طراحی و اجرای چاهک آسانسور؛ تعیین ابعاد چاله آسانسور (آپدیت 1403)

همانطور که می‌دانید امروزه آسانسورها جزء جدایی‌ناپذیر آپارتمان‌های بلندمرتبه هستند که بایستی به بارگذاری و طراحی آن توجه شود. آسانسورها شامل قسمت‌های مختلفی هستند یکی از قسمت‌های مهم آن، چاهک آسانسور می باشد که جزئیات و نکات اجرایی خاص خود را دارد. اما آیا می­دانید ابعاد چاهک آسانسور به چه صورتی تعیین می‌شود؟ آیا با فونداسیون در بخش آسانسور آشنا هستید؟

در این مقاله جامع ابتدا به بررسی جزئیات و تعیین ابعاد چاهک آسانسور خواهیم پرداخت و درنهایت به طراحی و نحوه‌ی اجرای چاهک آسانسور می‌پردازیم.

⌛ آخرین به روز رسانی: 6 دی 1403

📕 تغییرات به روز رسانی: اضافه شدن مطالب جدید

 1. چاهک آسانسور یا چاه آسانسور؟!

برای شروع بحث، بهتر است ابتدا شما را با دو اصطلاح رایج چاهک آسانسور و چاه آسانسور که برخی مهندسین، گاهی اشتباهاً آن‌ها را به‌جای هم به کار می‌برند، آشنا کنیم:

1.1. چاه آسانسور

چاه آسانسور فضایی است که به‌صورت یک تونل عمودی از پایین‌ترین سطح ساختمان (پی) تا سطح بام آخرین طبقه ساختمان و تا اتاقی در بالای ساختمان به نام موتورخانه (محل موتوری که آسانسور را به حرکت درمی‌آورد) ادامه دارد و کابین آسانسور و سایر متعلقات آن در این مکان حرکت می‌نماید.

همان‌طور که در شکل 1 مشاهده می‌کنید، این چاه با دیوارهای داخلی طبقات و درب‌ها محصورشده و در این فضا، ریل حرکتی آسانسور و برخی از تجهیزات آسانسور نصب می‌شوند.

شاید برای شما هم سؤال باشد که چاله آسانسور چیست و چه تفاوتی با چاه آسانسور دارد؟ باید بگوییم هر دو مفهوم یکسان است و مهندسین آن‌ها را به جای یکدیگر به کار می‌برند.

حتماً باید دقت شود که چاه آسانسور باید کاملاً عمود و شاقول شده باشد، تابیدگی یا خمیدگی نداشته باشد و هیچ‌گونه تجهیزات غیر آسانسوری (مانند آنتن مرکزی، شیرهای آب یا گاز و سیم‌کشی برق غیر مرتبط با آسانسور) نباید در این چاه، نصب یا عبور داده شوند. اندازه چاله آسانسور، طول، عرض و ارتفاع آن بر اساس نوع آسانسور و ضوابط معماری مشخص می‌گردد. ابعاد استاندارد چاله آسانسور در نقشه‌کشی آن به طور دقیق قابل مشاهده است.

شکل 1 چاه آسانسور

2.1. چاهک آسانسور

فاصله قائم بین کف پایین‌ترین محل توقف تا کف چاه آسانسور (به ابعاد چاه آسانسور) را چاهک می­گویند. درواقع چاهک آسانسور همان چاله پایین آسانسور می‌باشد که در پی ساختمان اجرا می‌شود و بخشی از چاه آسانسور است. چاهک آسانسور جهت تأمین فضای جان‌پناه برای سرویس‌کاران و نصب برخی تجهیزات از قبیل ضربه‌گیر یا بافر و… در پی اجرا می‌شود. چاهک آسانسور، همان چیزی است که قصد داریم در این مقاله، مفصلاً درباره‌ آن صحبت نماییم.

شکل 2 – چاهک آسانسور (کف چاه آسانسور)

شکل 4 نمایی از چاه آسانسور

در این چند خط شاید با اصطلاحات و لغاتی مواجه شده باشید که برایتان نامأنوس بوده باشند و می‌خواهید بیشتر و بهتر آن‌ها را بشناسید. لذا ابتدا، با مهم‌ترین اجزای آسانسور آشنا خواهید شد تا هم ادبیات یکسانی داشته باشیم و هم تصور روشن‌تری از کلیت اجزای آسانسور داشته باشید و پس‌ازآن، مجدد به سراغ بحث خودمان، یعنی چاهک خواهیم رفت:

2. اجزای آسانسور

دستگاه آسانسور، درواقع یک سیستم مکانیکی است که از اجزای مکانیکی خاصی تشکیل‌شده است. انواع مختلفی از آسانسورها با عملکردهای گوناگون مکانیکی وجود دارد. به عنوان مثال آسانسورهای هیدرولیکی به وسیله جک هیدرولیکی و با نیروی کم پمپ به طرف بالا هدایت می‌شوند ولی به دلیل ایجاد محدودیت فضا ناشی از حرکت پیستون، در سازه‌های بالای 5 طبقه عملاً قابل استفاده نمی‌باشند. آسانسورهای پیچی شامل یک پیچ بلند، تسمه و مهره هستند که باعث حرکت کابین می‌شوند و در سازه‌های کوچک قابل استفاده‌اند. این آسانسورها نیازی به موتورخانه ندارند و دارای امنیت زیادی می‌باشند. آسانسورهای کششی یا کابلی از متداول‌ترین نوع آسانسورهای مورد استفاده در سازه‌های مسکونی هستند که اساس کار آن‌ها با وزنه تعادل می‌باشد و در مراحل پایانی اجرای ساختمان نصب می‌شوند.

شکل4- سه نوع آسانسور متداول

در این مقاله آسانسورهای کششی یا کابلی مدنظر می‌باشند که مهم‌ترین اجزاء آن‌ها، عبارت‌اند از:

1-کابین آسانسور:

همان اتاقک آسانسور است که می‌تواند مسافر، بار یا هر دو را در خود جای دهد. کابین دارای کف برای ایستادن، دیواره‌هایی برای حفاظت مسافران یا بار، سقف و درب (معمولاً اتوماتیک) می‌باشد.

2-شاسی آسانسور:

پروفیل‌ هایی در چهار طرف چاه آسانسور هستند که اسکلت چاه آسانسور را تعریف می‌کنند و محل قرار گیری ریل‌ ها و سایر متعلقاتش هستند. از نگه‌ دارنده ریل به‌ عنوان رابط، ریل‌ ها را به سازه و دیواره چاه آسانسور متصل می‌کنند و برای اتصال آن، از بست مخصوص و پیچ و مهره استفاده می‌شود.

شکل 5 شاسی آسانسور

شکل 6 نگه‌دارنده ریل

3-موتورخانه:

فضایی است که سیستم محرکه آسانسور (موتور گیربکس)، تابلو کنترل آسانسور (شامل مدارهای فرمان و قدرت که وظیفه کنترل حرکت کابین را به عهده دارد) و سایر متعلقات مربوطه را در خودش جای می‌دهد. این فضا معمولاً در بالای چاه آسانسور در نظر گرفته می‌شود و به آن اتاقک آسانسور در بام نیز می‌گویند. به دلیل برخی محدودیت‌ها ممکن است موتورخانه در پایین یا کنار چاه آسانسور نیز قرار بگیرد.

لازم به ذکر است که موتورخانه بایستی دارای دمای مناسب باشد؛ همچنین لازم است یک دستگاه فن فلزی به جهت تهویه و هدایت هوا به بیرون موتورخانه در نظر گرفته شود.

شکل 7 نمایی از داخل موتورخانه

شکل 8 نمایی از داخل موتورخانه

4-وزنه تعادل:

وزنه یا ترکیبی از وزنه‌ ها است که برای متعادل کردن وزن کابین و بخشی از ظرفیت آسانسور استفاده می‌شود. هنگامی‌ که موتور آسانسور به کمک کابل‌ ها کابین آسانسور را بالا می‌کشد، وزنه تعادل پایین رفته (و بالعکس) و به این صورت حرکت کابین آسانسور کنترل می‌شود.

شکل 9 وزنه تعادل

5- ریل‌ های راهنما:

اجزای فلزی با مقطع T شکل یا L شکل هستند که برای هدایت کابین یا وزنه تعادل (در صورت وجود) استفاده می‌شوند و کمک می‌کنند تا آسانسور، مسیر کاملاً قائمی را طی نماید.

شکل 10 اجزای آسانسور

6-سیستم ترمز ایمنی (پاراشوت):

سیستم مکانیکی که ترجیحاً در قسمت زیرین یا بالای چهارچوب کابین و وزنه تعادل قرار می‌گیرد و در مواقع اضطراری با افزایش غیرعادی سرعت حرکت آسانسور، فعال‌ شده و به‌ وسیله قفل شدن کابین یا وزن تعادل به ریل‌ ها، سبب توقف کابین یا وزنه تعادل می‌شود.

7-کنترل‌ کننده مکانیکی سرعت (گاورنر):

وسیله‌ ای مکانیکی است که از طریق سیم بکسل یا زنجیر به سیستم ترمز ایمنی (پارا شوت) کابین یا وزنه تعادل متصل بوده تا در موقع افزایش سرعت بیش‌ از حد، کابین قفل‌ شده و ضمن فرمان قطع برق موتور آسانسور، سیستم ترمز ایمنی را فعال نماید.

8-ضربه‌ گیر (بافر):

وسیله‌ ای ارتجاعی است که برای جلوگیری از برخورد کنترل نشده و ناگهانی کابین و یا وزن تعادل به کف چاهک به کار می‌ رود. این وسیله باید طوری طراحی و انتخاب شود که بتواند قسمتی از انرژی جنبشی کابین را مستهلک کند.

توجه داشته باشید که ضربه‌گیر برای متوقف کردن کابین هنگام سقوط آزاد آن، طراحی نشده است! و حتماً باید سیستم ترمز ایمنی هم فعال باشد تا اثرات سقوط به‌ مراتب کمتر باشد!

شکل 11 اجزای موجود در چاهک آسانسور

اکنون به‌ طور مفصل، سراغ بحث خودمان یعنی چاهک آسانسور می‌رویم!

3. تعیین ابعاد چاهک آسانسور

اولین مسئله‌ در طراحی آسانسور، تعیین تعداد آسانسور مطابق ظرفیتی که لازم داریم و پس ‌ازآن تعیین ابعاد چاه و چاهک آسانسور می‌باشد. به این منظور لازم است بدانیم که آسانسورها از نظر کاربری به چند دسته تقسیم می‌شوند.

1. آسانسور مسافربر: آسانسورهای مورد استفاده در ساختمان‌های مسکونی، مراکز تجاری و تفریحی از این دسته می‌باشند.
2. آسانسور بیمارستانی: این نوع آسانسور شامل دو نوع برانکارد بر و بیماربر می‌باشد که ابعاد کابین هر یک (طول، ارتفاع و عرض کابین) بسته به نوع کاربردشان با یکدیگر متفاوت است.
3. آسانسور خودرو بر: در ساختمان‌هایی که فضای لازم برای پارکینگ نسبت به تعداد واحدها کم است و امکان استفاده از رمپ وجود ندارد، آسانسور خودروبر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
4. آسانسور صنعتی و ضد انفجار: این آسانسور برای صنایع نیروگاهی و کارخانه‌جات مختلف صنعتی طراحی می‌شود.
5. آسانسور حمل بار: این نوع آسانسورهابرای حمل بار در هنگام ساخت ساختمان یا در سوله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

1.3. تعیین تعداد آسانسور

برای تعیین تعداد دستگاه‌ های آسانسور لازم، علاوه بر در دست داشتن حجم ترافیک تردد افراد در ساختمان، باید ضوابط مطرح‌ شده در مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان را نیز مورد توجه قرار دهیم:

برای تعیین تعداد دستگاه‌های آسانسور لازم، علاوه بر در دست داشتن حجم ترافیک تردد افراد در ساختمان، باید ضوابط مطرح‌شده در مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان را نیز موردتوجه قرار دهیم:

1. بند 15-2-1-2: در ساختمان‌های با طول مسیر قائم حرکت بیش از 7 متر از کف ورودی اصلی (معمولاً بیش از سه‌طبقه)، تعبیه آسانسور الزامی است.
2. بند 15-2-1-3: در ساختمان‌های 8 طبقه یا با طول مسـیر حرکـت 28 متـر و بیشـتر از کـف ورودی اصـلی، بایـد حـداقل دو دسـتگاه آسانسور پیش‌بینی شود، حتی اگر ازنظر محاسبات تعداد و ظرفیت، یک دستگاه آسانسور کفایت نماید.
3. بند 15-2-1-4: در کلیه ساختمان‌های با طول مسیر حرکت بیش از 21 متر از کف ورودی اصلی، حداقل یک دستگاه آسانسور مناسب حمل بیمار (برانکارد بر) باید تعبیه شود.
4. بند 15-2-1-5: در ساختمان‌هایی که وجود چند آسانسور الزامی است، باید حداقل یکی از آسانسورها قابلیـت حمـل صـندلی چرخ‌دار (ویلچر) را داشته باشد.

2.3. تعیین ابعاد آسانسور

برای تعیین ابعاد آسانسور، باید مساحت مفید کابین آسانسور را طبق ظرفیت (تعداد مسافران مجاز یا جرم مجاز برحسب کیلوگرم) و سرعت آسانسور تعیین کنیم. با استفاده از جداول 15-2-2-2-1 -الف و 15-2-2-2-1-ب مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان (که در ادامه مشاهده می‌شوند) می‌توانیم حداقل و حداکثر ابعاد کابین را به دست آوریم.

شکل 12 عرض و عمق کابین آسانسور

برای جلوگیری از اضافه‌ بار (بار بیش از ظرفیت آسانسور)، مساحت کابین باید محدود شود که بدین منظور، جدول زیر حداکثر فضای کابین برای ظرفیت‌ های مختلف را در اختیار ما قرار می‌دهد:

ظرفیت ۱۰۰ کیلوگرم برای آسانسور یک‌نفره و ۱۸۰ کیلوگرم برای آسانسور ۲ نفره به منظور تعیین ابعاد آسانسور دو نفره در نظر گرفته‌شده است.

از طرفی یک حداقل مساحت کابین آسانسور نیز باید در نظر گرفت تا مسافران داخل کابین، احساس بهتری داشته باشند. حداقل مساحت کابین، متناسب با تعداد نفرات، در جدول ظرفیت آسانسور به شرح زیر است:

مساحت مفید نهایی کابین، عددی بین دو مقدار به‌دست‌آمده از جداول فوق در نظر می‌گیریم و سپس طبق آن، می‌توانیم ابعادی برای داخل کابین به دست آوریم. به عنوان مثال حداقل مساحت لازم برای تعیین ابعاد کابین آسانسور 6 نفره، 1.17 مترمربع و برای تعیین ابعاد کابین آسانسور 8 نفره، 1.45 مترمربع می‌باشد. لازم به ذکر است که تعیین تعداد و ظرفیت و ابعاد آسانسور بر عهده مهندس معمار می‌باشد.

❓ما تا اینجا، مساحت مفید داخل کابین را به دست آوردیم. پس ابعاد چاه آسانسور و چاهک آسانسور را چگونه به دست آوریم؟!

برای ابعاد چاه، طبق تجربه می‌توانیم همان ابعاد داخل کابین را حدوداً 20 سانتی‌متر از هر طرف افزایش دهیم. برای به دست آوردن ابعاد چاهک هم می‌توانیم حدوداً  10 سانتی‌متر به ابعاد چاه اضافه کنیم (ابعاد اجرایی) تا نیروهای اجرایی و نصابان آسانسور، فضای کافی برای اجرای آرماتورهای جانبی چاهک را داشته باشند. البته در نظر داشته باشید در مدل آسانسورهای مختلف با سرعت حرکت‌های متفاوت این ابعاد می‌تواند متفاوت باشد و ما باید از قبل همه بررسی‌های لازم برای موارد خاص را در نظر بگیریم و همچنین دقت کنید که درنهایت، ابعاد چاهک باید تقریباً به همان ابعاد چاه باشد.

شکل 13 ارتباط بین ابعاد کابین، چاه و چاهک

البته توجه کنید که ابعاد چاه آسانسور باید یک مستطیل متناسب و زیبا باشد (مستطیل بدقواره‌ای نباشد!). در این خصوص لازم است به برخی ضوابط زیر نیز توجه داشته باشیم:

طبق بند 15-2-3-3 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان برای ساختمان‌هایی که احتمال جابه‌جایی افراد ناتوان جسمی بیشتر است، (ساختمان‌های دسته دوم، سوم و چهارم) حداقل عرض کابین در ساختمان‌های عمومی 1100 میلی‌متر و حداقل عمق 1400 میلی‌متر باشد.

1- ابعاد آسانسور ویلچر بر مطابق بند 15-2-1-9 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان است:

2-به منظور تعیین ابعاد چاه آسانسور برانکاردبر بایستی به بند 15-2-1-10 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان توجه کرد:

3-ابعاد آسانسور تخت بر مطابق بند 15-2-1-11 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان است:

همانطور که مشاهده می‌کنید، ابعاد چاله آسانسور در مقررات ملی ساختمان به طور مستقیم ذکر نشده است، اما با توجه به ضوابط و جداول مربوط می‌توان به محاسبه آن پرداخت.

بحث آسانسور هم مثل سایر مباحث اجرایی، یک سری ابعاد متعارف و روابط سرانگشتی دارد که به‌صورت تجربی می‌باشند و کمک می‌نمایند که خیلی سریع‌تر بتوان ابعاد را محاسبه نمود.

1.2.3. محاسبه ابعاد چاهک آسانسور 4 نفره

به عنوان یک مثال می‌خواهیم برای شما ابعاد چاهک یک آسانسور 4 نفره را تعیین کنیم. برای این کار همانطور که گفته شد باید مراحل زیر طی شوند:

• مرحله اول، تعیین ابعاد کابین: طبق جدول 15-2-2-2-1 برای آسانسور 4 نفره حداقل مساحت کابین برابر 0.79 مترمربع می‌باشد که با توجه به مدل‌های مختلف آسانسور 4 نفره موجود در بازار باید ببینیم مدل تهیه شده از چه ابعادی برخوردار می‌باشد. که ما در اینجا فرض می‌کنیم کابین ما از ابعاد 1200 میلیمتر عرض(A) و 740 میلیمتر عمق (B) برخوردار است.
• مرحله دوم، تعیین ابعاد چاه: ما می‌توانیم در این مثال طبق روال گفته شده مستقیم و بدون محاسبه این مرحله ابعاد چاهک را به دست آوریم اما ترجیحا ابتدا ابعاد چاه را محاسبه می‌کنیم که برابر می‌شود با 1400=200+1200 و 940=200+740 میلیمتر.
• مرحله سوم، تعیین ابعاد چاهک: همانطور که گفته شده ابعاد چاهک طبق تجربه معمولا از هر طرف 30 سانتی‌متر بیشتر از ابعاد کابین می‌باشد پس ابعاد چاهک آسانسور ما برابر می‌شود با 1500 در 1040 میلیمتر.

3.3. عرض بهینه کابین آسانسور

اولین چیزی که یک مهندس طراح باید در مورد آسانسور بداند این است که آسانسور علاوه بر جابه‌جایی ساکنین، یک سری از لوازم خانه را نیز جابه‌جا می‌کند. ازجمله مهم‌ترین وسایل خانگی که معمولاً توسط آسانسور جابه‌جا می‌شود یخچال می‌باشد، بنابراین مقطع آسانسور بایستی ظرفیت ابعادی لازم را تأمین کند. با توجه به این‌که عرض یخچال‌ها حدود 70 تا 80 سانتی‌متر می‌باشد درنتیجه حتماً باید عرض چاهک سمت درب آسانسور را حداقل 160 سانتی‌متر در نظر بگیریم تا اگر خطاهای انسانی در حین گودبرداری و آرماتوربندی هم داشتیم، فضا برای جبران و تأمین عرض کافی داشته باشیم. در این فضا می‌توان درب‌های با عرض 80 سانتی‌متر را اجرا کرد.

4.3. عمق بهینه کابین آسانسور:

برای عمق کابین آسانسور بهترین ابعاد برای آسانسور 5 نفره 160 سانتی‌ متر می‌باشد تا علاوه بر در نظر گرفتن خطاهای انسانی، احساس کوچک بودن کابین به ساکنین دست ندهد. همین اندازه را می‌توان برای آسانسور 6 نفره نیز لحاظ کرد اما تجربه نشان داده است که به ازای هر نفر اگر عمق چاه را 10 سانتی‌ متر (نسبت به عرض آسانسور) افزایش دهیم (با توجه به این‌ که سمت درب را 160 سانتی‌ متر در نظر گرفته‌ ایم) ابعاد مناسبی خواهیم داشت. مثلا یک آسانسور 7 نفره با عرض 160 سانتی متر، چون ظرفیت آن دو نفر بیشتر از 5 نفر است، پس عمق کابین، 10×2 = 20 سانتی متر بیشتر از عرض آن در نظر گرفته می شود. یعنی: 20+160= 180

جدول 1 ابعاد بهینه آسانسور

همان‌طور که می‌بینید، اگر طبق همین روال برای طراحی چاه آسانسور اقدام کنیم، برای آسانسورهای با بیش از 8 نفر ظرفیت، چاه آسانسور ما یک مستطیل بدقواره خواهد شد. برای رفع این مشکل می‌توان گفت که بهتر است علاوه بر افزایش عرض (170 سانتی‌متر)، برای ظرفیت‌های بالای 8 نفر، عمق کابین را 30 تا 40 سانتی‌متر بیشتر از عرض آن در نظر بگیریم. لذا ابعاد زیر را پیشنهاد می‌شوند:

جدول 2 ابعاد بهینه آسانسور با بیش از 8 نفر ظرفیت

با توجه به این ابعاد، مهندسین عزیز می‌توانند مناسب‌ ترین ابعاد را طراحی نموده بدون آن‌ که مصرف‌ کنندگان در آینده دچار مشکل شوند.

5.3. ارتفاع چاهک آسانسور

ارتفاع چاهک برابر با ارتفاع سریع‌ترین آسانسور موجود در چاه مشترک می‌باشد. ارتفاع چاهک مطابق جدول 1 پیوست 2 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان می­باشد، که اگر به این جدول خوب دقت کنید علاوه بر ارتفاع چاهک مشاهده می‌شود که ارتفاع بالاسری و ارتفاع کابین و درب نیز مورد بررسی قرار داده شده است.

البته لازم به ذکر است که اطلاعات در این جداول داده شده طبق مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان بر اساس نکات زیر مورد استفاده قرار می گیرند:

4. جانمایی چاهک آسانسور

دومین مسئله‌ای که در مورد اجرای آسانسور با آن مواجه می‌شویم، تصمیم‌گیری در مورد جانمایی مناسب آن است. برای تعیین جانمایی مناسب آسانسور، ضوابط متعددی وجود دارد که باید رعایت شوند. توجه داشته باشید که اجرای صحیح چاه آسانسور، در ابتدا نیازمند جانمایی و اجرای صحیح چاهک آسانسور در شالوده (پی) است. در ادامه بند 15-2-2 از مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان را ارائه می‌کنیم. این بند به چندی از متداول‌ترین ضوابط جانمایی پرداخته است:

همان‌ طور که بند 15-2-2-1-4 اشاره می‌کند، عرض راهرو های اطراف آسانسور باید به‌ گونه‌ای باشد تا فضای کافی برای انتظار در مقابل درب آسانسور فراهم باشد. با دقت در شکل‌ های زیر، زمانی که دو آسانسور در یک ساختمان مسکونی تعبیه می شود، بهتر می‌توان بند فوق را متوجه شد:

شکل 14 جانمایی دو آسانسور، الف و ب- انتخاب مناسب، پ- انتخاب نامناسب

در مورد پ که بین دو آسانسور یک راهرو هم قرارگرفته است، شخص در انتخاب آسانسور دچار سردرگمی شده است که این شرایط مطلوب نمی‌باشد. همچنین ممکن است تعداد افراد منتظر، مقابل راهرو افزایش ‌یافته و موجب ایجاد مشکل در رفت‌و‌آمد سایرین، در راهرو شود.

5. طراحی چاهک آسانسور

به‌طورکلی در محاسبه و طراحی المان‌های چاه آسانسور (چاهک، دیوارها، ستون‌های اطراف چاه، کف موتورخانه و …) در نظر گرفتن تمام نیروهای استاتیکی و دینامیکی ناشی از وزن، حرکت آسانسور و ارتعاش موتور آسانسور الزامی است. با در نظر گرفتن این نیروها و جانمایی صحیح آسانسور در پلان، می‌توان نسبت به طراحی آن اقدام نمود. معمولاً از مدل‌سازی آسانسور در نرم‌افزار ایتبس صرف نظر می‌شود، چراکه سازه آسانسور از سازه اصلی جدا می‌باشد و فونداسیون آن نیز بهتر است جداگانه طراحی شود، اما می‌توان اثر فونداسیون چاله آسانسور را در طراحی فونداسیون سازه نیز در نظر گرفت. د این بخش با مرور بارهای وارد بر آسانسور و نحوه انتقال آن‌ها، به نکات مربوط به طراحی چاهک آسانسور در نرم‌افزار سیف می‌پردازیم.

1.5. بارهای وارد بر آسانسور

مطابق مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، در طراحی آسانسور حداقل بار زنده 3.6 کیلونیوتن بر مترمربع و بار متمرکز 1.3 کیلونیوتن بر سطحی به ابعاد 50 در 50 سانتی‌متر بایستی در نظر گرفته شود. بار مرده آسانسور توسط شرکت سازنده آن تعیین می‌شود و با توجه به اینکه محل اثر بار در حال تغییر است، ماهیتی دینامیکی داشته و بایستی توسط ضریبی تشدید شود. طبق مبحث 6 مقررات ملی ساختمان وزن اتاقک، ماشین آلات، وزنه‌ی تعادل و بار زنده ناشی از وزن مسافران و وسایل باید در ضریب 2 ضرب شود، مگر آنکه بارهای اسمی ارائه شده توسط سازنده در ضریبی بیشتر از مقدار ضرب شده باشد. به منظور آشنایی کامل با نکات مربوط به طراحی آسانسور می‌توانید به مقاله بارگذاری و طراحی آسانسور در ایتبس مراجعه کنید. لازم به ذکر است که در مورد طراحی چاهک آسانسور، اثرات ناشی از ضربات وارده از حرکت و ترمز آسانسور و نیز برخورد آن با کف چاهک باید مدنظر قرار گیرند.

مطابق بند فوق از مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان، آرماتوربندی کف چاهک آسانسور باید به‌گونه‌ای باشد که بتوانند حداقل تنش فشاری به بزرگی 5000N⁄m²  را تحمل کند. لذا در آسانسورهای متداول، یک آرماتورگذاری ثابت و مشخصی برای کف چاهک‌ها در نظر گرفته می‌شوند که در ادامه مقاله به آن اشاره خواهد شد.

به منظور طراحی صحیح چاهک آسانسور، لازم است به نحوه انتقال بار در آسانسور توجه کنیم. در واقع نیروی آسانسور از طریق تیرهایی که شاسی آسانسور بر روی آن‌ها قرار گرفته‌است، به فونداسیون انتقال می‌یابد. چنانچه دال زیر موتورخانه به پشت بام متصل باشد، بار زنده و مرده بایستی به این تراز اعمال شود، ولی اغلب، بارهای وارده را بر روی نبشی‌کشی‌های قائم گوشه آسانسور اعمال می‌کنند. در این حالت اگر سختی محوری نبشی‌ها قابل توجه باشد، درصدی بالایی از بار ثقلی آسانسور از طریق آن‌ها به پی منتقل شده و اثر کمی در طبقات به اتصالات نبشی‌ها وارد می‌گردد. بنابراین طراحی صحیح فونداسیون چاهک آسانسور از این نظر حائز اهمیت می‌باشد.

2.5. طراحی چاهک آسانسور در نرم‌افزار سیف

برای مدل‌سازی چاهک آسانسور در نرم‌افزار Safe دیدگاه‌های مختلفی در بین مهندسین رواج دارد. برخی، چاهک آسانسور را به صورت بازشو مدل می‌کنند که با مشکلاتی از جمله افزایش برش پانچ همراه است. برخی مهندسین اعتقاد دارند که با توجه به ابعاد کوچک چاله آسانسور می‌توان عملکر آن را با پی یکسان در نظر گرفت و در نرم‌افزار مدل نکرد که در این حالت بایستی طراحی به صورت دستی انجام بگیرد. یک دیدگاه دیگر هم مدل‌سازی دقیق چاهک آسانسور در نرم‌افزار سیف می‌باشد که در این مقاله شرح داده خواهد شد.

نکته:  بایستی توجه کنیم که اگر ابعاد چاله آسانسور به قدری بزرگ باشد که بتوان عملکرد آن را مستقل از پی درنظر گرفت، بایستی به صورت یک فونداسیون جداگانه در سیف طراحی گردد.

به‌منظور مدل‌سازی دقیق چاهک آسانسور در نرم‌افزار سیف بایستی در نظر داشته باشیم که چاهک خود دارای یک فونداسیون در کف و یک یا دو دیوار متصل‌کننده برای اتصال به فونداسیون اصلی است. از طرفی نرم‌افزار Safe قادر نیست اختلاف سطح‌ها را تشخیص دهد و عملاً فونداسیون را در یک تراز در نظر می‌گیرد؛ بنابراین برای مدل‌سازی صحیح چاهک بایستی تدابیر دیگری اندیشید که در ادامه تشریح خواهد شد.

ابتدا بایستی از سازه طراحی شده در Etabs خروجی مناسب تهیه کرده و آن را در نرم‌افزار Safe فراخوانی نمود. سپس مشخصات مصالح مورد استفاده و مقاطع مورد نیاز را تعریف کرده و به ترسیم فونداسیون پرداخت. همانطور که می‌دانید در پی‌های گسترده، کل زمین باید به یک اندازه خاکبرداری شده و چاهک آسانسور در محل مربوطه در نظر گرفته شود. اما اگر فونداسیون را نواری مدل کنیم، نوارهایی به عرض مشخص به‌طوری‌که ستون‌ها را پوشش دهد، ترسیم شده و تنها در این نواحی خاکبرداری انجام می‌شود. در این حالت بایستی نوارهای طراحی را به صورت دقیق ترسیم و به نرم‌افزار معرفی نمود تا طراحی آرماتورها به درستی انجام گیرد. در فونداسیون‌های نواری با توجه به موقعیت قرارگیری چاهک آسانسور، ممکن است چاهک با نوارهای طراحی تلاقی داشته باشد.

جهت کسب اطلاعات تکمیلی به آموزش نرم‌افزار سیف مراجعه کنید. در این مقاله تنها به بررسی نکات مربوط به چاهک آسانسور می‌پردازیم.

همانطور که اشاره شد، فونداسیون چاله آسانسور با فونداسیون اصلی سازه در یک تراز قرار ندارند. البته این اختلاف تراز در فونداسیون اصلی سازه نیز به دلیل وجود زیرزمین در بخشی از سازه یا اختلاف تراز محل ساخت ممکن است ایجاد شود که برای آشنایی با نکات طراحی مربوط به آن می‌توانید به مقاله طراحی فونداسیون پله‌ای در سایت سبزسازه مراجعه کنید.

1) چاهک آسانسور در پی گسترده: 

ابتدا توجه کنید که چاله آسانسور از نظر موقعیت قرارگیری در پلان، می‌تواند در گوشه‌ها یا لبه پلان قرار داشته باشد و یا در وسط آن. در شکل زیر هر دو حالت به همراه مقطع عرضی آن‌ها برای یک فونداسیون گسترده نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده می‌کنید در حالت (2) فونداسیون چاهک از یک طرف آزاد است و دیواری برای اتصال آن به فونداسیون اصلی نمی‌تواند وجود داشته باشد. در چنین حالتی ارائه مقطع طولی و مقطع عرضی برش‌زده شده از چاهک به جهت نمایش موقعیت آن در زمین الزامی است.

شکل 15- قرارگیری چاهک آسانسور

2) چاهک آسانسور در پی نواری بدون تلاقی با نوار: 

چنانچه فونداسیون نواری داشته باشیم و چاله آسانسور با نوارها برخوردی نداشته باشد، معمولاً نیازی به طراحی چاهک نمی‌باشد و می‌توان از آرماتورگذاری متداول که در شکل 17 نشان داده شده است، استفاده نمود. در این حالت کافی است که جزئیات مربوط به چاهک تنها در نقشه‌های اجرایی ارائه شود.

شکل 16- موقعیت چاهک آسانور در فونداسیون نواری

این حالت معمولاً برقرار نمی‌شود چراکه در چهار گوشه دستگاه پله اغلب ستون تعبیه شده و گاه یک یا دو ستون دقیقاً در کنار آسانسور یا نزدیک به آن قرار می‌گیرد.

3) چاهک آسانسور در پی نواری دارای تلاقی کامل با نوار: 

با توجه به عرض فونداسیون‌های نواری و معماری موجود، ممکن است چاهک آسانسور به طور کامل در نوار طراحی قرار بگیرد. در این حالت با در نظر گرفتن عرض لازم برای تیر عبوری و تأمین ابعاد آسانسور در پلان، موقعیت چاهک مشخص می‌شود. حال سؤال اینجاست که عملکرد فونداسیون چاهک از فونداسیون اصلی مجزاست یا خیر؟! همچنین آرماتورهای عبوری از فونداسیون اصلی با رسیدن به فونداسیون چاهک چگونه قطع خواهند شد؟!

برای پاسخ به این سؤالات ابتدا لازم است بدانید که فونداسیون چاهک توسط دیوار به فونداسیون اصلی متصل می‌شود. این دیوار می‌تواند آجری بوده و یا از نوع دیوار حائل باشد. چنانچه چاهک با دیوار آجری به فونداسیون اصلی متصل شود، عملکرد آن از فونداسیون اصلی جدا خواهد بود. اما اگر چاهک آسانسور توسط دیوار حائل به فونداسیون اصلی وصل شود، بایستی آرماتورگذاری مربوط به فونداسیون اصلی تا فونداسیون چاله ادامه پیدا کرده و در نهایت آرماتورها نحو مناسبی مهار گردند. این تفاوت در شکل زیر نشان داده شده است.

شکل 17- الف) عملکرد چاهک منفصل از فونداسیون    ب) عملکرد چاهک متصل به فونداسیون

در فونداسیون‌های نواری موقعیت قرارگیری دیوار حائل معمولاً در انتهای نوار متصل‌شده به بازشو در نظر گرفته می‌شود. بدیهی است که در این حالت ممکن است ابعاد فونداسیون بیش از مقدار مورد نیاز لحاظ شود، بعلاوه قالب‌بندی در این حالت کار مشکلی است؛ بنابراین فضای اضافی ایجادشده را  با مصالح مناسبی نظیر بلوک پر می‌کنند.

شکل 18- محل اولیه و محل مناسب دیوار حائل در پلان فونداسیون

4) چاهک آسانسور در پی نواری دارای تلاقی جزئی با نوار:

در این حالت تنها قسمتی از چاهک آسانسور در نوارهای پی قرار می‌گیرد که متداول‌ترین حالت در فونداسیون‌های نواری می‌باشد و نمونه‌ای از آن در شکل زیر نشان داده شده است.

شکل 19- تلاقی جزئی چاهک آسانسور با نوار پی

همانطور که در شکل مشاهده می‌کنید یک برش عرضی و یک برش طولی در پلان مربوط به نقشه اجرایی آن در نظر گرفته شده است که شکل عمومی برش‌ها به صورت زیر می‌باشد. برش A-A در قسمتی از چاهک آسانسور است که در نوار طراحی قرار نگرفته و برش 1-1 در محلی است که چاهک از هر دو طرف در تلاقی نوارها قرار دارد.

شکل 20- برش‌های عرضی و طولی فونداسیون چاهک

حال به نحوه مدل‌سازی چاهک آسانسور به همراه دیوار حائل متصل‌کننده در نرم‌افزار سیف می‌پردازیم. به این منظور بایستی دو شرط زیر رعایت شود.

1. ضخامت فونداسیون کف چاله و ضخامت فونداسیون اصلی دقیقاً برابر در نظر گرفته شود تا رفتار پی پیچیده نشود.
2. حداقل یک دیوار متصل‌کننده برای اتصال فونداسیون چاهک به فونداسیون اصلی وجود داشته باشد. ضخامت دیوار نصف ضخامت فونداسیون و میلگردهای آن حداقل میلگرد به کار رفته در فونداسیون در نظر گرفته می‌شود.

همانطور که قبلاً اشاره شد، نمی‌توان دو تراز جداگانه در نرم‌افزار سیف تعریف نمود؛ بنابراین با توجه به موقعیت قرارگیری چاهک آسانسور در پلان، بایستی سه کف مجزا در یک تراز ترسیم شود.

شکل 21- الف) سطوح مجزای پی در نقشه اجرایی       ب) سطوح مجزای پی در Safe

به این منظور ابتدا مشخصات کف‌ها را تعریف نموده و سپس از قسمت Draw اقدام به ترسیم کف‌های تفکیک‌شده می‌نماییم.

شکل 22- تعریف کف‌های مجزا در نرم‌افزار سیف

با توجه به اینکه این کف‌ها در نرم‌افزار سیف در یک تراز قرار گرفته‌اند و عملاً مدل‌سازی دیوار حائل امکان‌پذیر نمی‌باشد، بایستی اثرات آن را بر روی کف چاهک (قسمت1 در شکل ) اعمال گردد. دیوار بتنی حائل خود امکان دوران دارد؛ بنابراین بایستی امکان دوران از طریق آزادسازی خمشی برای چاهک آسانسور ایجاد شود. به این منظور لازم است با انتخاب کف مدل‌شده برای چاهک، از مسیر Assign> shells> Edge release دوران کف را آزاد نمود.

شکل 23- آزادسازی دوران برای کف چاهک

در ترسیم نوارهای طراحی نیز باید به این نکته توجه نمود و نوارهای طراحی مجزا برای هر کف در نظر گرفت.

با توجه به مکان قرارگیری چاله آسانسور ممکن است موقعیت‌های گوناگونی از نظر قرارگیری ستون یا دیوار برشی در مجاورت چاله ایجاد شود. چنانچه ستون یا دیوار برشی در داخل چاله آسانسور قرار گیرند، بایستی ابعاد چاله از نظر تأمین ابعاد لازم برای آسانسور بررسی شده و در صورت لزوم افزایش داده شود؛ همچنین میلگردهای ستون به نحو مناسبی در فونداسیون کف چاله مهار شده باشند. در این حالت با توجه به افزایش طول ستون یا دیوار برشی، لازم است این تغییرات در فایل ایتبس نیز کنترل شود. بطوریکه در یک فایل مجزا با افزایش طول ستون یا دیوار برشی، کنترل‌های لازم انجام گیرد یا در همان فایل اصلی نسبت تنش ستون‌ها بر روی 0.8 تنظیم شود. توجه داشته باشید که چنانچه ستون یا دیوار برشی بر روی دیوار حائل قرار گیرند، بایستی میلگردهای آن‌ها تا انتهای دیوار حائل امتداد پیدا کند.

لازم است که تنش خاک زیر فونداسیون چاهک از طریق مسیر نشان داده شده در شکل زیر تحت ترکیب بارهای لازم کنترل گردد. به منظور آشنایی کامل با ترکیب بارهای لازم و نحوه تعریف آن‌ها به مقاله کنترل تنش مجاز خاک زیر پی مراجعه نمایید.

شکل 24- کنترل تنش خاک زیر پی

کنترل برش پانچ ستون‌های اطراف چاله آسانسور یکی دیگر از کنترل‌های مهم در طراحی آن می‌باشد، چراکه به دلیل تمرکز نیرو بر روی برخی ستون‌ها ممکن است نیروی برشی شدیدی ایجاد شود که فونداسیون را در آستانه سوراخ شدن قرار دهد. نرم افزار سیف نسبت برش پانچ پای ستون بر مقاومت برشی پانچینگ دال را به صورت یک عدد (Ratio) نشان می دهد که بایستی کمتر از 1 باشد. این عدد برای ستون‌های کناری و گوشه به دلیل کم بودن محیط پانچینگ بحرانی‌تر است. محیط پانچینگ ستون‌ها با در نظر گرفتن موقعیت قرارگیری آن‌ها در پلان از نظر گوشه، کناری یا میانی بودن تعیین می‌گردد.

شکل 25- موقعیت قرارگیری ستون‌ها در پلان

برخلاف ورژن‌های قبلی نرم‌افزار سیف، در ورژن 2020 و بالاتر نرم‌افزار قادر به تشخیص محل ستون‌ها بوده و آن را در محاسبات برش پانچ لحاظ می‌کند، اما گاهی ستون‌های کناری در نوارهای مورب را ستون گوشه تشخیص می‌دهد که بایستی موقعیت آن به صورت دستی اصلاح شود. نحوه اصلاح موقعیت ستون‌ها و دیگر نکات لازم در مقاله کنترل برش پانچ در سیف  به طور کامل تشریح شده است.

از مسیر نشان داده شده در شکل زیر می‌توان نسبت برش پانچ را کنترل نمود که اگر عدد نشان داده شده از 1 تجاوزکرد، می‌توان با روش‌های مناسبی نظیر افزایش ضخامت موضعی پی در زیر ستون یا افزایش محیط پانچینگ ستون مربوطه، مقاومت برشی پانچ فونداسیون را افزایش داد.

شکل 26- کنترل برش پانچ

شاید برای شما هم سؤال باشد که چگونه می‌توان ضخامت فونداسیون را به صورت موضعی تنها در زیر برخی ستون‌ها افزایش داد. با توجه به توصیه‌های سایت CSI در سیف کافی است یک slab جدید به ضخامت مورد نیاز بر روی slab قبلی ترسیم کنید. این دو سطح با یکدیگر همپوشانی خواهند داشت، اما نرم‌افزار در محاسبات مربوط به برش پانچ، دالی که بر روی دال قبلی ترسیم شده را در نظر خواهد گرفت. می‌توان با روش‌های اجرایی خاصی نظیر مایل نمودن محل اتصال ستون به فونداسیون یا اجرای کلاهک برشی نیز به مقدار مقاومت برشی لازم فونداسیون دست یافت.

پس از طراحی نوبت به اجرا می‌رسد. در این بخش قصد داریم تا گام‌به‌گام، شمارا با روند اجرای چاله و چاهک آشنا کنیم:

6. نحوه‌ی اجرای چاله آسانسور

همانطور که ذکر شد، بخش قابل توجهی از تاسیسات آسانسور از داخل چاله آن عبور می کند، به همین دلیل اجرای چاله آسانسور از اهمیت بالایی برخوردار است که در این بخش، گام به گام تشریح خواهد شد. لازم به ذکر است که در زمان اجرای فونداسیون سازه، فونداسیون چاله آسانسور نیز اجرا می‌گردد، بنابراین اولین مرحله، اجرای چاهک می‌باشد. به منظور آشنایی بیشتر با نحوه اجرای پی در یک سازه می‌توانید به مقاله اجرای فونداسیون در سایت سبزسازه مراجعه نمایید؛ چراکه در این مقاله تنها به اجرای نکات مربوط به نحوه اجرای فونداسیون چاله آسانسور پرداخته می‌شود.

1.6. اجرای چاهک آسانسور

جهت نصب آسانسور، ارتفاع موردنیاز از کف چاهک تا سطح معماری اولین توقف آسانسور (همان عمق چاهک) حداقل توصیه می‌شود که  160 سانتی‌متر باشد. البته جلوتر با وجوه دقیق این ابعاد آشنا می‌شویم. این ارتفاع، حداقل فضای لازم جهت نصب قطعاتی ازجمله بافرها (ضربه‌گیرها‌) و سکوی زیر آن‌ها‌ و کف‌ستون‌های مرتبط با آن‌ها، ستونک زیر ریل راهنما و کف‌ستون‌های زیر شاسی‌های آسانسور خواهد بود و همان‌طور که قبلاً ذکر شد، می‌توان به‌عنوان جان‌پناهی برای نصابان و تعمیرکاران هنگام سقوط ناگهانی آسانسور نیز از این فضا بهره برد. هنگامی‌که سرویس‌کار آسانسور جهت سرویس‌های دوره‌ای نگهداری‌ یا تعمیرات به چاله آسانسور مراجعه می‌کند، اگر به‌طور اتفاقی آسانسور حرکت نماید، سرویس‌کار می‌تواند از فضای جان‌پناه جهت نجات جان خود استفاده نماید. البته طبق تجربه نصب پریز و چراغ در فاصله cm40 از کف چاهک برای مواقعی که تعمیرکاران برای تعمیرات به داخل چاهک می‌روند نیز الزامی است.

در شکل زیر، یک پلان متداول از کف چاله آسانسور به ابعاد 160*160 است که شما می‌توانید در آن نمونه آرماتوربندی چاهک آسانسور را نیز مشاهده کنید:

شکل 27- پلان متداول کف چاهک آسانسور

1. آماده‌سازی کف چاله آسانسور: به منظور مشخص نمودن محل و ابعاد دقیق چاهک آسانسور، تسلط به نقشه‌خوانی امری ضروری است. برای اجرای سازه چاهک آسانسور که درواقع بخشی از فونداسیون محسوب می‌شود، معمولاً ۱۰ سانتی‌متر بتن مگر و ۳۰ سانتی‌متر آرماتوربندی و بتن‌ریزی در نظر گرفته می‌شود. بتن مگر از تماس مستقیم خاک با بتن جلوگیری نموده و سطحی هموار به جهت اجرای قالب‌بندی و آرماتورگذاری ایجاد می‌نماید. به منظور آشنایی بیشتر با بتن مگر و کاربردآن، به مقاله بتن مگر چیست؟ اصول اجرا و کاربردها در سایت سبزسازه مراجعه نمایید.

درهرصورت همان‌طور که گفتیم، ارتفاع باقیمانده کف چاه آسانسور پس از بتن‌ریزی تا کف تمام‌شده اولین توقف، حداقل باید ۱6۰ سانتی‌متر شود؛ بنابراین حداقل باید به ارتفاع 200 سانتی‌متر، خاک‌برداری نمود تا بتوان این فضا را ایجاد کرد. درهرصورت همان‌طور که گفتیم، ارتفاع باقیمانده کف چاه آسانسور پس از بتن‌ریزی تا کف تمام‌شده اولین توقف، حداقل باید 160 سانتی‌متر شود؛ بنابراین حداقل باید به ارتفاع 200 سانتی‌متر، خاک‌برداری نمود تا بتوان این فضا را ایجاد کرد.

2. آرماتوربندی چاهک آسانسور: پس از اجرای بتن مگر، شبکه آرماتوربندی چاهک انجام می‌شود. توجه دارید که بخش چاهک همان عمق چاله آسانسور در فونداسیون می‌باشد. با توجه به نوع آرماتوربندی، چاهک می‌تواند متصل به فونداسیون یا منفصل (جدا) باشد. درصورتی‌که برای دیواره‌های اطراف چاهک، از دیوار آجری استفاده‌شده باشد، عملکرد کف چاهک، منفصل از فونداسیون خواهد بود؛ چراکه دیوار آجری نمی‌تواند نیروهای جانبی چندانی از چاهک به فونداسیون منتقل کند؛ اما اگر تمام دیوارهای اطراف چاهک، شبکه آرماتور پیوسته با کف چاهک داشته باشد، متصل به فونداسیون محسوب می‌شود. نکات اجرایی بیشتری در رابطه با آرماتورگذاری فونداسیون را می‌توانید در مقاله میلگردگذاری فونداسیون مطالعه نمایید. در شکل زیر، جزئیات اجرایی چاهک متصل و منفصل را مشاهده می‌کنید:

شکل 28- آرماتوربندی چاهک

نکته: در این مرحله، پیش‌بینی چاه ارت یا ایجاد اتصال به زمین به جهت تخلیه بارهای الکتریکی سیستم برق آسانسور ضروری می‌باشد.

همچنین به جهت تخلیه آب در چاه آسانسور و انتقال آب‌های سطحی که به‌طور تصادفی در داخل چاهک ریخته می‌شوند، یک لوله پلیکا 63 در کف چاهک لازم است تعبیه شود. چرا که ممکن است آب به دلایل گوناگون از حفاظ چاله آسانسور عبور کند. اما نیازی به سخت‌گیری زیاد و استفاده از کفشور چاه آسانسور نمی‌باشد.

پس از آرماتوربندی (قبل از بتن‌ریزی) باید مطابق نقشه‌های اجرایی، چاه ارت، لوله پلیکا و کف ستون‌ها به همراه بولت‌ها و مهره‌های لازم جهت مهار شدن در بتن را در کف چاهک قرار دهیم که در شکل‌های زیر، می‌توانید دیتیل های متعارف آن‌ها را مشاهده نمود:

شکل 29- جزئیات ستونک زیر ضربه‌گیر کابین

شکل 30- یک نمونه بولت به قطر 20 میلی‌متر

شکل 31- جزئیات اجرایی ستونک زیر ریل راهنما

شکل 32- جزئیات اتصال ستونک های ضربه‌گیر در کف چاهک آسانسور

شکل 33- صفحه‌ستون زیر نبشی‌های قائم آسانسور

شکل 34- جزئیات اتصال نبشی‌های قائم به فونداسیون چاهک

3. اجرای ضربه‌گیرها:

ضربه‌گیرها باید در پایین‌ترین حد مسیر حرکت کابین و وزنه تعادل قرار گیرند. این ضربه‌گیرها به همراه ستونک‌های نشیمن‌گاهشان، باید به‌گونه‌ای در کف چاهک نصب شوند که پس از برخورد کابین یا وزنه تعادل روی آن‌ها و فشرده شدن کامل، به‌قدری فضای خالی در جان‌پناه باقی بماند که بتوان مکعبی به ابعاد ۶۰×۵۰×۱۰۰ سانتی‌متر را در آن جای داد. جان‌پناه محلی است که به هنگام تعمیرات، مانع از سقوط کامل آسانسور به کف چاه می‌شود.

شکل 35- اجرای ضربه‌گیرها

درصورتی‌که ضربه‌گیر مربوط به وزنه تعادل باشد، ارتفاع پایه ستونک ضربه‌گیر به هر ارتفاعی مجاز است ولی طبق مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان ارتفاع ستون ضربه‌گیر کابین حداقل باید ۵۰ سانتی‌متر باشد.

جهت اجرای سکوهای ضربه‌گیر دو نوع اجرا وجود دارد. چون این سازه می‌تواند هم بتنی و هم فلزی باشد. برای اجرای سکوهای بتنی باید ریشه‌های انتظار در هنگام آرماتوربندی کف چاهک در نظر گرفته شود و برای اجرای سکوی فلزی صفحات فلزی با ابعاد و اندازه مشخص‌شده در نقشه‌ها را باید در کف چاهک جای‌گذاری کرد.  با توجه به اینکه نصب آسانسور از آخرین مراحل اجرای ساختمان است، وجود ریشه از جنس آرماتور در داخل چاله امری خطرناک خواهد بود و ممکن است باعث آسیب نیروهای اجرایی هنگام کار شود. لذا جایگذاری صفحه و اجرای سکوی فلزی ایمن‌تر خواهد بود.

4. قالب‌بندی و بتن‌ریزی چاهک آسانسور: پس از جاگذاری و نصب تجهیزات لازم، اقدام به قالب‌بندی دورتادور دیواره‌های چاهک کرده و سپس شروع به بتن‌ریزی اطراف چاهک می‌کنیم تا چاهک همانند یک حفره در پی ایجاد شود:

شکل 36- قالب‌بندی و آرماتوربندی چاهک آسانسور

درنهایت پس از باز کردن قالب‌ها، سازه چاهک آماده خواهد شد:

شکل 37- اجرای کامل چاهک آسانسور

پس از باز کردن قالب‌ ها، بهتر است به نکات زیر توجه کنیم:

1. طبق استاندارد نصب آسانسور، کف چاهک باید کاملاً صاف و تراز باشد. البته نقاطی که ضربه‌گیرها و بافرها و وسایل مکش آب (لوله پلیکا) نصب می‌شود نیازی نیست که کاملاً تراز باشند.
2. دیوارهای چاهک آسانسور در تمام دور تا دور چاهک، تماماً باید از جنس پلاستر ماسه و سیمان اجرا شوند.
3. کلیه آرماتورهای زائد موجود بر سطح دیواره چاهک‌ ها، باید جمع‌ آوری و پاک‌ سازی گردند.
4. کلیه آهن‌ آلات داخل چاهک باید به‌ وسیله ضد زنگ، رنگ‌ آمیزی و پوشیده شوند.
5. وجود هرگونه حفره و یا استفاده از مواد قابل اشتعال هم در داخل چاهک ممنوع است.

5. آب‌بندی چاهک آسانسور: پس از اتمام بتن‌کاری و خشک شدن چاهک، بایستی عملیات لازم برای حفاظت از چاهک در برابر نفوذ آب و رطوبت انجام گیرد. آب‌بندی چاله آسانسور به خصوص در مناطقی با سطح آب زیرزمینی بالا، دارای اهمیت زیادی است، زیرا در این مناطق به علت فشار منفی، احتمال نفوذ آب به دیواره‌های چاله آسانسور بیشتر و انجام عملیات عایق‌بندی مشکل‌تر است. عدم عایق بندی چاله آسانسور و نفوذ کردن آب در درون آن، زنگ زدگی اتصالات و رول بولت‌های اتصال قطعات را در پی خواهد داشت. زنگ‌زدگی اتصالات آسانسور در دراز مدت ممکن است موجب اختلال در عملکرد آن شود. آب‌بندی صحیح و اصولی چاهک آسانسور به جهت حفظ کیفیت تجهیزات و افزایش دوام و عمر مفید آسانسورضروری است و بایستی طبق استانداردها و ضوابط مربوطه انجام گیرد.

استفاده از بتن آب‌بند  به شرطی که اختلاط بین مصالح آن به درستی رعایت شود، به عنوان معمول‌ترین روش آب‌بندی چاهک آسانسور شناخته می‌شود. آبندی چاهک آسانسور با استفاده از ژئوسنتتیک‌ها که پوشش‌های عایقی با ویژگی های ضدآب و مقاوم در برابر فشار زمین می‌باشند نیز بسیار متداول است. این نوع مواد به عنوان یک مانع مؤثر برای حفظ آب بندی عمل می‌کنند.

شکل 38- آب‌بندی چاهک آسانسور    الف) مواد ژئوسنتتیک‌    ب) بتن آب‌بند

2.6. شاسی‌کشی چاله آسانسور

با اجرای طبقات سازه، محل قرارگیری چاله آسانسور به صورت یک بازشو تا انتها باقی می‌ماند. باید دقت شود که در مرحله‌ اجرای سقف‌ها، محل بازشوی آسانسور دقیقا در راستای چاهک باشد. برای کنترل این مورد از دوربین‌های نقشه برداری و یا شاقول بنایی استفاده می‌شود. در نهایت بایستی چاه آسانسور شاقول‌بندی شود، بطوریکه فردی از بالای چاه آسانسور و فردی در پایین‌ترین بخش آن شاقول‌بندی انجام می‌دهد و اختلاف ریسمان‌ها مقایسه شده و خطای چاه آسانسور مشخص می‌شود. به منظور ایجاد اسکلت چاله آسانسور در این بازشوها، ناودانی‌ها به صورت افقی در فواصل مشخص و نبشی‌ها به صورت عمودی در طول طبقات نصب می‌شوند که به روند نصب این آهن‌آلات، آهن‌کشی یا شاسی‌کشی آسانسور می‌گویند. بایستی توجه داشت که پیش از انجام شاسی‌کشی، ضایعات ساختمانی موجود در چاله آسانسور جمع‌آوری گردند.

شاسی‌کشی آسانسور در سازه‌های فولادی و بتنی یک تفاوت عمده دارد. این عملیات در سازه‌های فلزی راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر است، چراکه در صورت قرارگیری آسانسور در کنار ستون‌های سازه می‌توان از آن‌ها به عنوان ستون‌های آسانسور نیز استفاده نمود. برای کلاف‌بندی آسانسور نیز می‌توان از کلاف‌بندی طبقات استفاده کرد، اما در سازه‌های بتنی پلیت‌گذاری چاه آسانسور در چهار گوشه الزامی است. پلیت‌ها شاسی‌ را به سازه متصل می‌سازند. در صورتیکه هر یک از چهار طرف به ستون یا دیوار برشی متصل باشد، می‌توان پلیت را در حین بتن‌ریزی ستون یا دیوار برشی جای گذاشت. اگر به هر دلیلی این عملیات در مرحله بتن‌ریزی انجام نگیرد، می‌توان آن‌ها را هنگام آهن‌کشی رول بولت کرد، اما کیفیت اتصال در این حالت کاهش می‌یابد.

به منظور انجام جوشکاری در شاسیکشی آسانسور باید توجه داشته باشید که برای اتصال دو نبشی در ارتفاع، نباید لبه‌های آنها را به یکدیگر جوش زد، بلکه به منظور اتصال صحیح آن‌ها بایستی از ورق فولادی استفاده نمود. عملیات جوشکاری در شاسی‌کشی آسانسور به ‌صورت سربالا می‌باشد که جزء سخت‌ترین روش‌های جوشکاری به شمار می‌رود و جوشکار باید تخصص کافی در این زمینه دارا باشد.

پس از اتمام شاسی‌کشی کلیه آهن‌آلات بایستی با ضدزنگ پوشانیده شوند. حال می‌توان با توجه به نقشه ریل آسانسور اقدام به نصب ریل‌های آن نمود.

3.6. دیوارکشی چاله آسانسور

از مهم‌ترین جزئیات چاله آسانسور می‌توان به دیوارهای دور آن اشاره نمود. مطابق بند 4-9-1-1 مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، ضخامت دیوار دور آسانسور بایستی 20 سانتی‌متر باشد؛ همچنین در دیوارهایی که بین فضای داخلی سازه و آسانسور مشترک هستند، اجرای عایق حرارتی و صوتی مطابق ضوابط مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان الزامی است. منظور از سیمان‌کاری داخل چاه آسانسور، پوشش دیوارهای چاه آسانسور می‌باشد که معمولاً از پلاستر سیمان بوده و سطح آن لیسه‌ای است تا در زمان بهره‌برداری از آسانسور امکان ریزش مصالح بر روی کابین آن وجود نداشته باشد. توجه داشته باشید که چنانچه پوشش جدار داخلی دیوارها گچی باشد، بایستی با رنگ‌های روشن رنگ‌کاری گردد.

نکته: در اندودکاری جدار داخلی دیوارهای داخلی آسانسور، بهتر است قسمت‌های زیرین درب ورودی 3 سانتی‌متر فرو رفته در نظر گرفته شود تا آب‌های سطحی ناشی از نظافت راه‌پله به داخل کابین نفوذ نکند؛ در غیر این صورت بایستی حد فاصل بین درب طبقات با ورق فلزی پوشانده شود.

شکل 39- جزئیات اجرایی دیوار اطراف چاه آسانسور

نکته: در برخی موارد به علت قرارگیری داکت تأسیسات در یک طرف از چاه آسانسور، فضای کافی برای دیوارچینی وجود ندارد. در این حالت ابتدا در فضایی که وجود دارد میلگرد قرار داده و رابیتس‌کشی انجام می‌گیرد و سپس روی آن سفیدکاری اجرا می‌شود.

4.6. اجرای موتورخانه آسانسور در پشت‌بام

ابعاد استاندارد موتورخانه بسته به ابعاد چاه آسانسور و ابعاد تجهیزات قرار گرفته در آن تعیین می‌شود؛ بطوریکه فضای لازم برای تردد ایمن به جهت تعمیرات احتمالی وجود داشته باشد. در پیوست دوم مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان جداولی برای ابعاد آن در نظر گرفته شده است. لازم به ذکر است چنانچه از یک موتورخانه مشترک برای چند آسانسور استفاده شود، ابعاد استاندارد آن بایستی از جدول 15-2-2-3-5 مبحث پانزدهم استخراج شود.

قلاب آسانسور آرماتوری U شکل می‌باشد که به صورت عمود بر سقف موتورخانه به طرفین خوابانده می‌شود و پس از بتن‌ریزی سقف خرپشته، با بتن آن درگیر می‌گردد. ارتفاع قلاب از کف زیرین آن بایستی حداقل 2 متر باشد. این جزء برای نصب یا تعمیر تجهیزات موجود در موتورخانه به کار گرفته می‌شود تا به دسترسی کارکنان و تعمیرکاران سهولت بخشد. قلاب بایستی توانایی حمل بار حداقل 1500 کیلوگرم را داشته باشد. بسته به میزان بار، می‌توان نمره آرماتور را محاسبه نمود. معمولا از جفت آرماتور نمره 16 یا 18 در پروژه‌های معمول استفاده می‌شود. با توجه به اینکه با بالا رفتن نمره آرماتور، شکنندگی آن افزایش می‌یابد استفاده از دو آرماتور نمره 16 یا 18 بهتر از یک آرماتور نمره 20 یا 22 می‌باشد.

شکل 40- قلاب آسانسور و نحوه اتصال آن به سقف

در برخی موراد به‌جای قلاب از مونوریل سقفی نیز استفاده می‌کنند که کاربرد مشابهی دارد و در پلان موتورخانه شکل زیر مشخص شده است.

شکل 41- استفاده از مونوریل سقفی در موتورخانه

در این قسمت ضوابط اتاقک آسانسور در پشت‌بام به همراه ارتفاع آن در فضای خرپشته مطابق مبحث پانزدهم قابل مشاهده است.

همانطور که  ملاحظه نمودید، ارتفاع مفید اتاقک در پشت‌بام نبایستی از 2 متر کمتر باشد. شکل زیر نمای جانبی از پلان آسانسور را نمایش می‌دهد که در آن ارتفاع اتاقک آسانسور در بام نیز نشان داده شده است.

شکل 42- (موتورخانه) قسمتی از نمای جانبی چاله آسانسور در پلان

شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید برخی مدل‌های آسانسور را با توجه به شرایط مختلف می‌توان بدون اجرای اتاقک راه‌اندازی نمود.

5.6. نحوه اجرای دال بتنی آسانسور در پشت‌بام

همانطور که در شکل 7 و 8 موجود در ابتدای مقاله مشاهده نمودید، موتور آسانسور بر روی یک دال بتنی قرار گرفته‌ است. این دال به عنوان یک سکوی محکم وزن قطعات موتور و تجهیزات آسانسور را تحمل می‌کند و با ایجاد یک سطح صاف برای نصب ریل‌های آسانسور، حرکت روان و بدون لرزش آن را سبب می‌شود. از طرفی به عنوان یک عایق صوتی عمل کرده و از انتقال صدای موتور به طبقات ساختمان جلوگیری می‌نماید.

طراحی این دال بایستی بر اساس ظرفیت و ابعاد آسانسور انجام گیرد؛ بطوریکه وزن وارده بر دال محاسبه شده و سپس ضخامت دال بتنی، تعداد و قطر آرماتورها تعیین شود. این محاسبات به صورت دستی انجام‌پذیر است، معمولاً  به عنوان حدس اولیه، ضخامت دال بتنی را 20 سانتی‌متر در نظر می‌گیرند. در مرحله اول کلاف سقف چاه آسانسور تهیه شده و در ارتفاع 4 متری از کف آخرین طبقه ساختمان قرار داده می‌شود. معمولاً در آسانسورهای 4 الی 12 نفره از ناودانی نمره 20 به منظور کلاف‌بندی استفاده می‌شود، سپس دو سری شبکه آرماتوربندی 15 در 15 در داخل کلاف تعبیه می‌شود که دارای فاصله 5 سانتی از دیوار داخلی می‌باشند. توجه داشته باشید که پیش از مرحله قالب‌بندی و شبکه‌بندی آرماتورها، محل لوله‌گذاری برق آسانسور بایستی مشخص باشد و حفره‌های مخصوص به جهت عبور سیم بکسل موتور و کابل‌های الکتریکی در دال بتنی در نظر گرفته شود.

شکل 43- محل عبور داکت‌های تأسیساتی از دال بتنی

در نهایت بتن‌ریزی با عیار مناسب بتن انجام می‌گردد. در جدول زیر وزن وارد بر آسانسورهای با ظرفیت گوناگون به صورت تقریبی آورده شده است، این مقادیر بسته به شرایط سازه و آسانسور ممکن است کم و زیاد شوند.

جدول 3- نیروی وارد بر دال زیر موتور آسانسور برحسب ظرفیت آن

یکی دیگر از موارد مهم و قابل توجه در اجرای چاله آسانسور، تأمین روشنایی لازم در چاه بخصوص در زمان تعمیر تجهیزات آن می‌باشد. به این منظور می‌توان چراغ‌های تونلی به فاصله 5 متر از یکدیگر نصب نمود. اولین چراغ در قسمت پایینی موتور و در فاصله نیم متری از سقف به همراه یک کلید برق نصب می‌گردد. آخرین چراغ در قسمت پایینی چاه به همراه یک کلید برق و در فاصله 7 سانتی‌متری از کف چاهک قرار می‌گیرد

به این ترتیب عملیات پیش از نصب و نحوه نصب آسانسور از صفر تا صد به همراه نکات مهم اجرایی آن در این مقاله شرح داده شد.

پرسش و پاسخ

نتیجه‌گیری

همانطور که مشاهده شد، چاهک آسانسور درواقع همان چاله آسانسور و بخشی از چاه آسانسور می‌باشد که جهت تأمین فضای جان‌پناه برای سرویس‌کاران و نصب برخی تجهیزات در پی اجرا می‌شود. ابعاد چاهک با توجه به ابعاد کابین و چاه آسانسور (که بر اساس حداقل‌ها و حداکثرهای مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان و تعداد مسافران مجاز استفاده‌کننده از آن تعیین می‌شوند) محاسبه می‌شود. ارتفاع حداقلی که برای چاهک بایستی در نظر گرفت 160 سانتی‌متر می‌باشد، این ارتفاع، ارتفاع باقیمانده کف چاه آسانسور پس از بتن‌ریزی تا کف تمام‌شده اولین توقف است. برای اجرای سازه چاه آسانسور که درواقع بخشی از فونداسیون محسوب می‌شود، معمولاً ۱۰ سانتی‌متر بتن مگر و ۳۰ سانتی‌متر آرماتوربندی و بتن‌ریزی در نظر گرفته می‌شود. در این مقاله ضوابط مربوط به چاهک آسانسور به همراه نکات مربوط به طراحی آن در نرم‌افزار سیف به طور کامل مورد اشاره قرار گرفت و مراحل نصب آسانسور با نکات کامل اجرایی تشریح شد.

منابع:

1. مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان، ویرایش سال 1392.
2. مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، ویرایش سال 1398

• مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!

• ارسال سوال برای تولید محتوا