تاکنون توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تعریف‌شده است، به شرح زیر است:

1-سه‌ماهه چهارم 1361

2-سه‌ماهه چهارم 1376

3-سه‌ماهه چهارم سال 1381

دوره پایه برای پیمان­ هایی که از سال 1381 به بعد بسته شده ­اند سه‌ماهه چهارم سال 1381 است که تمامی شاخص­ های آن عدد 100 است. این موضوع را در شکل زیر مشاهده می­ کنید.

شکل 6 (شاخص ­های سه‌ماهه چهارم سال 1381 تحت عنوان شاخص دوره پایه)

همان‌طور که مشاهده می­کنید تمامی شاخص­ های سه‌ماهه چهارم سال 1381 عدد 100 است. ازاین‌رو تمامی شاخص­هایی که از ابتدای سال 1382 به بعد توسط سازمان مدیریت و برنامه ­ریزی به‌صورت بخشنامه ارائه می­شود، نسبت به شاخص دوره پایه که همان عدد 100 است سنجیده می­شود. به‌عنوان‌ مثال در همین جدول بالا در سال 1382 شاخص رشته ابنیه در سه‌ماهه سوم برابر 110.1 است. معنای این عدد چیست؟ در واقع این عدد به ما رشد شاخص را از سه‌ماهه چهارم سال 1381 (عدد 100) تا سه‌ماهه سوم سال 1382 (110.1 ) نشان می­دهد. اگر بخواهیم افزایش رشد شاخص دوره پایه (عدد 100) را در این مدت حساب کنیم این مقدار برابر است با:

همان‌طور که مشاهده می­کنید در این مدت شاخص رشته ابنیه  درصد افزایش داشته است که به این صورت می­توان روند افزایش تورم را ملموس ­تر حس کرد. پس نتیجه ­ای که از بحث می­گیریم این است که هر عدد از جداول شاخص میزان رشد تورم را نسبت به دوره پایه نشان می­دهد.

اگر حوصله مطالعه متن را ندارید و یا اگر مطلبی فراتر از این مقاله میخواهید. پیشنهاد می کنم ویدئو های فوق العاده آموزش صورت وضعیت نویسی با تدریس مهندس رجب زاده را از دست ندهید.

2. انواع قیمت ها در پیمان

شکل 6 (انواع قیمت‌ها در پیمان)

طبق تصویر بالا قیمت‌ها به دو بخش قبل از انعقاد قرارداد (مناقصه) و بعد از آن تقسیم می‌شود.

قیمت‌های قبل از انعقاد قرارداد شامل قیمت‌های پایه، ستاره‌دار و در حکم ستاره‌دار می‌شود؛ قیمت‌های پایه اقلامی هستند که شرح ردیف‌ها، واحد و قیمت‌های آنها در فهرست‌بها ذکر شده است. قیمت‌های ستاره‌دار به اقلامی گفته می‌شود که شرح ردیف و قیمت‌های آنها در فهرست‌بها نیامده است و کارفرما (مشاور) باید شرح ردیف مناسب با شماره ردیف جدید و به همراه بهای واحد که به روش تجزیه قیمت تعیین می‌شود را، در انتهای گروه مربوطه به همراه علامت ستاره درج کند. قیمت‌های در حکم ستاره‌دار هم اقلامی هستند که در فهرست‌بها دارای شرح و شماره ردیف هستند، ولی بدون قیمت می‌باشند.

قیمت‌های بعد از انعقاد قرارداد که کارهای جدید هستند، شامل قیمت‌های پیمان و قیمت‌های جدید می‌شوند؛ قیمت‌های پیمان همان اقلام پایه و غیر پایه هستند با این تفاوت که کارفرما در حین اجرا مقادیر و احجام جدیدی از آنها را به پیمانکار ابلاغ می‌کند.

قیمت‌های جدید خود شامل قیمت‌های جدید بخشنامه‌ای، فاکتوری و دستمزدی می‌شود. قیمت‌های جدید بخشنامه‌ای قیمت‌هایی هستند که کارفرما در حین اجرا به پیمانکار ابلاغ می‌کند و هیچ شرح ردیف و قیمتی در فهرست‌بها ندارند و کارفرما می‌بایست ردیف و قیمت مشخصی برای آنها تعریف کند. در بند “ج” و “د” ماده 29 شرایط عمومی پیمان به‌تفصیل درمورد این موضوع صحبت شده است.

در توضیح اقلام فاکتوری می‌توان گفت در پروژه­ها معمولاً برخی کارها از لیست فهرست‌بها خارج است و آیتمی برای آن در نظر گرفته نشده است. مثلاً در یک پروژه انبوه­سازی ساختمان در مراحل پایانی کار، نصب پنجره­های دوجداره یا درهای فلزی ورودی و خروجی محوطه یا نرده­ های اطراف محوطه که به‌صورت یراق‌آلات باید تهیه و حمل و نصب شوند و هیچ­گونه کار مازاد روی آن‌ها انجام نمی­شود در ردیف‌ کارهای فاکتوری قرار دارد. درواقع پیمانکار با استعلام قیمت و خرید آن، در محل موردنظر آن را نصب می­نماید؛ بنابراین این اقلام در ردیف قیمت جدید و با اعلام ضریب بالاسری باید توسط کارشناس فنی در صورت‌ وضعیت آورده شود و فاکتور خرید نیز جزء مستندات ضمیمه شود.

کارهای دستمزدی: هنگام اجرای کار، ممکن است فعالیت‌هایی توسط کارفرما (مشاور) به پیمانکار ابلاغ شود که صرفاً شامل انجام عملیات اجرایی بوده و خرید و تهیّه مصالح و تجهیزات را شامل نمی‌شود و هزینه این‌گونه کارها با تصویب کارفرما و با اعمال ضریب بالاسری در صورت‌ وضعیت‌های پیمانکار قابل پرداخت است.

بند یک مقدمه فصل بیست و نهم فهرست‌بهای ابنیه در توضیح این اقلام آمده است.

شکل 7(بند 1 فصل بیست و نهم فهرست‌ بهای ابنیه سال 1399)

3. انواع شاخص

در این قسمت به تعریف انواع شاخص می­ پردازیم و در ادامه‌ی مقاله موارد استفاده از آن­ها را ذکر خواهیم کرد.

1.3 شاخص کلی

عددی است که متوسط تغییرات قیمت­های واحد اقلام تمامی فهرست­های واحد پایه در هر دوره را، نسبت به دوره پایه نشان می­دهد. از این شاخص تا دستورالعمل تعدیل آحاد بهای سال 1385 برای تعدیل مبالغ تجهیز و برچیدن کارگاه استفاده می­شد که به دلیل تغییر روش تعدیلِ فصلِ تجهیز کارگاه، از سال 1385 به بعد این شاخص اعلام نمی­شود. در ادامه شاخص کلی دستورالعمل تعدیل آحاد بهای سال 1384 نمایش‌داده‌شده است که همان‌طور که گفته شد از سال 1385 به بعد اعلام نمی­شود.

شاخص کلی در واقع میانگین وزنی شاخص­های تمامی رشته­ های فهرست­ بهاست. عدد مربوط به وزن هر رشته بستگی به جامعه آماری و استفاده از آن رشته در پروژه­ های عمرانی دارد. ازآنجاکه دیگر استفاده از این شاخص جایی در تعدیل صورت­ وضعیت­ ها ندارد، بیش از این به این موضوع نمی­پردازیم.

شکل 8 (شاخص کلی فهارس بها در سال 1384)

شکل 9(جدول شاخص های رشته ای فهارس بها در سال 1385 بدون داشتن شاخص کلی)

2.3 شاخص دوره کارکرد

به شاخص دوره انجام عملیات اجرایی، شاخص دوره کارکرد می‌گویند. دقت داشته باشید آنچه در اینجا مهم است تاریخ انجام کار موردنظر است نه تاریخ تهیه و تنظیم صورت­ وضعیت کار موردنظر. به‌عنوان‌مثال ممکن است کار موردنظر در تاریخ 1398/03/26 انجام‌شده باشد ولی کارشناس فنی صورت­ وضعیت را در تاریخ 1398/04/04 تهیه و تنظیم کرده باشد بنابراین آنچه مهم است شاخص دوره کارکرد در تاریخ 1398/03/26 است که مربوط به دوره سه‌ماهه اول سال 1398 است.

شاید از خود بپرسید شخصی که به‌عنوان کارشناس فنی فعالیت دارد از کجا باید بداند کارهای انجام شده در چه تاریخی بوده­اند؟ در جواب باید گفت که در پروژه­های عمرانی هر روز گزارشاتی مبنی‌بر گزارش‌های روزانه توسط مجری کار به واحد دفترفنی کارگاه تسلیم می­شود که در این گزارش‌های میزان حجم عملیات کار، تعداد کارگران، تاریخ انجام کار، و تاریخ اتمام کار و… ذکر شده است که کارشناس فنی طبق این گزارش­ها به تاریخ انجام کار پی می­برد و می­تواند صورت­ وضعیت مربوطه را تنظیم کند.

مثال:

فرض کنید شما در حال تنظیم صورت­ وضعیتی هستید که دوره کارکرد آن از تاریخ 1399/03/29 تا 1399/05/02 است. فهرست‌بهای منضم به پیمان فهرست‌بهای واحد پایه ابنیه 1399 است. در این صورت شاخص دوره کارکرد (طبق شکل زیر) چقدر است؟

همان‌طور که مشاهده می‌کنید با توجه به افزایش زیاد قیمت‌ها شاخص‌ها در سه ماه دوم سال 99 به‌صورت ماهانه ابلاغ شده است.

شکل 10 (جدول شاخص­ه ای رشته‌ای فهارس بهای سال 1399)

پس برای پیداکردن شاخص دوره کارکرد در تاریخ مذکور باید به سراغ سه‌ماهه اول سال 1399 و ماه‌های تیر و مرداد برویم که طبق جدول زیر به ترتیب برابر 1770/9 و 2276/5 2425/8 است

3.3 شاخص رشته ای

عددی است که متوسط تغییرات قیمت­های واحد اقلام یک‌رشته از فهرست‌بهای واحد پایه در هر دوره را، نسبت به دوره پایه همان فهرست‌بها نشان می­دهد. به‌عنوان‌مثال مطابق شکل قبل شاخص­ های رشته ­های مختلف را در جدول برحسب دوره ­های سال 1396 مشاهده می­ کنید. می­دانیم که برای رشته­ های مختلف فهرست­ بهای جداگانه داریم و قیمت­های هرکدام از این فهارس بها با گذشت زمان دستخوش تغییرات قیمت می‌شوند که این تغییرات اکثراً به‌صورت افزایش قیمت هستند.

برای هر فهرست‌بها یک شاخص تحت عنوان شاخص رشته­ای بر اساس دوره موردنظر، محاسبه و از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ابلاغ می­شود.

به‌عنوان‌مثال در شکل بالا شاخص رشته خطوط انتقال آب در سه‌ماهه اول سال 1399 برابر  1594.9 می­ باشد. موارد استفاده از این شاخص­ها در ادامه مقاله مورد بررسی قرار می­گیرد.

4.3 شاخص گروهی (فصلی)

شاخص گروهی عددی است که متوسط تغییرات قیمت­های واحد اقلام یک‌فصل از فهرست‌بهای واحد پایه در هر دوره را نسبت به دوره پایه همان فهرست‌بها نشان می­دهد.

در ادامه جدول شاخص­ های فصلی رشته ابنیه برای نیمه اول سال 1399 را مشاهده می­کنید که برای هر دوره مقدار آن­ها آورده شده است.

شکل 11 (جدول شاخص ­های فصلی سال 1399 رشته ابنیه)

به‌عنوان‌مثال فرض کنید که شما به­ عنوان یک کارشناس فنی می­خواهید صورت ­وضعیت مردادماه را (در سال 1399) تنظیم کنید. مقدار ضریب شاخص فصل ششم یعنی قالب‌بندی فلزی برابر مقدار 2204.8 است.

5.3. شاخص مبنای پیمان

این شاخص بسته به پیمان اگر با مناقصه (برگزاری جلسه ارائه پیشنهاد قیمت از سمت پیمانکاران) باشد یا ترک تشریفات (در این نوع مناقصه جلسه ای برگزار نمی­ شود و تنها یک پیمانکار از طرف کارفرما شرکت می­کند) به دو صورت زیر است:

1.5.3 شاخص مبنای پیمان برای حالت پیمان با برگزاری مناقصه

به شاخص دوره سه‌ماهه قبل از دوره سه‌ماهه‌ای که آخرین روز مهلت تعیین‌شده توسط کارفرما برای ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن است، شاخص مبنای پیمان گفته می‌شود.

به‌عنوان‌مثال فرض کنید آخرین روز تعیین‌شده توسط کارفرما برای ارائه پیشنهاد قیمت مناقصه تاریخ 1398/02/05 باشد. این یعنی دوره قبل از سه‌ماهه اول سال 1398 باید برای تعیین شاخص مبنای پیمان مدنظر باشد که سه‌ماهه چهارم سال 1397 خواهد بود. سؤالی که اینجا ایجاد می­شود این است:

اگر این تاریخ 1398/01/01 باشد و پیمانکار پیشنهاد خود را در تاریخ 1397/12/29 تسلیم کارفرما کند تکلیف چیست؟

طبق تعریف ارائه شده دراین‌خصوص، تاریخی که از طرف کارفرما به‌عنوان آخرین تاریخ تسلیم پیشنهاد قیمت اعلام شده است ملاک عمل است نه تاریخ تحویل پیمانکار بنابراین در این شرایط سه‌ماهه قبل از تاریخ 1398/01/01 یعنی سه‌ماهه چهارم سال 1397 ملاک عمل است نه سه‌ماهه سوم سال 1397.

2.5.3 شاخص مبنای پیمان برای حالت پیمان با ترک تشریفات

همان‌طور که می­دانید در ترک تشریفات هیچ‌گونه مراسم برگزاری مناقصه ­ای وجود ندارد بنابراین تاریخی برای ارائه پیشنهاد قیمت از سوی کارفرما تعیین نمی­شود. عقد قرارداد منوط به توافق بین پیمانکار و کارفرما بر سر قیمت نهایی خواهد بود بنابراین شاخص مبنای پیمان برای قرارداد به این سبک، مربوط به سه‌ماهه قبل از دوره سه‌ماهه‌ای است که پیمانکار قیمت نهایی خود را تسلیم کارفرما می­کند.

به‌عنوان‌مثال فرض کنید شما به­ عنوان یک پیمانکار در یک پیمان ترک تشریفات پیشنهاد قیمت خود را بعد از جلسات متوالی و مذاکراتی که با کارفرما داشته‌اید، نهایتاً در تاریخ 1397/10/29 به کارفرما ارائه کرده­ اید و قرارداد بین شما جاری‌شده است، بنابراین شاخص مبنای دوره سه‌ماهه قبل یعنی سه‌ماهه سوم سال 1397 ملاک عمل خواهد بود (شما در دی‌ماه یعنی سه‌ماهه چهارم سال 97 پیشنهاد قیمت داده­ اید).

4. انواع تاخیرات

در هر پروژه عمرانی، زمان یکی از مهم‌ترین عامل‌ها است. هرچه زمان یک پروژه به درازا بیانجامد طبیعتاً هزینه ­های بالاسری کار نیز بیشتر خواهد شد. از طرفی پروژه­ای که با تعویق یا تأخیر روبرو شود درآمدزا نیست و تأخیر بیشتر پروژه، یعنی ازدست‌رفتن فرصت­های شغلی بیشتر پیمانکار. این تأخیرات می­تواند علل مختلفی داشته باشد که در ادامه به شرح آن­ها می­پردازیم:

1.4 تاخیر مجاز (قابل جبران مالی – غیرقابل‌جبران مالی)

به مدت‌زمانی که بدون قصور پیمانکار، عملیات عمرانی بیشتر از مدت اولیه پیمان (مدت درج شده در عقد قرارداد) به درازا بیانجامد، تأخیر مجاز گویند. این نوع تأخیر براثر عوامل زیر ممکن است رخ دهد:

• عوامل طبیعی مانند سیل و زلزله و شرایط جوی بحرانی و….
• تغییر در محدوده اجرای پروژه توسط کارفرما
• تأخیر به علت بدعهدی کارفرما در تحویل زمین و مصالح تعهدی کارفرما و …
• تعطیلی کارگاه به علت اعتصاب کارگران
• و…

در این شرایط به میزان تأخیرات مجاز، قرارداد بین طرفین تمدید می­شود. خسارت مالی ناشی از این نوع تأخیرات باید توسط کارفرما به پیمانکار پرداخت شود. تشخیص اینکه چه نوع تأخیراتی در این دسته قرار می­گیرند باید در متن قرارداد اولیه آورده شود. موارد 1 و 4 جزو تأخیراتی هستند که غیرقابل‌جبران مالی است و موارد 2 و 3 قابل جبران مالی است.

2.4 تاخیر غیرمجاز

اگر پیمانکار به دلایلی ازجمله کمبود نیروی انسانی، ماشین‌آلات، عدم تأمین به‌موقع مصالح موردنیاز و یا استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات کم‌بازده، باعث ایجاد تأخیر در روند پروژه شود، این مدت‌زمان را تأخیر غیرمجاز پروژه گویند. خسارت ناشی از این تأخیرات برعهده پیمانکار است.

در ادامه نمودار درختی انواع تأخیرات آورده شد است.

شکل 12 (نمودار درختی انواع تأخیرات)

5. محاسبه ضریب تعدیل

همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم نحوه محاسبه ضریب تعدیل به شرح زیر است:

در رابطه بالا ضریب 0.95 بر اساس مفاد بخشنامه شماره 101/173071 به تاریخ 1382/09/15 می­تواند مقادیر متفاوتی داشته باشد. بسته به شرایط مختلف این مقدار برابر است با:

• در پیمان­هایی که در مدت اولیه‌ی پیمان، یعنی مدت درج‌شده در قرارداد (در زمان عقد قرارداد)، به اتمام برسند و تحویل موقت شوند، عدد 0.95 در رابطه بالا برابر 1 در نظر گرفته می­شود. به عبارت دیگر، در پروژ­ه‌ای که تأخیر نداشته باشد ضریب فوق، 1 خواهد بود. همچنین در پیمان‌هایی که تأخیر مجاز ناشی از تغییر مقادیر کار داشته باشند هم ضریب 0.95 برابر 1 در نظر گرفته خواهد شد.
• در پیمان­هایی که عملیات اجرایی پروژه در مدت پیمان (یعنی زمان اولیه پیمان به‌اضافه تأخیرهای مجاز) به اتمام رسیده است و تحویل موقت داده شده است، عدد 0.95 در رابطه بالا برابر 0.975 در نظر گرفته می­شود.
• اگر پروژه دارای تأخیر غیرمجاز باشد ضریب همان 0.95 خواهد بود.

شاید برای شما سؤال ایجاد شود که کارشناس فنی از کجا بداند که آیا پروژه در زمان مقرر تمام می­شود یا خیر که بخواهد 0.95 را به 1 یا 0.975 تبدیل کند و در صورت‌ وضعیت‌های موقت خود از آن استفاده کند؟

در جواب باید گفت کارشناس فنی باید از ضریب تعدیل 0.95 در طول پروژه و در زمان تهیه و تنظیم صورت­ وضعیت­ های موقت خود استفاده کند و چنانچه برای پروژه یکی از حالت­های 1 یا 2 صورت پذیرفت، مبلغ مابه­التفاوت ناشی از تبدیل ضریب تعدیل از 0.95 به 0.975 یا 1 در صورت ­وضعیت قطعی جبران خواهد شد. در مقاله تعریف صورت­ وضعیت در مورد صورت ­وضعیت قطعی توضیحات لازم داده شده است.

به نظر شما علت تبدیل ضریب 0.95 به 0.975 و 1 برحسب شرایط چیست؟ با تبدیل این ضرایب مقدار ضریب تعدیل افزایش‌یافته و این به نفع پیمانکار است درواقع بخشنامه این دو بند را برای تشویق پیمانکار جهت تحویل زودتر پروژه به کارفرما در نظر گرفته است.

تا اینجا با انواع شاخص ­ها و اصطلاحات موردنیاز برای تعدیل یک صورت­ وضعیت آشنا شدیم. اما از اینکه از کدام شاخص باید برای تعدیل استفاده کرد صحبتی نشد. در ادامه به کاربرد هریک از شاخص­ ها خواهیم پرداخت.

نکته:

ضریب تعدیل باید تا سه رقم بعد از اعشار محاسبه شود و چنانچه رقم چهارم بعد از اعشار از 5 یا بیشتر از 5 باشد رقم چهارم حذف و یک رقم به رقم سوم اضافه می­شود و اگر کمتر از 5 باشد رقم چهارم حذف می­شود.

1.5 انتخاب شاخص برای محاسبه ضریب تعدیل

در مقاله تعریف صورت وضعیت از بخش­ های مختلف یک صورت­ وضعیت و همچنین ضرایبی که باید در صورت­ وضعیت لحاظ شوند، توضیحات کافی و لازم ارائه شد. تنها ضریبی که در مقاله مذکور در مورد آن به دلیل حجم زیاد مطالب صحبتی نشد، ضریب تعدیل بود که البته این ضریب باید بعد از تأیید صورت­ وضعیت از سمت کارفرما، به‌وسیله کارشناس فنی اعمال شود که در ادامه به آن می­ پردازیم.

کارشناس فنی پس ازآنکه صورت­ وضعیت مربوط به کارکرد پیمانکار (معمولاً یک‌ماهه) را تهیه و تنظیم کرد، آن را تسلیم مهندس مشاور می­کند و مهندس مشاور آن‌ها بررسی و اصلاح می­کند. پس از اصلاحات لازم و ارسال آن برای کارفرما و بررسی و تأیید کارفرما، یک نسخه از نسخه تأییدشده کارفرما به پیمانکار عودت داده می­شود. حال کارشناس فنی می­تواند مبلغ تأییدشده کارفرما را تعدیل کند. درواقع کارشناس فنی یک دفترچه دیگر تحت عنوان دفترچه تعدیل فهرست ­بها آماده می­کند و طبق ماده 37 شرایط عمومی پیمان آن را تسلیم مهندس مشاور می­کند.

طبق بند 9-2 بخشنامه شماره 101/173071 مورخ 1382/09/15 داریم:

شکل 13(بند 9-2 بخشنامه 173073)

طبق این بند محاسبه ضریب تعدیل دوران کارکرد پیمانکار بستگی به این دارد که شاخص مربوط به دوره­های کارکرد پیمانکار ابلاغ‌شده باشد یا خیر. به‌عنوان‌مثال فرض کنید پیمانکاری در سه‌ماهه چهارم سال 97 سه صورت‌ وضعیت تسلیم کارفرما کرده است اما هنوز شاخص ­های تعدیل این دوره سه­ماهه از طرف سازمان مدیریت و برنامه­ریزی ابلاغ نشده است (این بخشنامه برای نیمه دوم سال 1397 در تاریخ 1398/03/29 ابلاغ‌شده است) بنابراین تکلیف پیمانکار برای صورت­ وضعیت­ هایی که هنوز تعدیل نشده­اند چیست؟

بند 9-2 شماره 101/173071 مورخ 1382/09/15 به این موضوع جواب داده است:

تا زمانی که ابلاغیه مربوط به شاخص­ های تعدیل صادر نشده است، کارشناس فنی بایستی بر اساس آخرین شاخص­ های ابلاغی، تعدیل کارکردهای خود را انجام دهد در این مثال کارشناس فنی باید از شاخص­های دوره سه‌ماهه اول و دوم سال 1397 برای تعدیل صورت­ وضعیت­ های تأییدی کارفرما استفاده کند. در این صورت پرداختی کارفرما به پیمانکار به‌صورت علی­الحساب خواهد بود و طبیعی است بعد از ابلاغ شاخص­ های دوره­های کارکرد، بر اساس شاخص­های جدید، مبلغ کارکرد تعدیل شده و پرداخت به پیمانکار به‌صورت قطعی انجام خواهد شد.

برای پیمان­هایی که بر اساس فهرست­ بها منعقد می­ شوند از شاخص­ های مختلف به‌صورت زیر استفاده می­شود.

به این موضوع به طور کامل در دوره تعدیل پرداخته شده است.

1.1.5 مبلغ کارکرد

برای تعدیل کردن مبلغ کارکرد صورت­ وضعیت از شاخص­های گروهی (فصلی) استفاده می­شود. به‌عنوان‌مثال اگر آرماتوربندی یکی از فاز­های پروژه در فصل پاییز صورت‌گرفته باشد برای سه ماهِ این فصل، هر ماه مقدار احجام اجرا شده واقعی در صورت­ وضعیت متفاوت است اما در فرمول ضریب تعدیل به دلیل اینکه کارهای انجام‌شده در این سه ماه در دوره سه‌ماهه سوم سال بوده است، شاخص­های فصلی این سه ماه یک عدد است و با توجه به ثابت بودن شاخص مبنا، برای تعدیل هر سه صورت ­وضعیت این سه ماه، از یک ضریب تعدیل برای این فصل از فهرست­ بها استفاده می­ شود. (در صورتی که کارکرد پیمانکار به‌صورت منظم و ماهانه ارائه گردد)

2.1.5 تجهیز و برچیدن کارگاه

همان‌طور که قبلاً گفته شد تا قبل از سال 1385 در تعدیل مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه، از شاخص کلی استفاده می­شده است که از سال 1385 به بعد نحوه تعدیل مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه با این ضریب صورت نمی­گیرد بنابراین بخش­نامه شاخص­ها، شاخص کلی را دیگر ارائه نمی­کنند. اما تکلیف تعدیل تجهیز و برچیدن کارگاه چیست؟

معمولاً در صفحات ابتدایی بخشنامه­ های ابلاغ شاخص ­ها در هر مرحله، بندی تحت عنوان نحوه تعدیل مقادیر تجهیز و برچیدن کارگاه آورده می­ شود در اینجا ما از بخشنامه ابلاغ شاخص­ ها سال 1397 استفاده می­کنیم.

شکل 14(بند 5 بخشنامه ابلاغی شامل شاخص‌های قطعی تعدیل دوره‌های سه‌ماهه سوم و چهارم سال 1397)

در این بند بخشنامه آمده است که اگر تاریخ عقد قرارداد پس از تاریخ این بخشنامه یعنی 1398/03/29 باشد و یا قبل از آن (تا قبل از 1385) منعقدشده است برای تعدیل هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه باید از میانگین شاخص رشته ­ای فهرست‌بهای منضم به پیمان و فهرست‌بهای ابنیه برای محاسبه ضریب تعدیل استفاده کرد. اما اگر از چندین فهرست‌بها در یک پیمان استفاده شود این بار باید میزان برآورد رشته­ های مختلف را مقایسه کنیم و هرکدام که برآورد بیشتر داشت از شاخص آن رشته و رشته ابنیه برای میانگین­ گیری استفاده کنیم.

مثال:

در پروژه احداث خط مترو از فهرست­ بهای راه و باند سال 1396 به­ عنوان فهرست­ب های منضم به پیمان استفاده‌شده است. با فرض اینکه تجهیز و برچیدن کارگاه از اواسط آذرماه تا اواخر بهمن‌ماه به طول انجامیده باشد، برای تجهیز و برچیدن کارگاه از چه شاخص­ه ای باید بهره گیریم؟

اینکه فهرست‌بهای منضم به پیمان مربوط به چه سالی است برای تعیین شاخص تعدیل اهمیتی ندارد، در اینجا باید به تاریخ کارکردهای صورت­ وضعیت دقت کرد. در این مثال، کارکرد صورت­ وضعیت در دوره سه‌ماهه سوم و سه‌ماهه چهارم سال 1397  صورت‌گرفته است بنابراین با مراجعه به دستورالعمل شاخص تعدیل در این سال خواهیم داشت:

شکل 15 (شاخص­ه ای رشته‌ای سال 1397)

برای محاسبه ضریب تعدیل تجهیز و برچیدن کارگاه باید از شاخص رشته‌ای رشته ابنیه و راه و باند استفاده کرد که در سه‌ماهه سوم به ترتیب عبارت‌اند از 1089.9 و 1077.1 و در سه‌ماهه چهارم به ترتیب عبارت‌اند از 1105.5 و 1092.3؛ بنابراین شاخص تجهیز و برچیدن کارگاه در این صورت­ وضعیت برابر است با:

1083.05 =2/ (1077.1+1089.9) = شاخص دوره کارکرد تجهیز و برچیدن کارگاه در سه‌ماهه سوم

1098.9 =2/ (1105.5+1092.3) = شاخص دوره کارکرد تجهیز و برچیدن کارگاه در سه‌ماهه چهارم

اگر همین سؤال مربوط به یک پروژه انبوه‌سازی ساختمان باشد که از سه فهرست‌بهای ابنیه و تأسیسات مکانیکی و برقی در آن بهره می­گیرد و مقادیر برآورد این سه رشته در زمان پیشنهاد قیمت طوری باشد که شاخه ابنیه بیشترین رقم برآورد را داشته باشد مقدار شاخص تجهیز و برچیدن کارگاه برابر است با:

1089.9 =2/ (1089.9+1089.9) = شاخص دوره کارکرد تجهیز و برچیدن کارگاه در سه‌ماهه سوم

1105.5 =2/ (1105.5+1105.5) = شاخص دوره کارکرد تجهیز و برچیدن کارگاه در سه‌ماهه چهارم

3.1.5 مصالح پای کار

برای محاسبه مصالح پای‌کار باید از شاخص­های فصل مربوط به نوع مصالح پای‌کار استفاده کرد و ضریب تعدیل را به دست آورد. به‌عنوان‌مثال اگر مصالح پای‌کار تیرآهن است بایستی از شاخص فصل مربوط به خود که در رشته ابنیه فصل 9 می­باشد، استفاده کرد. طبق تبصره بخشنامه شماره 101/173071 به تاریخ 1382/09/15 برای مصالح شن و ماسه و سیمان باید از شاخص فصل مربوط به بتن درجا استفاده کرد.

توجه داشته باشید که مصالح پای‌کار هنوز مورداستفاده اجرا قرار نگرفته است و در پای‌کار یا انبار نگهداری می­شود لذا یک آیتم جداست. به طور مثال اگر پیمانکار در تاریخ 1398/02/01 مقدار 100 تن آهن­آلات وارد کارگاه کرده است ولی در تاریخ 1398/03/09 مقدار 40 تن را در اجرا مصرف کرده است در صورت­ وضعیت اردیبهشت‌ماه 100 تن مصالح پای­کار با ضریب 0.7 لحاظ می­شود و در صورت­ وضعیت بعدی یعنی خردادماه 40 تن به‌عنوان کارکرد محاسبه می‌شود نه به‌عنوان مصالح پای‌کار.

نکته:

برای به دست آوردن شاخص مصالح پای‌کار تاریخ ورود مصالح به کارگاه مهم است نه تاریخ خرید یا کارکرد مصالح. در صورتی که تاریخ کارکرد مصالح مورد استناد قرار می‌گرفت ممکن بود پیمانکار مصالح را خریداری کرده و وارد کارگاه کند اما در ماه یا ماه‌های بعد این مصالح را استفاده نماید تا ضریب تعدیل بیشتری را به کارفرما تحمیل کند. به‌عنوان‌مثال اگر تاریخ ورود مصالح در تاریخ 29/12/1397 باشد و پیمانکار از آن در تاریخ 1398/01/10 استفاده کند برای تعدیل مصالح پای‌کار باید از شاخص سه‌ماهه چهارم سال 1397 استفاده کند نه سه‌ماهه اول سال 1398.

بنابراین تاریخ ملاک برای تعیین شاخص مصالح پای‌کار تاریخ ورود مصالح به کارگاه است که باید با حضور مهندس مشاور مقدار و نوع مصالح به همراه تاریخ ورود به کارگاه صورت‌جلسه شود. این مصالح بر اساس جدول زمان­بندی پروژه تهیه و وارد کارگاه می­ شوند.

6. نحوه تعدیل کارکردهای صورت وضعیت و ارائه آن

1.6 تعدیل اقلام ستاره دار

پس از تهیه برآورد قیمت ردیف­های غیر پایه یا ستاره ­دار تعدیل آن­ها بایستی مشابه سایر ردیف ­ها فصل مربوط به خود انجام شود.

2.6 تعدیل کارهای جدید (تعدیل معکوس)

ضریب تعدیل معکوس چیست؟ حتما ویس زیر را گوش کنید تا به درستی متوجه این موضوع شوید.

پیش‌ازاین درمورد کارهای جدید و انواع آن توضیح دادیم ولی برای توضیحات تکمیلی بهتر است به پیوست 5 فهرست‌بهای ابنیه رجوع شود.

شکل 16(پیوست 5 فهرست‌بهای ابنیه سال 1399)

قیمت کارهای جدیدی که از فهرست­ بهای منضم به پیمان انتخاب می­ شوند (قیمت پیمان)، با شاخص گروهی (فصلی) مربوطه تعدیل می­ شوند. شاخص مبنای تعدیل این کارها همان شاخص مبنای پیمان است. شاخص دوره کارکرد این نوع کارها، شاخص دوره سه‌ماهه‌ای است که بر اساس قیمت­های آن دوره، قیمت کار جدید تعیین و تصویب‌شده است.

حال فرض کنید در حین انجام پروژه کارفرما به پیمانکار ابلاغ کند که آرماتور­های سفره پایینی فونداسیون بجای نمره 18 باید نمره 20 باشد. از آنجا که این مورد در نقشه­ های اجرایی نبوده و در حین انجام کار به پیمانکار ابلاغ شده است کار جدید و در نتیجه از نوع قیمت جدید محسوب می­شود و نحوه تعدیل کردن آن به شیوه زیر خواهد بود.

برای محاسبه تعدیل در این حالت ابتدا قیمت کار جدید باید به عددِ محاسبه‌شده در رابطه زیر تقسیم شود تا به قیمت­های دوره سه‌ماهه مربوط به دوره مبنای پیمان تبدیل شود، سپس مانند سایر ردیف­ های منضم به پیمان، تعدیل گردد. در اصطلاح به این عمل تعدیل معکوس گفته می­شود.

درواقع این روش که در بخشنامه 101/173071 مورخ 1382/09/15 آورده شده است، قیمت برآورد کارهایی که مشمول قیمت جدید می ­شوند را به قیمت دوره سه‌ماهه مربوط به مبنای پیمان تبدیل می­کند و از این به بعد مانند سایر ردیف­ های منضم به پیمان با آن برخورد می­شود. به این معنا که ضریب پیمان و منطقه و بالاسری و ضریب طبقات (حسب مورد) در نهایت تعدیل آن مانند سایر آیتم­ها فهرست­ بها اعمال خواهد شد.

نکته:

کارشناس فنی باید شاخص دوره قیمت جدید را تاریخ انجام کار در نظر بگیرد نه تاریخ آنالیز بهای قیمت جدید، چرا؟

زیرا در مواردی که ابلاغیه انجام کار جدید از سوی کارفرما در پایان فصل­های سال باشد و تاریخ انجام کار جدید در فصل جدید، چنانچه برای محاسبه ضریب تعدیل، تاریخ آنالیز بهای قیمت جدید در نظر گرفته شود با توجه به نرخ افزایش شاخص­ها (در اکثر موارد)، پیمانکار متضرر نشود.

شاید برای شما نیز این سؤال ایجادشده باشد که مگر پیمانکار قیمت جدید را از طریق آنالیز بها و با قیمت‌های روز به دست نمی­ آورد پس چه نیاز به تعدیل داریم وقتی قیمت به‌روز است و تورم و افزایش شاخص نداریم؟ این روش ارائه‌شده برای تعدیل قیمت جدید برای چیست؟ این روش به نفع پیمانکار است یا به ضرر او؟ جواب این سؤالات را در قالب یک مثال بهتر لمس خواهیم کرد.

فرض کنید شما به‌عنوان پیمانکار در مناقصه‌ای که تاریخ آخرین روز مهلت تعیین شده برای تسلیم پیشنهاد قیمت 1395/08/22 بوده است پیروز شده­اید و پس از تحویل زمین و شروع کار در تاریخ 23/03/1396 کارفرما از شما کاری را می­خواهد که در فهرست­بهای منضم به پیمان آیتم و قیمتی ندارد ولی مشمول فصل 16 ابنیه می­شود.

این کار جدید (قیمت جدید) باید از تاریخ 03/04/1396 شروع شود؛ بنابراین شما از گروه دفتر فنی خود می­خواهید که قیمت جدید این ابلاغیه را محاسبه کند. پس از محاسبه فرضاً قیمت واحد به‌دست‌آمده 146000 ریال می­باشد. حال می­خواهیم بدانیم قیمت کار جدید ابلاغیه چگونه توسط کارشناس فنی تعدیل می­شود؟ (در این سؤال فرض کنید که پروژه در مدت پیمان و با تأخیر مجاز به اتمام رسیده است)

حالت اول) اگر این قیمت جدید فقط در مقطعی از پروژه باشد

در این صورت همان‌طور که در مقاله تعریف صورت­ وضعیت نیز اشاره شد برای برآورد نهایی قیمت جدید، از ضریب بالاسری (ضریبی که به مواردی از جمله بیمه کارگرها، هزینه دفتر مرکزی، هزینه ایاب‌وذهاب کارمندان و… تعلق می­گیرد) استفاده می­شود. (این ضریب برای طرح عمرانی برابر 1.3 است) که در این صورت نتیجه نهایی کار برابر است با:

ریال 189800 = 146000× 1.3 = قیمت برآوردی بعد از اعمال ضریب بالاسری

بنابراین قیمت جدید واحد کار بر اساس آنالیز بها در تیرماه 1396 برابر  189800 ریال است.

در این روش درواقع ما با قیمت‌های آنالیز بها برای قیمت جدید سروکار داریم که نتیجه بعد از اعمال ضریب بالاسری مقدار 189800 ریال شده است.

حالت دوم) اگر این قیمت جدید ادامه‌دار باشد

شاخص دوره سه‌ماهه‌ای که کار جدید در آن صورت‌گرفته است باید به دست آید؛ بنابراین طبق توضیحات سؤال از شاخص سه‌ماهه دوم سال 1396 استفاده شود که این مقدار با توجه به جدول ارائه‌شده در زیر برابر 638.4 است.

شکل 17 (جدول شاخص های فصلی سال 1396 ابنیه)

با توجه به اینکه آخرین روز مهلت تعیین شده برای تسلیم پیشنهاد قیمت  1395/08/22 بوده و طبق بخشنامه 101/173071 مورخ

1382/09/15 شاخص مبنای پیمان سه‌ماهه قبل از این تاریخ یعنی سه‌ماهه دوم سال 1395 است. این مقدار طبق جدول مربوط به آن برابر با 515.5 است.

شکل 18 (جدول شاخص­ه ای فصلی سال 1395 ابنیه)

بنابراین ضریب موردنظر بخشنامه برابر است با:

بنابراین قیمت معادل شده برای دوره مبنای پیمان برابر است با:

ریال 119086.46 =(1.226 / 146000)= قیمت معادل شده به دوره مبنای پیمان

در واقع ما اکنون با کار جدیدی که کارفرما به پیمانکار ابلاغ کرده است مانند سایر ردیف­ها برخورد می­کنیم و از الان به بعد نحوه تعدیل شبیه تعدیل سایر ردیف­هاست.

محاسبه ضریب تعدیل:

ازآنجاکه پروژه در مدت اولیه پیمان به‌اضافه تأخیر مجاز به اتمام رسیده است بجای ضریب 0.95 از ضریب 0.975 در فرمول ضریب تعدیل استفاده می­کنیم:

شاخص کارکرد دوره برای کار جدید ابلاغی مقدار 638.4 به دست آمد؛ بنابراین:

بنابراین قیمت نهایی پس از اعمال ضرایب بالاسری و ضریب تعدیل برابر است با:

ریال 35916.47 = 0.232 × 1.3 × 119086.46 = مبلغ کل محاسبه‌شده با احتساب ضرایب

با مقایسه با مقدار به‌دست‌آمده برای حالت اول (189800 ریال) می­بینیم که این به نفع پیمانکار است اما برای حالتی که پیمانکار یا تأخیر نداشته باشد یا تأخیر مجاز باشد درواقع نوعی تشویق می­توان قلمداد کرد. اگر این مورد را برای تأخیر غیرمجاز بخواهیم محاسبه کنیم مقدار زیر به دست می ­آید:

بنابراین قیمت نهایی پس از اعمال ضرایب بالاسری و ضریب تعدیل برابر است با:

ریال 34987.60 = 0.226 × 1.3 × 119086.46 = مبلغ کل محاسبه‌شده با احتساب ضرایب

مشاهده می­شود که برای حالتی که تأخیر غیرمجاز باشد درواقع مثل این است که تعدیل معکوسی انجام‌نشده است و قیمت همان قیمت آنالیز بهای قیمت جدید با اعمال ضریب بالاسری است.

بخشنامه 101/173071 مورخ 1382/09/15 درواقع با روش تعدیل معکوس دو هدف را زیر نظر دارد اول اینکه در تهیه صورت­ وضعیت­های تعدیل، کار آسان­تر شود چون با تعدیل معکوس قیمت جدید به زمان مبنای پیمان می‌رسد و مانند سایر آیتم­ها با آن برخورد خواهد شد و هدف دوم همان‌طور که گفته شد تشویق پیمانکار برای تحویل پروژه در مدت اولیه پیمان یا نهایت با تأخیر مجاز است.

3.6 تعدیل پیمان­ هایی که فهرست‌بهای واحد پایه برای آن‌ها ابلاغ نشده

برای تعدیل پیمان­ هایی که برای آن­ها فهرست‌بهای پایه ابلاغ نشده است، تطبیق فهرست‌بهای موردنظر با انواع فهرست­ های پایه و فصل­ های مربوط به آن‌ها، هنگام تهیه فهرست مقادیر و برآورد کار و قبل از ارجاع کار، توسط دستگاه اجرایی انجام می ­شود. نرخ پیمان این نوع کارها، مطابق دستورالعمل تعدیل آحاد بهاء مورد تعدیل قرار می­گیرد.

4.6 تعدیل بخش ارزی

در پیمان­هایی که تمام یا بخشی از قیمت‌های آنها به‌صورت ارزی است، باید مطابق تصویب و ابلاغ اولیه کارفرما در اسناد پیمان روش تعدیل قیمت این‌گونه پیمان‌ها مشخص شود. شکافتن این موضوع خارج از حوصله این مقاله است بنابراین برای اطلاعات بیشتر در این مورد به دوره آموزش تعدیل رجوع کنید.

5.6 تعدیل منفی چیست؟

در برخی مواردی ممکن است در یک سال شاخص دوره کارکرد، از سالی که شاخص مبنای پیمان برداشت شده، مقدار کمتری داشته باشد در این صورت مقدار ضریب تعدیل منفی خواهد شد. در این مواقع، پیمانکار بدهکار می­ شود و مقدار کارکرد تعدیل شده‌ی صورت­ وضعیتِ عملیات اجرایی در آن ماه، منفی خواهد شد و از حساب پیمانکار کم می‌شود. به عنوان مثال در سال 1394 در بخشنامه شماره 661740/95 در بند 4 این موضوع آورده شده است.

شکل 19(بند 4 بخشنامه شامل شاخص‌های قطعی دوره سه‌ماهه سوم و چهارم سال 1394)

در سال 1394، در سه‌ماهه‌های سوم و چهارم شاخص­های بعضی فصول افت کرد و باعث ضرر پیمانکاران شد و سازمان برای کمتر کردن این خسارت و به حمایت از پیمانکاران، تعدیل منفی را بدون اعمال ضریب بالاسری در نظر گرفت.

البته نکته بسیار مهمی که باید ذکر شود این است که این مورد اعمال نشدن ضریب بالاسری در صورت وضعیت تعدیل بخشی که ضریب تعدیل آن منفی شده است فقط برای همین بخشنامه است و برای بقیه بخشنامه‌ها قابل استناد نیست. (مثلاً در بخشنامه سال 99 این بند حذف شده است و به این معنی است که اگر ضریب تعدیل شما برای فصلی منفی شد ضریب بالاسری اعمال می‌شود)

برای بهتر روشن شدن این قضیه فرض کنید تاریخ آخرین‌مهلت پیشنهاد قیمت در یک مناقصه 06/02/1393 باشد؛ در این صورت شاخص­ های مبنای پیمان، سه‌ماهه چهارم قبل از این دوره (دوره اول سال 1393) یعنی سه‌ماهه چهارم سال 1392 خواهد بود. شاخص­های فصول این دوره به‌صورت زیر است.

شکل 20 (جدول شاخص­های فصلی سال 1393 ابنیه)

همان‌طور که مشاهده می­کنید شاخص­های مبنای پیمان برای فصول 7 و 9 که جزو فصول مهم فهرست­بها است به ترتیب 540.1 و 561.7 می­باشد. اگر پیمانکاری در این مناقصه پیروز شده باشد و در بازه 01/11/94 تا 29/11/94 عملیات اجرایی مربوط به آرماتوربندی و یا اجرای تیر و ستون فولادی یک ساختمان اسکلت فلزی را انجام داده باشد، در موقع تعدیل، صورت­ وضعیت با ضریب تعدیل منفی روبرو خواهد شد.

شکل 21 (جدول شاخص­ه ای فصلی سال 1394 ابنیه)

این اتفاق (منفی شدن ضریب تعدیل) معمولاً کم اتفاق می­افتد ولی به‌هرحال پیمانکار متضرر و کارفرما خوشحال خواهد شد!

6.6 شاخص تعدیل کارکرد در دوره تاخیر

برای تعدیل کارکردهای انجام‌شده در زمان تأخیرهای مجاز یا غیرمجاز پیش‌آمده در پروژه، به‌صورت زیر از شاخص­ها استفاده می­شود.

1.6.6 شاخص تعدیل کارکرد در دوره تاخیر مجاز

هر عملیاتی که در دوره تأخیر مجاز انجام شود با استفاده از شاخص­های دوره مربوط به انجام کار، تعدیل می­شود. علت اینکه از شاخص­های دوره کارکرد در تعدیل برآورد دوره تأخیر مجاز استفاده می­شود این است که مقصر این تأخیرات پیمانکار نبوده است بنابراین جریمه­ای مبنی‌بر استفاده از شاخص با رقم پایین­تر شامل پیمانکار نخواهد شد. همین موضوع در مورد تأخیرات غیرمجاز شامل جریمه می­شود که در ادامه به آن می­پردازیم.

2.6.6 شاخص تعدیل کارکرد در دوره تاخیر غیر مجاز

هر عملیاتی که در زمان تأخیر غیرمجاز انجام‌شده است بایستی با استفاده از متوسط شاخص ­های دوره­ های مربوط به مدت پیمان (مدت‌زمانی که در عقد قرارداد درج‌شده است به‌اضافه مدت‌زمان تمدید پیمان به علت تأخیر مجاز) تعدیل شود. درواقع، این نوعی جریمه برای پیمانکار است که بایستی از یک شاخص کمتر (میانگین شاخص­های دوره­های مربوط به مدت پیمان) بجای شاخص­های دوره تأخیر غیرمجاز استفاده کند. همچنین ضریب 0.95 موجود در فرمول ضریب تعدیل همین مقدار باقی می­ماند تا جریمه دوم نیز شامل حال پیمانکار شود.

در طرح­های غیر عمرانی این جریمه برای پیمانکار سنگین­ تر است زیرا در صورت تأخیر غیرمجاز پیمانکار، ضریب تعدیل باید با شاخص­ه ای اولین دوره سه‌ماهه شروع عملیات محاسبه شود که از این بابت جریمه سنگین­ تری نسبت به حالت قبل شامل حال پیمانکار خواهد شد.

3.6.6 شاخص های علی‌الحساب برای دوران تأخیر

قبل از توضیح درمورد شاخص علی‌الحساب، فرض کنید مدت اولیه یک پیمان 15 ماه بوده است ولی در پایان ماه 15ام کار پروژه تمام نشده است و پروژه در ماه 17ام همچنان ادامه دارد. همچنین علت تأخیرات ایجاد شده هنوز مشخص نیست که ناشی از قصور پیمانکار است یا خیر در این شرایط تکلیف کارشناس فنی برای تعدیل صورت­ وضعیت­ ها چیست؟

در جواب این سؤال باید گفت که در پایان مدت اولیه و یا هر تمدید پیمان، پیمانکار درخواست خود را به کارفرما مبنی‌بر مشخص‌کردن شاخص­های تعدیل کارکرد دوره­های بعد، ارائه می­دهد. تا زمان رسیدگی به این درخواست، تعدیل کارهایی که بعد از مدت اولیه یا تمدید پیمان انجام می­شود برحسب مورد، باید با شاخص­های دوره سه‌ماهه مربوط به پایان مدت اولیه یا تمدید پیمان، محاسبه شوند و به‌صورت علی­الحساب به پیمانکار پرداخت گردد.

در ادامه این موضوع در قالب یک مثال روشن­تر خواهد شد.

شاخص تعدیل در زمان تأخیر غیرمجاز این پروژه چه مقدار است؟

جدول 2(اطلاعات پروژه)

حل:

در نمودار زیر دوره ­های کارکرد تا زمان تأخیر غیرمجاز مشخص‌شده است:

شکل 22 (نمودار دوره ­های کارکرد از اردیبهشت 1398 تا شهریور 1399)

همان‌طور که از صورت سؤال مشخص است از اوایل تیر 1399(99/4/5) به بعد تأخیرات غیرمجاز پروژه است بنابراین باید از میانگین شاخص­ های ابتدای پروژه تا تیر سال 1399 استفاده کرد که با رجوع به جداول مربوط و فصل نهم فهرست‌بهای ابنیه داریم:

شکل 23(جدول شاخص­ه ای فصلی سال 1398 ابنیه)

شکل 24(جدول شاخص­ های فصلی سال 1399 ابنیه)

به دلیل تأخیر غیرمجاز پیمانکار باید از میانگین شاخص­های فصل 9 از ابتدای پروژه به‌اضافه زمان تأخیر مجاز استفاده کرد که داریم:

ازآنجاکه آخرین‌مهلت ارائه پیشنهاد قیمت توسط پیمانکار 1397/12/25 است، شاخص مبنای پیمان برای فصل نهم، سه‌ماهه سوم سال 1397 است و همان‌طور که در شکل زیر مشاهده می­کنید برابر 1239.2 خواهد بود.

شکل 25 (جدول شاخص­ های فصلی سال 1397 ابنیه)

بنابراین مقدار ضریب تعدیل برابر است با:

لازم به ذکر است که با توجه به توضیحات ارائه شده در بخش‌های قبل، در صورتی که پیمانکار تأخیر غیرمجاز نداشت ضریب 0.95 در فرمول ضریب تعدیل به 0.975 تبدیل می‌شد و همچنین از شاخص ­های بزرگ‌تری نسبت به شاخص میانگین بهره می­برد و درنهایت مبلغ نهایی بعد از تعدیل مقداری بیشتر بود.

7.6 بخش های تشکیل‌دهنده دفترچه تعدیل صورت­ وضعیت

در مقاله تعریف صورت­ وضعیت بخش­های مختلف تشکیل‌دهنده صورت­ وضعیت را مورد بررسی قراردادیم. صورت­ وضعیت مقادیر برآورد کارکرد، پس از تأیید کارفرما و تهیه یک نسخه از آن و ارجاع به پیمانکار، آماده تعدیل می­شود. در واقع دفترچه تعدیل صورت­ وضعیت یک دفترچه جدا از دفترچه صورت­ وضعیت کارکرد است که بعد از تأیید دفترچه صورت­ وضعیت کارکرد توسط کارفرما، باید توسط کارشناس فنی آماده شود. این دفترچه شامل بخش­ های زیر است.

1.7.6 روکش

در این برگه که نمونه آن نیز در بخشنامه 101/173073 مورخ 1382/09/15 آورده شده است 4 جدول موجود است که موضوع آن­ها عبارت‌اند از:

• مشخصات پیمان
• مشخصات صورت­ وضعیت­ ها و دوره‌ها
• خلاصه محاسبه تعدیل
• وضعیت تعدیل قرارداد تا صورت ­وضعیت موجود.

برای آشنایی بهتر با پرکردن روکش دفترچه تعدیل مثالی را در ادامه بررسی می‌کنیم.

مشخصات پروژه در جدول زیر آمده است:

جدول 4(مشخصات پروژه)

دوره مبنای پیمان با توجه به آخرین روز تسلیم پیشنهاد قیمت دوره سه‌ماهه اول سال 1392 است.

حال با این فرضیات به تکمیل کردن جداول 1 و 3 روکش به‌صورت زیر خواهیم پرداخت:

از تاریخ شروع کار تا تنظیم اولین صورت­ وضعیت، دو دوره کاری وجود دارد که باید محاسبه کنیم در هر دوره چند روز، کار انجام‌شده است.

دوره اول:

سه‌ماهه چهارم سال 1392 از تاریخ 20/11/1392 تا پایان سال 1392 (29/12/1392) به عبارتی 40 روز

دوره دوم:

سه‌ماهه اول سال 1393 از تاریخ 01/01/1393 تا 20/01/1393 به عبارتی 20 روز

درمجموع 60 روز کارکرد برای صورت­ وضعیت شماره 1 که سهم هر دوره عبارت است از:

سهم دوره اول برابر است با   40/60 و سهم دوره دوم برابر 20/60  که باید در جدول شماره 3 وارد شود.

در جدول 2 روکش مقادیر محاسبه‌شده در جداول صفحات بعد که مربوط به تعدیل صورت­ وضعیت است باید وارد شود درواقع این جدول در انتهای تکمیل دفترچه تعدیل پر خواهد شد.

جدول شماره 4 نیز مثل جدول 2 پس از تعدیل مقادیر صورت­ وضعیت پر خواهند شد.

شکل 26(جداول روکش دفترچه تعدیل)

2.7.6 برگه تعدیل صورت وضعیت

صفحه بعد مربوط به جداول تعدیل صورت­ وضعیت است. در این جداول همان‌طور که مشاهده می­کنید در ستون­های مختلف، دوره کارکرد و شماره صورت­ وضعیت و شاخص­ها و… نوشته‌شده است.

در اینجا مقادیر مبلغ­ها فرضی می­باشد. شاخص­های جدول از ابلاغیه­ های سال­های 92 و 94 برداشت‌شده است. مبالغ صورت­ وضعیت بعد از اعمال ضرایب بالاسری طبقات، منطقه و … در این جدول آورده می­شود. ستون مربوط به نسبت دوره کارکرد همان مقادیری است که از جدول 3 روکش محاسبه کردیم.

شکل 27(جدول شاخص­ه ای گروهی سال 1393 ابنیه)

شکل 28(جدول شاخص­ه ای گروهی سال 1392 ابنیه)

توجه شود که فرمت اکثر جدول­ های تعدیل به همین شکل است و ممکن است در بعضی پروژه­ ها چند ستون اضافه ­تر یا کمتر باشد. جدول تعدیل تجهیز و برچیدن کارگاه به همین فرمت در انتها آمده است.

شکل 30(جدول شاخص­ه ای رشته‌ای سال 1392 ابنیه)

شکل 31(جدول شاخص­ه ای رشته‌ای سال 1393 ابنیه)

شکل 32(جدول تعدیل تجهیز و برچیدن کارگاه صورت­ وضعیت)

نکته: تجهیز کارگاه مربوط به کل کار (ابنیه، برق و مکانیک) می‌باشد.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید ضریب تعدیل فصل هفتم و تجهیز و برچیدن کارگاه در سه‌ماهه چهارم سال 92 منفی شده است و این نشان می‌دهد که در سه‌ماهه چهارم سال 92 در فصل هفتم و به طور کل در رشته ابنیه کاهش قیمت داشتیم.

دوستان عزیز برای اینکه بتوانید در کنار این مقاله به طور کلی با نحوه تعدیل کردن یک صورت­ وضعیت آشنا شوید پیشنهاد می­شود به مثال جامعی که در نشریه 289 آورده شده است رجوع کنید.

8. نتیجه گیری

بحث تعدیل و محاسبه ضریب تعدیل بحث بسیار مهمی در برآورد قیمت نهایی پروژه‌های عمرانی است. در این مقاله سعی بر این شد که مطالبی جامع، همراه با مثال­های متنوع ارائه شود تا دید شما مهندسین عزیز به موضوع تعدیل بیشتر باز شود. آنچه واضح است این پایان مسیر یادگیری تعدیل یک صورت­ وضعیت نیست و قطعاً شما تا با پروژه­های مختلف و شرایط کاری مختلف روبرو نشوید نمی­توانید به بحث تعدیل مسلط شوید زیرا هر پروژه برحسب شرایطی که برای آن پیش می­ آید ممکن است شمارا به‌عنوان کارشناس فنی به چالش­ های جدیدی روبرو کند که در هیچ کتاب یا مقاله­ ای آن را نخواهید یافت.

منابع

1. دوره آموزشی تعدیل آحاد بهای پیمان – گروه صنعتی سبز سازه
2. نشریه 289 – راهنمای تعدیل آحاد بهای پیمان
3. دستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بهای پیمان­ها (بخشنامه 173073/101 مورخ 15/9/1382)

• مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!

• ارسال سوال برای تولید محتوا