کرسی چینی چیست؟ نحوه اجرای کرسی چینی و ایزولاسیون ساختمان به همراه دیتیل جزئیات

در این مقاله چه می‌آموزید؟

• 1. معرفی عملیات کرسی چینی و ایزولاسیون
  • 1.1. کرسی چینی چیست؟ و به چه دلیل نیاز به اجرای کرسی چینی داریم؟
  • 2.1. معرفی ایزولاسیون و دلایل اجرای آن
• 2. ارائه جزئیات (دیتایل) کرسی چینی و ایزولاسیون
• 3. نکات اجرایی و کنترل‌های لازم کرسی چینی روی فونداسیون
  • 1.3. مصالح کرسی چینی و ایزولاسیون
    • 1.1.3. ملات
    • 2.1.3. ماسه
    • 3.1.3. سیمان
    • 4.1.3. آهک
    • 5.1.3. آب
    • 6.1.3. گچ
    • 7.1.3. آجر
    • 8.1.3. کرسی چینی با بلوک سیمانی
    • 9.1.3. سنگ
    • 10.1.3. ایزوگام
  • 2.3. صلاحیت نیروی انسانی
  • 3.3. پیاده‌سازی نقشه و یک رگه کردن
  • 4.3. دیوارچینی
  • 5.3. کنترل تأسیسات
  • 6.3. کنترل عرض و رقوم ارتفاعی کرسی چینی
  • 7.3. کنترل تراز و شاقول بودن کرسی
  • 8.3. لیسه ای کردن روی کرسی جهت ایزولاسیون
  • 9.3. ایزولاسیون و کنترل‌های مربوطه
• 4. چک لیست کرسی چینی و ایزولاسیون
• 5. متره کرسی چینی
  • 1.5. تعیین ارتفاع کرسی‌چینی (ارتفاع کرسی چینی چقدر است؟)
  • 2.5. متره کرسی‌چینی براساس پلان
  • 3.5. متره کرسی چینی به روش تجربی
• پرسش و پاسخ
• نتیجه گیری

1. معرفی عملیات کرسی چینی و ایزولاسیون

برای آنکه بتوانیم با نحوه اجرای کرسی چینی و ایزولاسیون آشنا شویم، لازم است ابتدا به معرفی کرسی چینی، ایزولاسیون و دلایل انجام هر یک بپردازیم.

1.1. کرسی چینی چیست؟

کرسی چینی را می‌توان هم در سازه‌های با اسکلت بنایی و هم در سازه‌های با اسکلت بتنی یا فلزی مشاهده نمود. اما نقش مهم کرسی، دامنه کاربرد و همچنین جزئیات اجرایی دقیق‌تر آن در سازه‌های با اسکلت بنایی، نام کرسی چینی را به اسکلت بنایی گره‌زده است. همان‌طور که در مقدمه اشاره گردید، کرسی مجموعه چند رگ آجر چیده شده بین فونداسیون و دیوار اصلی سازه می‌باشد که به اجرای آن، کرسی چینی گفته می‌شود. کرسی چینی مطابق با نقشه سازه، زیر تمام دیوارها اجرا می‌گردد.

❓مهم‌ترین سؤالی که حول کرسی چینی وجود دارد این است که چرا دیوار اصلی سازه را مستقیماٌ بر روی فونداسیون یا همان کلاف افقی زیر سازه قرار نمی‌دهیم؟

برای پاسخ به سؤال فوق دو موضوع را می‌توان موردبحث قرار داد:

1- برای ساختمان‌سازی در مناطقی که دارای خاک نرم با مقاومت کمتر هستند، تنش‌های وارد بر خاک را باید تا حد تنش قابل‌تحمل خاک تقلیل داد. بدیهی است که برای تحقق این امر افزایش سطح تماس فونداسیون با خاک مرسوم‌ترین روش می‌باشد.

فرض بر آن است که بارهای وارده از طرف دیوار، با زاویه ۴۵ درجه به فونداسیون منتقل می‌شوند و در عمق آن پیشروی می‌کنند. نتیجه این امر آن است که برای کاهش تنش‌های وارد بر خاک افزایش سطح تماس فونداسیون با خاک به‌تنهایی کافی نیست؛ چراکه ممکن است به دلیل تمرکز بار دیوار در بخش‌هایی از فونداسیون، بار از طرف دیوار به تمام سطح فونداسیون منتقل نگردد و متعاقباً تمام سطح فونداسیون با خاک درگیر نشود. برای حل این مشکل می‌توان علاوه بر عرض فونداسیون، عمق آن را نیز افزایش داد؛ اما ازآنجایی‌که این افزایش عمق هزینه‌های زیادی به پروژه تحمیل می‌کند، عاقلانه‌تر آن است که سطح تماس دیوار با فونداسیون افزایش پیدا کند.

❓اما آیا افزایش سطح مقطع دیوار در تمام طول و ارتفاع آن کار توجیه‌پذیری است؟

اینجاست که پای کرسی به وسط می‌آید و با اجرای پلکانی، علاوه بر افزایش سطح انتقال بار به فونداسیون ازنظر اقتصادی نیز توجیه می‌گردد.

در شکل بالا، A1  و  A2 سطوحی هستند که به رنگ قرمز مشخص شده ­اند.

2- معمولاً ساختمان‌ها به‌گونه‌ای ساخته می‌شوند که تراز کف ساختمان از تراز معابر مجاور کمی بالاتر باشد، برای دستیابی به این هدف از کرسی چینی استفاده می‌شود.

❓اکنون می‌توان پرسید که علل اختلاف تراز اولیه زمین با معبر در چیست و اساساٌ چرا باید تراز کف ساختمان را به بالای تراز معبر رساند؟

از علل به وجود آمدن اختلاف تراز بین زمین و معبر می‌توان موارد زیر را برشمرد:

1. پستی و بلندی طبیعی زمین‌های منطقه.
2. زمین ساختگاه شیب‌دار باشد و برای دستیابی به تراز یکنواخت ملزم به خاک‌برداری باشیم.
3. با توجه به تجربه ساخت‌وساز در منطقه و یا بر اثر فعالیت‌های انسانی پیشین و انتقال خاک یا نخاله‌های ساختمانی از محل ثانویه به محل پروژه ممکن است که خاک زمین ساختگاه دست‌ریز یا نرم ‌باشد، در این صورت برای رسیدن به زمین سفت و بکر نیازمند به خاک‌برداری هستیم.

دلایل بالاتر بردن تراز کف ساختمان از تراز معابر مجاور را نیز می‌توان به‌صورت زیر شرح داد:

• تأمین آسایش روانی و در امان بودن نسبی از خطرات طبیعی نظیر سیل و همچنین آب‌های جاری‌شده در سطح معابر مجاور.
• تراز ساختمان بالاتر در نظر گرفته می‌شود تا دیوارهای سازه در تماس با خاک اطراف و در معرض رطوبت قرار نگیرند.
• در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالایی دارند با بالاتر بردن تراز کف ساختمان از زمین‌های مجاور، از عدم نفوذ رطوبت زیر ساختمان به کف طبقه همکف اطمینان حاصل می‌کنیم.

شکل ۲ اختلاف تراز روی کرسی با معبر مجاور ساختمان

2.1. معرفی ایزولاسیون و دلایل اجرای آن

عملیات ایزولاسیون هرگاه در مورد کرسی چینی به کار رود به معنای عایق‌بندی رطوبتی سطح فوقانی کرسی (تراز شروع دیوار اصلی) می‌باشد. از آنجایی‌که بخش عمده ارتفاع کرسی چینی پایین‌تر از معابر مجاور و در تماس مستقیم با خاک و یا سایر مصالح پرکننده می‌باشد و نیز به دلیل خاصیت موئینگی مصالح مصرفی در کرسی چینی نظیر آجر و ملات، برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به اسکلت اصلی سازه که باعث خرابی فضای داخلی ساختمان و همچنین مرطوب شدن کف ساختمان می‌شود، سطح روی کرسی چینی را ایزوله می‌کنیم.

در گذشته نه‌چندان دور استفاده از قیرگونی چندلایه برای ایزولاسیون سطح کرسی فراگیری بیشتری داشت؛ اما در سال‌های اخیر این عمل به کمک ایزوگام که بافتی همگن‌تر و مطمئن‌تر و همچنین اجرای ساده و سریع‌تر را به دست می‌دهد، انجام می‌پذیرد. در زیر تصاویر کرسی چینی و ایزولاسیون را مشاهده می کنید:

شکل ۳ کرسی چینی و ایزولاسیون

شکل ۴ کرسی پیش از شروع عملیات ایزولاسیون

2. ارائه جزئیات (دیتایل) کرسی چینی و ایزولاسیون

در این بخش به‌منظور درک بهتر و آشنایی شماتیک، جزئیات اجرایی کرسی‌چینی را بررسی کرده و دیتایل نهایی آن ارائه می‌گردد.

پیش از آنکه دیتایل اجرایی کرسی‌چینی بررسی شود، ذکر این نکته کارگشا خواهد بود که علی‌رغم وجود آیین‌نامه و ضوابط معین در خصوص پی‌سازی ساختمان با اسکلت بنایی، همچنان نمی­توانیم در ساخت و سازهای موجود در مناطق شهری و روستایی وحدت رویه در اجرای کرسی‌چینی را مشاهده کنیم.

در این نوشتار سعی بر آن است که انواع مختلف روش­ های اجرا، در دو بخش مجزا تحت عنوان روش آئین‌نامه‌ای (براساس ضوابط مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان) و روش تجربی (آنچه که از گذشته مرسوم بوده و همچنان در برخی مناطق در حال استفاده است) مورد بررسی قرار گیرد. امید است در پایان این نوشتار، تفاوت و امتیاز روش‌های مختلف نسبت به دیگری برای خواننده روشن شده باشد.

بررسی جزئیات اجرایی کرسی چینی مستلزم آشنایی با چند واژه و درک بهتر مفاهیم به­ کار برده شده در آئین‌نامه می‌باشد که در ادامه خواهند آمد:

پی

اصطلاح پی‌کنی و پی‌سازی به معنای آماده‌سازی بستر جهت اجرای اسکلت و دیوارچینی بوده که خود می‌تواند شامل شالوده، کرسی چینی و کلاف‌بندی افقی زیر دیوار باشد.

شالوده

براساس بند 8-5-5-2-1 مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ویرایش سال 1398، شالوده قسمتی از پی‌سازی است که زیر پی بتنی و یا کلاف بتنی زیر دیوار اجرا می‌شود. در ساخت شالوده الزامات زیر باید رعایت شوند:

▪️ شالوده باید در یک تراز ساخته شود و هرگاه احداث شالوده، به هر دلیل، در یک تراز ممکن نباشد، هر بخش از شالوده باید به‌صورت افقی در یک تراز قرار گیرد.

▪️ ساخت شالوده شیب‌دار مجاز نیست. در زمین‌های شیب‌دار چنان‌چه ساخت شالوده ساختمان در یک تراز ممکن نباشد باید از شالوده پلکانی استفاده شود. به‌طوریکه قسمت‌های مختلف شالوده در جهت افقی حداقل 600 میلی‌متر هم‌پوشانی داشته و ارتفاع هر پله نباید بیش از 300 میلی‌متر باشد.

▪️ برای اجرای شالوده، پی‌کنی باید تا رسیدن به لایه خاک مقاوم انجام شود. همچنین عمق پی‌کنی نباید از 800 میلی‌متر کمتر باشد.

▪️ عمق شالوده نباید از 500 میلی‌متر کمتر باشد. همچنین عرض شالوده نباید از 1.5 برابر عرض کرسی چینی یا عرض دیوار (در صورت عدم وجود کرسی چینی) کمتر باشد.

▪️ در زمین‌های سنگی که پی‌کنی بدون استفاده از دستگاه‌های ضربه‌ای دشوار می‌باشد، اجرای شالوده الزامی نیست.

▪️ شالوده باید به یکی از روش‌های زیر اجرا شود:

الف-  شفته آهکی، با عیار 350 کیلوگرم آهک در مترمکعب.

ب- سنگ لاشه غوطه‌ای در بتن با عیار 250 کیلوگرم سیمان در مترمکعب.

پ- سنگ‌کاری با ملات ماسه-سیمان یا باتارد. (این مورد مرسوم‌تر است)

ت- بتن با عیار 250 کیلوگرم سیمان در مترمکعب

▪️ اجرای شالوده به‌صورت خشکه‌چینی با سنگ مجاز نمی‌باشد.

کرسی چینی

اگرچه پیش از این مفهوم کرسی‌چینی تشریح شده، اما مطابق بند 8-5-5-2-2 مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان، کرسی‌چینی قسمتی از پی‌سازی است که به منظور رسیدن به تراز موردنظر برای اجرای پی یا کلاف زیر دیوار انجام می‌شود. در کرسی‌چینی رعایت موارد زیر الزامی است:

1.عرض کرسی در تراز زیر دیوار باید حداقل 100 میلی­متر بیشتر از عرض دیوار باشد.

2.لازم است کرسی چینی با 20 میلی­متر ملات ماسه-سیمان با نسبت سیمان به ماسه یک به دو پوشانده شود.

الف- نصف ارتفاع کرسی

ب- مقادیر مندرج در جدول زیر برحسب تعداد طبقات و نوع ساختگاه.

3. نکات اجرایی و کنترل‌های لازم کرسی چینی روی فونداسیون

اجرای هر عملیات عمرانی مستلزم رعایت هم‌زمان نکات تجربی و آیین‌نامه‌ای است. از آنجایی‌که کرسی‌چینی نیز از این قاعده مستثنا نیست، در ادامه شما را با نکات اجرایی این بخش از ساختمان آشنا خواهیم کرد. نکاتی که با توجه به آن‌ها می‌توانیم مقاومت و کیفیت سرویس‌دهی ساختمان خود را بالاتر ببریم.

1.3. مصالح کرسی چینی و ایزولاسیون

1.1.3. ملات

ملات کرسی چینی می‌تواند ملات ماسه-سیمان و یا ماسه-سیمان-آهک باشد. بند ۸-۲-۲-۶-۱ از مبحث هشتم مقررات ملی به این موضوع پرداخته است:

در بند 8-2-2-6-2 نیز موارد کاربرد و ملاحظات ساخت ملات ذکر شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

1- ملات ماسه-سیمان در ساخت دیوار (یا جرز و یا ستون) آجری، بلوک سیمانی و سنگی استفاده می‌شود.
2- ملات ماسه-سیمان-آهک صرفاً در ساخت دیوار (یا جرز و یا ستون) آجری استفاده می‌شود.
3- برای اجرای جان‌پناه بام و بالکن و قسمت طره‌ای دودکش‌ها باید منحصراً از ملات ماسه-سیمان استفاده شود.
4- برای اندازه‌گیری نسبت مواد تشکیل‌دهنده ملات باید از ابزار دقیق اندازه‌گیری وزنی و یا حجمی استفاده شود.
5- برای اختلاط ملات‌های سیمانی (ماسه-سیمان و باتارد)، باید تا حد ممکن از دستگاه‌های مخلوط‌کن استفاده شود.
6- ملات‌هایی که سفت شده‌اند را نباید با افزودن آب، دوباره در هم آمیخت و استفاده نمود.

2.1.3. ماسه

ملات می‌تواند با ماسه ۰-۶ (ماسه صفر شش یا ماسه نرم با اندازه سنگدانه بین صفر تا شش میلیمتر) و یا ماسه شسته (دارای سنگدانه درشت‌تر و خاک کمتر نسبت به ماسه ۰-۶) آماده شود. ماسه شسته دارای مقاومت بیشتر و ماسه ۰-۶ با خاصیت خمیری بیشتر دارای قابلیت پرداخت مناسب‌تر می‌باشد.

مطابق با ضوابط مبحث هشتم، مشخصات ماسه مصرفی باید با موارد عنوان‌شده در مباحث ۵ و ۹ مقرارت ملی ساختمان مطابقت داشته باشد.

شکل ۷ ماسه ۰-۶

شکل ۸ ماسه شسته

3.1.3. سیمان

مطابق با بند ۸-۲-۲-۲-1 از مبحث هشتم داریم:

مرسوم‌ترین سیمان مورداستفاده در کرسی چینی سیمان پرتلند تیپ ۲ می‌باشد.

4.1.3. آهک

در بند ۸-۲-۲-۲-2 از مبحث هشتم مقرر شده است که:

5.1.3. آب

مطابق با بند ۸-۲-۲-۳ مبحث هشتم داریم:

6.1.3. گچ

از گچ تنها در نگه‌داشتن شمشه استفاده می‌شود که باید با ضوابط مندرج در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و استانداردهای ملی مربوطه، از جمله استاندارد ملی ایران (شماره 1-12015)، مطابقت داشته باشد.

7.1.3. آجر

آجر مرسوم‌ترین مصالح مورداستفاده در کرسی چینی است. طبق آخرین ویرایش از مبحث هشتم (بند 8-2-2-4-1) آجرهای سازه‌ای، براساس مواد خام استفاده‌شده در ساخت، به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

معمو‌ل‌ترین آجر مورداستفاده در کرسی چینی، از نوع فشاری توپر و یا سوراخ‌دار می‌باشد، که می‌توان آن‌ها را در گروه الف از دسته‌بندی فوق جای داد. این آجر حین اجرای کرسی باید کاملاً خیس و زنجاب باشد (یعنی تمامی منافذ آجر از آب اشباع شده و توانایی جذب آب بیشتر نداشته باشد) تا شیره ملات مکیده نشود و چسبندگی به‌خوبی اتفاق بیافتد. الزامات بند ۸-۲-۲-۴-۱ مبحث هشتم در مورد آجر به شرح زیر می‌باشد:

شکل ۹ آجر فشاری توپر

شکل ۱۰ آجر فشاری سوراخ‌دار

همچنین مطابق با بند ۸-۵-۵-2-2 داریم:

8.1.3. کرسی چینی با بلوک سیمانی

از بلوک سیمانی نیز می‌توان در اجرای کرسی استفاده کرد. بلوک‌های سیمانی به دو صورت توخالی (سوراخ‌دار) و توپر تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرند. بلوک‌های سیمانی توخالی شامل بلوک سیمانی دیواری و بلوک سیمانی سقفی می‌باشند.

از آنجایی‌که بلوک‌های سیمانی توپر از نوع سبک می‌باشند، تنها استفاده از بلوک‌های سیمانی توخالی برای کرسی چینی مجاز است. مطابق با الزامات بند ۸-۲-۲-۴-2 بخش الف مبحث هشتم:

9.1.3. سنگ

سنگ نیز از دیگر مصالحی است که در ساخت کرسی می‌توان از آن استفاده نمود. مطابق با الزامات بند ۸-۲-۲-۴-۳ مبحث هشتم داریم:

10.1.3. ایزوگام کرسی چینی

ایزوگام مصرفی در ایزولاسیون باید سالم و انعطاف‌پذیر بوده و پس از گرمایش، چسبندگی مناسبی با بستر خود داشته باشد.

2.3. صلاحیت نیروی انسانی

صلاحیت نیروی انسانی موردنیاز در عملیات کرسی چینی شامل استادکاران و کارگران، از طریق رؤیت پروانه مهارت فنی آن‌ها قابل احراز می‌باشد. همچنین می‌توان مواردی چند را به شرح زیر به‌منظور بررسی صلاحیت آن‌ها در محل برشمرد:

• رعایت نکات ایمنی حین کار
• استفاده صحیح از مصالح و احتراز از اتلاف آن‌ها
• استفاده صحیح و به‌جا از ابزار کار
• تراز بودن رگ‌های کرسی چینی و معوج نبودن سطح کار
• داخل و بیرون نبودن آجرها و زیبایی کار
• آماده کردن ملات به‌صورت مرحله‌به‌مرحله و استفاده از ملات تازه
• و …

3.3. پیاده‌سازی نقشه و یک رگه کردن

از آنجایی‌که پیش از کرسی چینی، کلاف افقی زیر کرسی اجرا می‌شود، محل تقریبی کرسی با خطای چند سانتیمتر ناشی از قالب‌بندی و بتن‌ریزی، بر روی کلاف مشخص می‌باشد. در محل‌هایی که اطراف زمین ساختگاه، خانه‌های ساخته‌شده وجود دارند، برای رسیدن به محل دقیق کرسی‌ها کافی است در هر راستا یکی از کرسی‌ها بر اساس دیوارهای اجراشده همسایه یک رگه شوند.

برای توضیح این موضوع فرض می‌کنیم زمین ساختگاه در راستای طولی دارای همسایه و در راستای عرضی بر خیابان باشد. برای اجرای رگ اول یا همان یک رگه کردن کرسی در راستای طولی، سروته کرسی را طبق نقشه به اندازه درز انقطاع از دیوار همسایه فاصله داده و با ریسمان کشی در تمام طول، کرسی را بنا می‌کنیم.

برای یک رگه کردن کرسی در راستای عرضی می‌توان یک ریسمان بلند در این راستا مماس با دیوار همسایه کشیده، به اندازه ضخامت نمای اجراشده روی دیوار همسایه از ریسمان عقب‌نشینی کرده و سروته کرسی را آجر می‌گذاریم، حال ریسمان را بر روی این آجرها بسته و در تمام طول، کرسی را بنا می‌کنیم. با مشخص شدن محل اولین کرسی، سایر کرسی‌های موازی به کمک متر و فاصله‌های مشخص‌شده بر روی نقشه قابل پیاده‌سازی‌اند.

نکته مهم در این روند، زاویه بین آکس کرسی‌های دو راستای مختلف می‌باشد. به‌طور مثال اگر بر روی نقشه آکس‌ها بر هم عمود باشند، زاویه ۹۰ درجه به کمک گونیای فلزی و ریسمان پیاده می‌شود و با اندازه گرفتن فاصله سروته کرسی با کرسی مرجع اولیه، صحت پیاده‌سازی زاویه کنترل می‌شود.

اگر آکس‌ها بر هم عمود نباشند، که این موضوع می‌تواند ناشی از معماری سازه و یا قناسی زمین باشد، با کنترل فاصله سروته کرسی از کرسی مرجع اولیه (فاصله‌ها روی نقشه مشخص شده‌اند) می‌توان به هدف دست‌یافت.

شکل 15 یک رگه کردن کرسی آکس ۲ به کمک گونیا و ریسمان

اگر اطراف زمین ساختگاه، ساختمان نباشد، می‌توان به کمک حدود تعیین‌شده زمین و یا در صورت نیاز، به کمک عرض کوچه و خیابان‌های مجاور و رعایت فاصله از جداول و یا فاصله‌گیری از نزدیک‌ترین ساختمان‌های ساخته‌شده مجاور، محل دقیق کرسی‌ها را مشخص نمود.

4.3. دیوارچینی

آیین‌نامه ضوابطی را برای دیوارچینی اسکلت ساختمان با سازه بنایی تبیین کرده است. اگرچه کرسی چینی مشمول همه آن ضوابط نمی‌شود، اما مواردی را باید حین اجرا در نظر گرفت. مطابق بند ۸-۵-۵-3-5 داریم:

شکل 16 دیوار چینی با آجر فشاری

5.3. کنترل تأسیسات

در طبقه همکف ممکن است تأسیساتی نظیر لوله‌کشی فاضلاب، آب، برق و گاز از کف ساختمان عبور داده شوند. برای پرهیز از بالا آمدن بیش‌ازحد کف ساختمان و عدم نیاز به مصالح پرکننده و اجرای عملیات غیراقتصادی، این تأسیسات کمی پایین‌تر از تراز کرسی اجرا می‌شوند، چراکه درهرصورت تا تراز کرسی پُرکاری انجام خواهد شد.

اگر بخواهیم توضیح مختصری در مورد نحوه پرکاری کرسی ارائه کنیم، قابل‌ذکر است در مناطقی که زیر ساختمان با زمین مرطوب در تماس است مطابق با بند ۸-۱-۴-۳ قسمت الف از نشریه ۵۵ داریم:

که به این نحوه پرکاری بلوکاژ گفته می‌شود.

اما در مناطقی که سطح آب زیرزمینی پایین‌تری دارند معمولاً برای پرکاری از مخلوط خاک و قلوه‌سنگ استفاده می‌شود که هر چه این ترکیب همگن‌تر باشد بعد از تراکم، باربری بهتری را به دست می‌دهد.

شکل 18 پرکاری با مخلوط گل و قلوه‌سنگ

در محل تلاقی تأسیسات با کرسی، سوراخ‌هایی متناسب با سطح مقطع تأسیسات عبوری تعبیه می‌شود. در صورت عدم پیش‌بینی محل سوراخ‌ها، حین اجرای تأسیسات عملیات سوراخ‌کاری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.

6.3. کنترل عرض و رقوم ارتفاعی کرسی چینی

کرسی چینی یک ساختمان معمولاً در دو تراز متفاوت اجرا می‌گردد؛ یکی کرسی چینی حیاط که معمولاً هم‌تراز با جدول و کف معبر مجاور در نظر گرفته می‌شود، دیگری کرسی چینی سازه که معمولاً به دلایلی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، چند رگ بالاتر از تراز کرسی حیاط اجرا می‌گردد.

این اختلاف تراز متناسب با ساخت‌وساز منطقه‌ای مشخص می‌شود به این معنا که هنگام اجرای کرسی با توجه به وضعیت جغرافیایی، احتمال آب‌گرفتگی معابر و سایر خطرات احتمالی و همچنین تراز کرسی سایر ساختمان‌های مجاور، میزان اختلاف تراز را انتخاب می‌کنیم.

برای جلوگیری از انتقال رطوبت از یک ساختمان به ساختمان کناری، بهتر است کرسی هم‌تراز با کرسی‌های مجاور اجرا شود.
در بند 8-5-5-2-2 از مبحث هشتم اشاره کوتاهی به تراز زیر و روی کرسی شده است:

در توضیح بند فوق اضافه می‌کنیم؛ در ویرایش سال 1392 مبحث هشتم مقررات ملی، این بند به‌صورت «کرسی چینی باید از روی سطح شالوده تا حداقل 300 میلی‌متر بالاتر از کف تمام‌شده محوطه پیرامون ساختمان باشد.» بیان گردیده بود که با توجه به حذف فصل ششم این مبحث با عنوان «ساختمان‌های بنایی غیرمسلح» در ویرایش سال 1398، این بند به‌صورت فوق تغییریافته است تا تأکیدی بر لزوم طرح و اجرای ساختمان‌های بنایی مسلح و یا کلاف‌دار باشد.

عرض کرسی معمولاٌ بیشتر از عرض دیوار اصلی سازه در نظر گرفته می‌شود. این عمل حسن‌هایی در سازه ایجاد می‌کند که می‌توانند به‌صورت زیر برشمرده شوند:

• سختی خارج از صفحه کرسی نسبت به دیوار بیشتر است، درنتیجه کرسی تأثیر منفی بر لاغری دیوار اصلی سازه نخواهد داشت.
• ازآنجایی‌که کرسی وظیفه انتقال بار را بر عهده داشته و بخش مهمی در مسیر انتقال نیرو در سازه به‌حساب می‌آید، با افزایش عرض کرسی، ضریب اطمینان سازه در این بخش بالاتر خواهد رفت.
• همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد اجرای پلکانی کرسی در کاهش تنش‌های وارده بر خاک مؤثر خواهد بود.
• هنگام اجرای سنگ نما، پای سنگ بر روی کرسی خواهد نشست که یک حسن اجرایی محسوب می‌شود.

بند ۸-۵-۵-2-2 مبحث هشتم در خصوص عرض کرسی مقرر نموده است که:

7.3. کنترل تراز و شاقول بودن کرسی

مصالح مصرفی و خطای نیروی انسانی دو عامل مؤثر در ایجاد اختلاف تراز در مقاطع مختلف کرسی چینی هستند. عامل مصالح را می‌توان در اختلاف ابعاد آجر، بلوک سیمانی و یا سنگ مصرفی خلاصه نمود و در مورد خطای نیروی انسانی می‌توان به مواردی ازجمله تراز نبودن سطح کلاف زیر کرسی که در مراحل قبل با ماله صاف شده است و همچنین اختلاف ضخامت ملات بین مصالح که به‌وسیله کمچه بر روی رگ زیرین پهن می‌شود، اشاره کرد.

برای جلوگیری از به وجود آمدن اختلاف تراز ناشی از عوامل مذکور، شایسته است که در شروع کرسی چینی تراز هدف را به کمک شلنگ تراز مشخص نموده و با تقسیم اختلاف تراز هدف با تراز یک رگه اولیه بر تعداد رگ‌های آجرچینی (که توسط استادکار پیش‌بینی می‌شود) ضخامت هر رگ را در سروته دیوار محاسبه نموده و بر روی شمشه‌های نصب‌شده در هر طرف کرسی علامت‌گذاری شود تا با قرار دادن ریسمان بر روی این علامت‌ها، تراز کرسی رگ به رگ کنترل گردد.

اگر حین کرسی چینی به شاقول بودن کرسی توجه نشود، ممکن است محور کرسی با خط قائم زاویه‌ای غیر از صفر درجه بسازد. با توجه به باربر بودن کرسی، ترکیب این بار قابل‌توجه و آن ناشاقولی، لنگری حول پاشنه کرسی ایجاد می‌کند که بخشی از ظرفیت باربری آن دیوار به این شکل تلف خواهد شد.

برای کنترل شاقولی کرسی، در ابتدای کار شمشه‌هایی در دو سر کرسی شاقول نگه‌داشته می‌شوند که با بستن ریسمان بر روی شمشه‌ها از شاقول و تراز بودن سراسر رگ اطمینان حاصل می‌کنیم.

شکل ۲۰ استفاده از شمشه برای شاقول کردن دیوار

8.3. لیسه ای کردن روی کرسی جهت ایزولاسیون

لزوم ایزولاسیون روی کرسی را قبلاٌ بررسی کردیم. برای اجرای ایزولاسیون به بستری صاف و تمیز نیازمندیم که معمولاٌ این بستر به کمک ملات ماسه سیمان و لیسه‌ای کردن آن با ماله فراهم می‌شود. برای لیسه‌ای کردن بعد از آن که ملات بر روی سطح کار پهن شد، مقداری سیمان خشک بر روی ملات پاشیده شده، سپس توسط ماله، صاف و صیقلی می‌گردد. این کار باعث می‌شود که حفره‌های سطح کار پر شده و چسبندگی مصالح ایزولاسیون با ملات روی کرسی به بالاترین حد خود برسد. بهتر است لبه‌های کرسی نیز به عرض ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر پلاستر سیمان گردد تا مصالح ایزولاسیون روی آن‌ها چسبانده شوند و عمل ایزولاسیون با کیفیت مطلوب اجرا گردد. از دلایل لزوم صاف بودن بستر ایزولاسیون می‌توان به مواردی اشاره کرد:

▪️ چسبندگی بین کرسی و مصالح ایزولاسیون به‌صورت کامل انجام پذیرد؛ به‌طورکلی به دلیل جنس عایق، مقاومت برشی دیوار در محل ایزولاسیون کاهش می‌یابد. حال اگر چسبندگی نیز به خوبی صورت نگیرد، کاهش مقاومت برشی در این مقطع چشمگیر خواهد بود.

▪️ اگر بستر ایزولاسیون صاف و یکدست نباشد، ممکن است با اجرای دیوار روی عایق در اثر فشارهای وارده قسمت‌هایی از عایق پاره شود و کیفیت ایزولاسیون کاهش یابد.

شکل ۲۱ لیسه‌ای شدن بستر ایزولاسیون بر روی کرسی چینی

9.3. ایزولاسیون و کنترل‌های مربوطه

اجرای ایزولاسیون بهتر است که توسط استاد این کار انجام پذیرد. همان‌طور که در قسمت 3-8 اشاره شد یکی از مشکلات اساسی ایزولاسیون به کمک مواد قیری، کاهش مقاومت برشی دیوار در محل عایق‌کاری می‌باشد. به همین جهت بند ۸-۵-۵-۱۶ قسمت ث از مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان چاپ سال ۱۳۹۲ استفاده از عایق بین کرسی و دیوار را غیرمجاز می‌داند:

که این موضوع در ویرایش جدید این مبحث در سال 1398 در بند 8-5-5-2-2 به شکل زیر بیان شده است:

بنابراین اگرچه در زمان نگارش این مطلب، عایق‌کاری با استفاده از ملات ماسه-سیمان همچنان مقبولیت و فراگیری عام در حد ایزولاسیون با مواد قیری را ندارد، اما همان‌طور که در بالا اشاره شد، آیین‌نامه ایزولاسیون روی کرسی با استفاده از مصالح قیری را صراحتاً مردود می‌داند.

روند اجرای عملیات ایزولاسیون با قیر یا ایزوگام به این شکل است که ابتدا گونی و یا ایزوگام به عرض موردنیاز بریده می‌شوند و سپس مواد چسبنده مانند قیر یا ایزوگام توسط شعله گرم شده و بر روی سطح موردنظر چسبانده می‌شوند.

در ایزولاسیون به‌وسیله ایزوگام، کنترل چسبندگی عایق با سطح و در ایزولاسیون به‌وسیله قیرگونی، کنترل همگن و یکدست شدن قیر پخش‌شده بر روی سطح از مهم‌ترین کنترل‌های این بخش می‌باشند. توجه شود که مصالح ایزولاسیون در محل اعضای قائم مانند کلاف قطع می‌شوند.

شکل 25 ایزولاسیون روی کرسی

✅ تمرین: با توجه به نکات گفته‌شده در این بخش، حداقل یک ایراد اجرایی در شکل‌های شماره 2، 3، 4 و 19 را بیابید و در کامنت های همین صفحه بیان کنید.

4. چک لیست کرسی‌چینی و ایزولاسیون

5. متره کرسی چینی

به­ منظور دستیابی به حدود بودجه موردنیاز برای اجرای یک پروژه و بعضاً انتخاب نوع سیستم سازه­ ای پیش از شروع کار می­توان از متره و برآورد استفاده کرد. طبیعتاً اگر سیستم سازه ­ای ما اسکلت بنایی باشد برآورد هزینه کرسی از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. به­ منظور برآورد هزینه کرسی‌چینی اجزای مختلف کرسی را در نظر گرفته و هزینه اجرای هر جزء را محاسبه می­کنیم. همان­طور که پیش از این گفته شد، کرسی چینی با جزئیات متعددی قابل اجرا خواهد بود. چنان­چه پروژه ما دارای نقشه مصوب است، جزئیات روش اجرای کرسی نیز تا حدود زیادی در آن مشخص می­باشد. در ادامه به­ کمک فهرست‌بهای ابنیه سال 1403 با یک مثال حالاتی از اجرا را باهم بررسی خواهیم کرد، امید است با توجه به توضیحات تکمیلی ارائه شده، خواننده از پس متره و برآورد سایر حالات اجرای کرسی نیز برآید.

1.5. ارتفاع کرسی چینی چقدر است؟ (تعیین ابعاد کرسی‌چینی)

اگرچه در عرف جامعه نحوه استعلام قیمت و تعیین هزینه اجرای کرسی و به ­طورکلی اسکلت بنایی معمولاً براساس مترمربع زیربنای ساختمان مشخص می­شود، اما چنانچه هدف ما متره به کمک فهرست‌بهای ابنیه باشد، باید حجم کرسی چینی را بدست بیاوریم که این حجم حاصل‌ضرب ارتفاع، عرض و طول کرسی می‌باشد. طول کرسی به کمک پلان معماری قابل محاسبه است. در مورد عرض و ارتفاع کرسی با توجه به شرایط هر پروژه و پس از انتخاب روش اجرا اقدام به محاسبه می­کنیم که در صورت وجود نقشه­ های سازه­ ای می­توان از آن­ها کمک گرفت. با توجه به آنچه در مورد تعدد حالات اجرا گفته شد، در اینجا با ذکر یک مثال، متره کرسی را انجام داده و کلیت موضوع را بررسی می­کنیم. به شکل زیر توجه نمایید.

شکل 26: مقطع کرسی ‌چینی

فرضیات مثال:

▪️ عرض دیوارها: 35 سانتی‌متر
▪️ ابعاد کلاف قائم: 35×35 سانتی­متر‌‍‌‎
▪️ تعداد طبقات: 2 طبقه
▪️ مقاومت خاک: 1.2 کیلوگرم بر سانتی مترمربع

✔️نحوه محاسبه ارتفاع کرسی:

با توجه به شکل 24 و ترازهای ارتفاعی مشخص شده، ارتفاع کرسی برابر است با اختلاف تراز بین سطح روی شالوده با سطح زیر کلاف افقی. بنابراین خواهیم داشت:

بنابراین، ارتفاع کرسی 50 سانتی­متر می­باشد.

✔️نحوه محاسبه عرض کرسی:

پیش از این در مورد عرض کرسی توضیحات کامل ارائه شده است. با توجه به فرضیات مثال و مطالب بخش 6.3 همین مقاله، عرض کرسی در تراز روی شالوده 70 سانتی­متر و در تراز زیر کلاف قائم برابر با 45 سانتی­متر در نظر گرفته می­شود. با فرض این­که افزایش عرض کرسی در کل ارتفاع به­ صورت یکنواخت اتفاق بیافتد، در محاسبات میانگین عرض را که برابر است با 57/5 سانتی­متر، در نظر می­گیریم.

✔️نحوه محاسبه طول کرسی:

فرض کنید شکل زیر بخشی از یک پلان معماری متعلق به یک ساختمان با اسکلت بنایی است که دیوارهای سازه ­­ای را نمایش داده و قصد داریم حجم کرسی آن را متره کنیم. عملیات متره را بهتر است محور به محور به ­صورت مجزا انجام دهیم تا بعداً دسترسی به اطلاعات، امکان بررسی و اصلاح به­ راحتی وجود داشته باشد.

شکل 27: بخشی از پلان معماری جهت متره کرسی ‌چینی

به­ منظور محاسبه طول آجرچینی هر محور، فاصله مرکز به مرکز کلاف­ های قائم که روی شکل مشخص شده است را با کسر اندازه کلاف به فاصله خالص تبدیل می­کنیم. بنابراین با توجه به فرضیات مثال، اندازه ­های درج شده بر روی نقشه را 35 سانتی­متر کاهش می­دهیم.

2.5. متره کرسی ‌چینی براساس پلان

اکنون که ابعاد کرسی مشخص شده است، می­توانیم متره و برآورد کرسی چینی را آغاز کنیم. به کمک ردیف مربوطه از فهرست­ بها سال 1403 جدول ریزمتره زیر را تشکیل می­دهیم.

جدول 1: متره کرسی چینی به روش آیین ­نامه ­ای

در توضیح جدول بالا:

▪️ متره و برآورد براساس ردیف 110201 فهرست­ب های ابنیه سال 1403 انجام شده است.
▪️ محورهای با طول یکسان در یک ردیف جدول در نظر گرفته شده ­اند.
▪️ در قسمت توضیحات محاسبه طول هر محور ارائه گردیده است.
▪️ ستون “جزئی” در هر ردیف برابر با حاصل طول×عرض×ارتفاع بوده و ستون “کلی”، حاصل ضرب ستون “جزئی” در “تعداد مشابه” می ­باشد.

همان­گونه که قبلاً اشاره شد، این مثال حالتی از اجرای کرسی به روش آئین­ نامه­ ای بوده که مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر کرسی، شالوده، کلاف افقی روی کرسی و عایق رطوبتی نیز از جمله اجزای پی سازه می­باشند که در اینجا به­ منظور پرهیز از زیاده­ گویی متره نشده ­اند.

در ادامه، کرسی مثال بالا را با روش تجربی متره کرده و جزئیاتی از این روش نیز بررسی خواهد شد. طول و ارتفاع کرسی در هر محور مشابه حالت قبل است و تنها عرض کرسی را برابر با عرض دیوار یعنی 35 سانتی­متر در نظر می­گیریم. (در نظر داشته باشیم که عرض متناظر با یک آجر و نیم درواقع 33 سانتی­متر بوده که در اینجا 35 فرض شده است.)

3.5. متره کرسی چینی به روش تجربی

جدول 2: متره کرسی چینی به روش تجربی

با توجه به توضیحاتی که قبلاً در مورد تفاوت روش اجرای آئین­ نامه ­ای و تجربی داده شده، دلیل اختلاف عرض کرسی و متعاقباً بهای کل در جدول 1 و 2 را توجیه نمایید.

در قسمت ­های قبل اشاره گردید که در روش تجربی عایق رطوبتی بلافاصله بر روی کرسی اجرا می­شود. همان­گونه که اجرای کرسی با توجه به شرایط پروژه به صورت­ های مختلف رخ خواهد داد، برای عایق­کاری رطوبتی سطح کرسی نیز طبق عرف ساخت‌وسازهای جاری، به دو روش اجرای عایق به کمک مواد قیری و یا استفاده از پوشش ملات ماسه سیمان خواهیم رسید.

در فهرست­ بهای ابنیه سال 1403 ردیف متناظر با پوشش ملات ماسه سیمان با نسبت سیمان به ماسه یک به دو موجود نمی­باشد، لذا متره این بخش به کمک فهرست­ بها میسر نخواهد بود. چنان­چه عایق­کاری رطوبتی به­ کمک ایزوگام صورت گیرد؛ لازم است که ابتدا بهای اندود ماسه سیمان و ایجاد سطح صاف زیر عایق را به کمک فصل 18 فهرست­ بهای ابنیه محاسبه کرده، سپس به کمک فصل 13 برآورد هزینه عایق­ کاری با استفاده از عایق پیش ­ساخته نظیر ایزوگام را انجام دهیم. در ادامه متره و برآورد زیرسازی و سپس عایق رطوبتی سطح کرسی مثال قبل با استفاده از ایزوگام را خواهیم آورد.

الف) محاسبه اندودکاری قائم کرسی‌چینی

در بخش­ های قبلی اشاره گردید که برای دستیابی به ایزولاسیون مطلوب، باید لبه­ های کرسی به عرض 10-15 سانتی­متر سیمان­کاری شود و ایزوگام از هر دو سمت بر روی لبه کرسی به سمت پایین برگردد (شکل 7). در این مثال عرض سیمان­کاری لبه کرسی 10 سانتی­متر در نظر گرفته شده است.

جدول 3: متره اندود سیمانی قائم

فرضیات مثال:

▪️ در جدول فوق از ردیف 180304 فهرست­ بهای ابنیه 1403 استفاده شده است.
▪️ ضریب 2 در ستون “تعداد مشابه” بیانگر دو طرفه بودن اندود است.
▪️ ملات اندود از نوع ماسه سیمان با نسبت 1:4 در نظر گرفته شده است.
▪️ ضخامت اندود سیمانی 2 سانتی­متر می­باشد.

ب) محاسبه اندودکاری افقی کرسی‌چینی

طبیعتاً سطح روی کرسی نیز با بهایی مطابق با جدول زیر، نیاز به یکنواخت شدن به کمک اندود سیمانی دارد.

جدول 4: متره اندود سیمانی افقی

در جدول فوق از ردیف 180308 فهرست­ بهای ابنیه 1403 استفاده شده است.

پ) لیسه­ ای شدن سطح اندود

چنان­چه سطح روی اندود سیمانی، پیش از عایق­کاری لیسه­ ای شود بهای اضافه ­ای به آن تعلق می­گیرد که با توجه به مجموع سطوح محاسبه شده در دو قسمت قبلی و ردیف 180325 فهرست­ بها خواهیم داشت:

جدول 5: اضافه بهای لیسه ­ای و پرداخت سطح

ت) عایق­ کاری رطوبتی روی کرسی

اکنون می­توانیم بهای عایق رطوبتی را به کمک اندازه سطوح اندودشده افقی و قائم که در قسمت­ های قبل به ­دست آمده و با استفاده از ردیف 130303 فهرست­ بها برآورد نماییم.

توضیح اینکه ضخامت 4 میلی­متری عایق از فرضیات مثال فوق می­باشد.

در انتها متذکر می­شویم که آنچه در این مثال، متره و برآورد شد تنها گوشه­ ای از حالات محتمل اجرایی می­باشد. فرض کنید در کرسی چینی به‌جای آجر از بلوک یا سنگ استفاده شود، ملات مصرفی یا نوع عایق رطوبتی تغییر کند؛ هر کدام از این تغییرات برآورد پروژه را مشمول ردیف­ های دیگری از فهرست­ بها خواهد کرد.

نتیجه‌گیری

بر اساس توضیحات داده‌شده می‌توان به این نتیجه رسید که کرسی و ایزولاسیون روی آن، وابسته به نوع سازه، نقش مهمی در کیفیت باربری و سرویس‌دهی ساختمان ایفا می‌کنند.

برای تحقق یک ساخت‌وساز با کیفیت، نیاز به استفاده از مصالح و ابزار با کیفیت و نیز به‌کارگیری دانش، مهارت و نیروی کار متخصص می‌باشد. برای تعیین مصالح مصرفی، آیین‌نامه انتخاب‌های متعددی پیش روی ما گذاشته که با در نظر گرفتن الزامات طراحی و مسائل اقتصادی مانند در دسترس بودن و قیمت مناسب مصالح در منطقه موردنظر، همت بر انتخابی بهینه می‌گماریم.

از آنجایی‌که بیش از پیش به اهمیت و دامنه کاربرد کرسی چینی و ایزولاسیون واقف شده‌ایم، لزوم رعایت نکات و اصول حاکم را نیز لمس کرده‌ایم. نکاتی که شاید هرکدام از آن‌ها به‌تنهایی سرنوشت یک سازه را تحت بار زلزله طرح تعیین نکند، اما مسلماً می‌توان اذعان داشت که هم‌افزایی تأثیرات مجموعه آن‌ها، چگونگی رفتار سازه و سرنوشت ساکنین آن را تعیین خواهد کرد. لذا شایسته است هر شخص متناسب با درگیری روزمره خود با مطالب گفته‌شده، در راستای بهبود کیفیت ساخت‌ و ساز پیرامون خود قدم بردارد.