عملیات تخریب ساختمان؛ بررسی مراحل و نکات ایمنی با چک لیست رایگان

عدم توجه به اصول ایمنی در عملیات تخریب ساختمان ، خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری را در بر خواهد داشت چه مواردی را در هنگام گودبرداری و تخریب ساختمان باید رعایت کنیم؟ تفاوت بین تخریب ساختمان بتنی با اسکلت فلزی، تخریب دستی با عملیات تخریب ساختمان به روش انفجار چیست؟

در این مقاله جامع به تمامی این سوالات پاسخ خواهیم داد و علاوه بر آن، 10 ویدئوی آموزشی برای شما قرار داده‌ایم که مراحل مختلف و نکات کلیدی عملیات تخریب را به‌صورت تصویری نمایش می‌دهند. همچنین پیشنهاد می‌کنیم برای جلوگیری از اشتباهات کوچک اما حیاتی در مراحل تخریب ساختمان، حتما از چک‌لیست رایگان موجود در انتهای مقاله استفاده کنید.

⌛ آخرین به روز رسانی: 21 آذر 1403

📕 تغییرات به روز رسانی: آپدیت بر اساس فهرست‌بهای 1403

email

برای دریافت رایگان کلیک کنید

نگران نباشید ایمیل هرز برایتان ارسال نمی کنیم. ایمیل شما نزد ما محفوظ است.

توضیح ارائه‌شده در این قسمت، توضیح مختصری از عملیات تخریب می­باشد، اما اگر بخواهیم توضیح کامل‌تری از عملیات تخریب ارائه دهیم، می­توانیم با استناد به مفاد فصول 24 و 26 نشریه 55 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی) و همچنین مفاد فصل اول فهرست‌بهای ابنیه سال 1403، عملیات تخریب را به شرح ذیل بیان نماییم.

عملیات تخریب شامل مجموعه‌ای از اقدامات است که با هدف حذف، اصلاح (مانند تعمیر، مرمت و بازسازی) و نوسازی یک سازه یا بخش‌هایی از آن انجام می‌شود. این اقدامات ممکن است در طول دوره بهره‌برداری یا پس از پایان عمر مفید سازه صورت گیرد. بسته به نیاز اجرایی و محدوده کار، عملیات تخریب می‌تواند فراتر از محدوده سازه اصلی باشد. این فرایند پس از دریافت مجوزهای لازم و با رعایت دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های مربوطه انجام می‌شود.

2. چرا باید عملیات تخریب صورت پذیرد؟ علل و اهداف عملیات تخریب چیست؟

در تعریف عملیات تخریب، سه هدف اصلی شامل حذف، اصلاح و نوسازی مطرح می‌شود (شکل 1). هر یک از این اهداف به دلایل خاص و متفاوتی انجام می‌گیرند که در این بخش به‌طور دقیق‌تر به بررسی جزئیات و دلایل هر کدام خواهیم پرداخت.

شکل 1 علل عملیات تخریب

1.2 اصلاح (ترمیم و مرمت، بازسازی)

مطابق با مفاد بند 24-1 نشریه 55، عوامل متعددی باعث الزام به تعمیر، ترمیم و مرمت ساختمان­ های مسکونی می­ گردند که لازمه هر یک از این موضوعات، اجرای عملیات تخریب می‌باشد.

همان‌طور که مشاهده کردید، علل عملیات‌ترمیم، در این بند از نشریه 55 به‌طور کامل بیان‌شده است. در ادامه، تصاویری، به‌عنوان‌ مثال و در جهت تکمیل و تفهیم بهتر عوامل قیدشده در بند فوق، در اختیار خوانندگان قرارگرفته و از ارائه توضیحات بیشتر، صرف‌نظر شده است.

شکل 2. تخریب بتن کرمو

 

در تصویر فوق، جهت ترمیم بتن کرمو شده، عملیات تخریب بتن امری ضروری قلمداد می ­شود.

 

شکل 3 تخریب سقف منازل مسکونی بر اثر وزش باد در رامسر

 

در شکل 3 قابل مشاهده است که جهت ترمیم سقف، عملیات تخریب زیرسازی‌های سقف و ایجاد زیرساخت‌های جدید امری ضروری قلمداد می­شود.

 

شکل 4. تأثیرات و خرابی‌های ناشی از جنگ

 

شکل 5 ساخت‌وساز غیرمجاز و اضافه کردن یک طبقه غیرقانونی

 

در شکل 5، جهت ایجاد اطمینان و ترمیم سازه اصلی، عملیات تخریب طبقه غیرمجاز امری ضروری قلمداد می­شود.

مثال‌های ارائه‌شده در این قسمت تنها بخش کوچکی از موارد متعدد مربوط به موضوع اصلاح می­باشد.

2.2 نوسازی

گاها ممکن است بر اثر وقوع هر یک از عوامل بند 24-1 نشریه 55، شدت خسارات وارد بر سازه و یا تغییرات موردنیاز در پروژه، در حدی باشد که اکتفا به ترمیم و اصلاح ­های موضعی و اساسی، تأمین‌کننده شرایط مطلوب نبوده و لازم باشد که سازه موجود به‌طور کامل تخریب و مجدداً از ابتدا ساخته شود. در این حالت، هدف نوسازی به‌عنوان یکی از عوامل تخریب، شناخته می­شود.

متأسفانه با توجه به وجود بافت فرسوده بشمار در سطح کشور، تأثیر عامل پیرشدگی مصالح، بیش از سایر عوامل در بحث نوسازی نمود پیدا می­کند.

به اخبار نشان داده‌شده در تصویر زیر دقت کنید:

شکل 6 بافت فرسوده در رسانه‌های خبری

تیترهای ارائه‌ شده در شکل 6 تنها بخش کوچکی از موارد بی‌شمار رسانه­ های خبری در خصوص بافت‌های فرسوده در سراسر ایران می باشد.

به دلیل افزایش ساخت‌وسازهای غیراستاندارد و عدم نظارت کافی بر آن‌ها، به‌ویژه با توجه به کهنه شدن مصالح و پایان عمر مفید ساختمان‌ها، در نقاط مختلف کشور با تعداد زیادی از ساختمان‌های فرسوده مواجه هستیم. با توجه به زلزله‌خیز بودن بسیاری از این مناطق و سایر عوامل طبیعی، نیاز به تخریب، بازسازی و بهسازی ساختمان‌های موجود، بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.

برای روشن‌تر شدن موضوع، باید به این نکته اشاره کرد که بر اساس تحقیقات انجام‌شده و اعلام دکتر علی بیت‌اللهی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در سال 1398 در رسانه‌ها منتشر شد که از مجموع 62667 هکتار مساحت شهر تهران، حدود 3270 هکتار آن را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد. این مقدار تقریباً 5 درصد از کل مساحت این کلان‌شهر را شامل می‌شود.

خوشبختانه طی قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و اقدامات مؤثری که در بحث تأمین منابع و بودجه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده صورت گرفته، شاهد رشد چشمگیری در بحث تخریب سازه‌های فرسوده و بازسازی مناطق شهری هستیم.

3.2 حذف

حذف ساختمان‌ها به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در کنار نوسازی، نقش بسیار مهمی در الزامی شدن عملیات تخریب در پروژه‌های ساختمانی ایفا می‌کند. این موضوع به‌ویژه در مواردی که ساختمان‌های قدیمی یا غیرمجاز وجود دارند، بیشتر به چشم می‌آید. به‌عنوان مثال، تخریب ویلاهای غیرمجاز که هیچ برنامه‌ای برای ساخت مجدد آن‌ها طراحی نشده، به‌خوبی این مسأله را نمایان می‌کند. این اقدام نه‌تنها به بهبود محیط شهری کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز اجرای پروژه‌های عمرانی جدید و ساماندهی فضاهای شهری نیز می‌شود. از این رو، حذف ساختمان‌های غیراستاندارد و نوسازی آن‌ها می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی مؤثر در توسعه پایدار و بهینه‌سازی فضاهای شهری مدنظر قرار گیرد.

شکل 7. تخریب ویلای غیرمجاز

3.تقسیم بندی عملیات تخریب ازنظر حجم عملیات

همان‌طور که در تعریف عملیات تخریب اشاره شد، عملیات تخریب ازنظر حجم عملیات در دو گروه زیر تقسیم‌بندی می‌شود.

برای مثال، در بحث تخریب جزئی، دربند مشروحه ذیل، بخشی از نکاتی که می‌بایست در عملیات تخریب آسفالت لحاظ شود را مشاهده می‌کنید.

شکل 8. تخریب موضعی آسفالت

در این مقاله، به دلیل اهمیت تخریب کلی، تنها نکات مرتبط با این نوع تخریب بررسی شده و از توضیح در مورد تخریب جزئی صرف‌نظر شده است. البته این به معنای کم‌اهمیت بودن تخریب جزئی نیست و توصیه می‌شود علاقه‌مندان به فصل بیست و چهارم نشریه 55 مراجعه کنند. همچنین در پروژه‌هایی که شامل تخریب جزئی هستند، رعایت تمامی نکات مرتبط با آن ضروری است.

4. عملیات تخریب ساختمان های موجود

بر اساس بند 1-2-1 نشریه 55، یکی از اقدامات ضروری در تحویل و تجهیز کارگاه، تخریب ساختمان های موجود در محل پروژه است. اما به دلیل کمبود آگاهی و تجربه کافی در زمینه تخریب، هر ساله پرونده‌های حقوقی و کیفری بسیاری در خصوص خسارات ناشی از این عملیات در مراجع قضایی کشور تشکیل می‌شود که مشکلات زیادی برای ناظرین، مالکین و مجریان به همراه دارد. در ادامه، برخی از این حوادث مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

در این بخش ابتدا به تعریف عملیات «تخریب ساختمان های موجود» پرداخته و سپس نکات مربوط به هر مرحله از این فرآیند را بررسی خواهیم کرد.

مطابق با مفاد بند 1-2-1 نشریه 55، در تخریب ساختمان های موجود، می‌بایست، به کلیه موارد ذیل توجه ویژه‌ای صورت پذیرد. کلیه موارد ارائه شده در این قسمت جزء نکات و اصول مراحل اولیه تخریب هر ساختمان  می باشد.

شکل 9. مراحل اولیه تخریب

برای تخریب یک ساختمان، مراحل متعددی باید با دقت و بر اساس ضوابط قانونی و فنی انجام شود. این مراحل از دریافت مجوزهای لازم گرفته تا تخلیه نخاله‌های ساختمانی، همگی برای تضمین ایمنی کارگران، ساختمان های مجاور و عابران پیاده ضروری هستند. در ادامه، به تفصیل مراحل مختلف تخریب ساختمان توضیح داده می‌شود:

▪️دریافت مجوزهای لازم از شهرداری

پیش از آغاز هرگونه عملیات تخریب، باید مجوزهای قانونی از شهرداری دریافت شود. این مرحله شامل تکمیل پرونده شهرسازی برای پلاک مورد نظر در شهرداری منطقه می‌باشد. بدون این مجوز، شروع عملیات غیرقانونی محسوب می‌شود و ممکن است منجر به جریمه یا توقف کار شود. پس از دریافت مجوز، شهرداری برنامه زمان‌بندی و نظارت مورد نیاز را تعیین کرده و مهندسان متخصص بر اجرای عملیات تخریب نظارت خواهند داشت تا تمامی مراحل مطابق با استانداردها و مقررات انجام شود.

شکل 10. حکم تخریب

▪️قطع کردن انشعابات آب، برق و گاز

پیش از آغاز تخریب، اتصال ساختمان به شبکه‌های شهری آب، برق و گاز باید قطع شود. این مرحله برای جلوگیری از حوادثی همچون نشت گاز یا برق‌گرفتگی حیاتی است. کارشناسان مربوطه باید سیستم‌های انشعاب را به شکل ایمنی قطع کنند و از نبود هرگونه خطر احتمالی اطمینان حاصل نمایند. این کار به دلیل حساسیت بالای آن باید توسط افراد متخصص انجام شود.

▪️تخلیه بنا

در این مرحله، تمامی تجهیزاتی که قابلیت جداسازی دارند باید از ساختمان خارج شوند. این تجهیزات شامل درب‌ها، پنجره‌ها، کلیدها و پریزهای برق، تجهیزات آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی، سیستم‌های موتورخانه و سیستم‌های گرمایش و سرمایش، لوله‌ها و سیم‌کشی‌های داخلی است. این مرحله به دقت زیادی نیاز دارد تا تمامی وسایلی که می‌توانند در تخریب ساختمان آسیب ببینند، پیش از آغاز عملیات خارج شوند.

▪️قطع کردن اتصال به شبکه فاضلاب

در صورتی که ساختمان  به شبکه فاضلاب شهری متصل باشد، باید به صورت ایمن و کامل از این شبکه جدا شود. همچنین اگر ساختمان  از چاه جذبی برای دفع فاضلاب استفاده کرده است، چاه باید با استفاده از آهک و نخاله‌های ساختمان ی پر شود تا از هرگونه نشست یا خطرات زیست‌محیطی جلوگیری شود. این مرحله برای جلوگیری از ورود فاضلاب به محیط و حفاظت از منابع آبی اطراف بسیار مهم است.

▪️شروع عملیات تخریب

عملیات تخریب باید از بالاترین طبقه ساختمان  و با کندن لایه‌های رویی شروع شود. این عملیات معمولاً از لایه‌های بیرونی مانند نما آغاز شده و سپس به سازه و اسکلت بتنی یا فلزی ساختمان  می‌رسد. تخریب با توجه به نوع سازه، تعداد طبقات و موقعیت مکانی ساختمان ، تجهیزات و نیروی کار متفاوتی را می‌طلبد. برای تخریب برخی از ساختمان ها که نیاز به دقت بیشتری دارند، می‌توان از ابزارهایی نظیر هیلتی برای برش و تخریب استفاده کرد. در پروژه‌های بزرگ‌تر یا زمانی که ساختمان  در مناطق خلوت‌تری قرار دارد، از تجهیزات سنگین نظیر لودر و بولدوزر نیز استفاده می‌شود. در شرایط خاص و با رعایت ایمنی‌های کامل، تخریب با استفاده از انفجار کنترل شده نیز ممکن است، که این روش برای ساختمان های تکی یا مجموعه‌های فرسوده شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش سریع‌ترین و به‌صرفه‌ترین روش تخریب است، اما تنها در شرایط خاص قابل استفاده است.

▪️انتقال نخاله‌ها

پس از تخریب، نخاله‌های ساختمان ی باید به سرعت از سایت خارج شوند. این مرحله به برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد تا حمل و نقل نخاله‌ها به سرعت و با توجه به زمآن‌های مجاز تردد وسایل نقلیه سنگین در شهر انجام شود. نخاله‌ها باید به محل‌های مجاز دپو منتقل شوند و نباید در محیط اطراف باقی بمانند. نخاله‌های ساختمانی در صورت مدیریت نادرست می‌توانند منجر به آلودگی محیط زیست و ایجاد خطرات جانی و مالی شوند.

▪️ایمن‌سازی محیط

یکی از مهم‌ترین مراحل در تخریب ساختمان ها، ایمن‌سازی ساختمان های مجاور است. ساختمان های مجاور که پس از تخریب ممکن است تکیه‌گاه خود را از دست بدهند، باید با استفاده از روش‌های مهندسی نظیر شمع‌گذاری تقویت شوند. در غیر این صورت، ممکن است تخریب دیوارهای ساختمان اصلی باعث فروپاشی ساختمان های مجاور شود. متاسفانه در برخی موارد به دلیل رعایت نکردن این موضوع، ساختمان های اطراف دچار آسیب‌های جدی شده و حوادث ناگواری رخ داده است.

▪️آماده‌سازی پی

پس از اتمام عملیات تخریب و انتقال نخاله‌ها، نوبت به آماده‌سازی پی برای ساختمان جدید می‌رسد. در این مرحله، باید پی مناسب با توجه به نوع سازه جدید و شرایط زمین شناسی محل، طراحی و اجرا شود. عمق مناسب پی، استفاده از بتن با کیفیت و اجرای صحیح بتن‌ریزی از نکات حیاتی است که در این مرحله باید به دقت رعایت شود. پی‌سازی ضعیف می‌تواند منجر به نشست‌های غیرمجاز و خسارات جبران‌ناپذیر در آینده شود.

▪️ایمنی و نظارت در کل فرآیند

در تمام مراحل تخریب، حضور ناظرین ایمنی و مهندسان متخصص ضروری است. این افراد باید بر اجرای تمامی مراحل نظارت داشته و از رعایت تمامی اصول ایمنی و فنی اطمینان حاصل کنند. رعایت نکات ایمنی نه تنها از وقوع حوادث جدی جلوگیری می‌کند بلکه به بهبود کیفیت کار و افزایش بازدهی پروژه نیز کمک می‌کند.

▪️پایان عملیات تخریب

پس از پایان تخریب و آماده‌سازی پی، پروژه تخریب به صورت رسمی خاتمه می‌یابد. مهندسان ناظر باید تمامی مراحل را ارزیابی کرده و گزارش‌های لازم را برای شهرداری و دیگر نهادهای نظارتی ارسال کنند تا بتوانند پروژه را به مرحله بعد، یعنی ساخت و ساز، منتقل کنند.

در نهایت، عملیات تخریب یک فرآیند پیچیده و تخصصی است که نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، تجهیزات مناسب و نظارت مستمر دارد. اجرای صحیح این مراحل نه تنها از بروز مشکلات فنی در طول کار جلوگیری می‌کند، بلکه ایمنی کارگران و ساختمان های اطراف را نیز تضمین می‌نماید.

5. انواع روش‌های تخریب کلی ساختمان

جهت تخریب کلی ساختمان روش‌های متعددی وجود دارد که می‌توان این روش‌ها را به شرح ذیل خلاصه کرد.

شکل 11. انواع روش‌های تخریب

1.5. تخریب دستی

این روش به‌عنوان اولین و قدیمی‌ترین روش تخریب در سطح جهان شناخته می‌شود و اصول آن بر پایه تخریب دستی از بالا به پایین بنا شده است. با توجه به شرایط خاص ساخت‌وساز و وجود بافت‌های فرسوده در ایران، این روش یکی از متداول‌ترین روش‌های تخریب در کشور به شمار می‌رود. این نوع تخریب به‌دلیل کنترل دقیق‌تر عملیات و کاهش آسیب‌های احتمالی به سازه‌های مجاور، در محیط‌های شهری و مناطق با تراکم بالا کاربرد گسترده‌ای دارد.

در ادامه این مقاله، به‌صورت ویژه به بررسی جزئیات فنی و ایمنی این روش خواهیم پرداخت. ابزارهای مورد استفاده در این شیوه شامل ابزارهای دستی مانند چکش، پتک، دستگاه فرز، و هیلتی دستی است. این ابزارها به دلیل سهولت در حمل‌ونقل و کار در فضاهای محدود، مزایای خاصی در مقایسه با تجهیزات سنگین دارند. همچنین، بررسی نکات ایمنی مربوط به استفاده از این ابزارها و کنترل خطرات ناشی از تخریب دستی از اهمیت بالایی برخوردار است.

شکل 12. تجهیزات تخریب دستی (پُتک، چکُش، پیکور)

2.5. تخریب با ماشین‌آلات مکانیکی

اصول این روش شباهت زیادی به تخریب دستی دارد، با این تفاوت که در اینجا از ماشین‌آلات مکانیکی برای انجام عملیات استفاده می‌شود. تخریب در این روش نیز از بالا به پایین انجام می‌گیرد، اما به‌جای استفاده از ابزارهای دستی، از تجهیزات سنگین مانند بیل مکانیکی بهره گرفته می‌شود. این نوع تخریب به دلیل قدرت و سرعت بیشتر ماشین‌آلات، برای پروژه‌های بزرگ‌تر و ساختمان های بلندتر، به‌ویژه در مناطق صنعتی یا پروژه‌های وسیع، کاربرد بیشتری دارد.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، این روش به دو زیرگروه تقسیم می‌شود: تخریب با بیل مکانیکی و تخریب با گوی تخریب. تخریب با بیل مکانیکی به‌طور معمول برای سازه‌های متوسط تا بزرگ به کار می‌رود و قدرت بالای این ماشین‌آلات، فرآیند تخریب را تسریع می‌کند. از طرفی، تخریب با گوی، که به آن “گوی ویرانگر” نیز می‌گویند، برای ساختمان های مرتفع یا سازه‌های صنعتی که نیاز به تخریب سریع و کارآمد دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش از انرژی جنبشی گوی سنگین برای تخریب قسمت‌های بزرگ ساختمان به‌صورت ناگهانی بهره می‌برد.

هر دو روش نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رعایت استانداردهای ایمنی بالا هستند، زیرا خطرات ناشی از تخریب نادرست، به‌ویژه در محیط‌های شهری، می‌تواند خسارات جدی به همراه داشته باشد.

شکل 13. تخریب با گوی

1.2.5. تخریب با گوی

در این روش، عملیات تخریب با استفاده از جرثقیل‌هایی مجهز به گوی‌های استاندارد انجام می‌شود. همان‌طور که در شکل 14 مشاهده می‌کنید، برای اجرای این شیوه، وجود فضای کافی در اطراف ساختمان مورد نظر الزامی است. همچنین، اپراتور جرثقیل‌ها باید دارای تخصص و تجربه لازم در زمینه استفاده از این تجهیزات باشد. از معایب بارز این روش می‌توان به تولید بالای آلودگی صوتی و زیست‌محیطی اشاره کرد، همچنین محدودیت‌هایی از نظر ارتفاع نیز برای استفاده از آن وجود دارد.

ویدئوی زیر روش تخریب با گوی را نشان می دهد:

شکل 14. جرثقیل مجهز به گوی برای تخریب

این نوع تخریب معمولاً به دو روش متفاوت انجام می‌شود. در روش اول، گوی بر روی سازه به‌صورت سقوط آزاد حرکت می‌کند و با ایجاد نیروی فشاری، اعضای داخلی ساختمان، به‌ویژه عناصر افقی، را تخریب می‌کند. این شیوه که به آن “روش پرتاب عمودی” گفته می‌شود، به‌ویژه برای تخریب سریع بخش‌های ساختاری مفید است.

در روش دوم، گوی با ایجاد چرخش و حرکت در یک خط و امتداد مشخص به سمت داخل ساختمان حرکت می‌کند و این حرکت موجب تخریب تمامی المان‌های موجود در مسیرش می‌شود. این روش به “روش نوسان خطی” معروف است و به‌واسطه حرکات متناوب، اثر تخریبی قابل توجهی بر سازه دارد.

با این حال، این نوع تخریب به‌تنهایی قادر به تخریب کامل یک سازه نیست. به‌طوری که با وجود توانایی در تخریب بخش‌های بتنی، برای برش و حذف قطعات فلزی، لازم است از روش‌های دیگر استفاده شود.

گوی‌های مورد استفاده در این فرآیند معمولاً از جنس فولاد صنعتی ساخته می‌شوند. این فولاد تحت فشار بسیار بالا و پیش از رسیدن به نقطه ذوب فشرده‌سازی و تولید می‌شود. وزن این گوی‌ها به‌طور میانگین حدود 135000 پوند (معادل با 6120 کیلوگرم) است و قطر رایج آن‌ها تقریباً برابر با 100 سانتی‌متر می‌باشد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که گوی‌ها قدرت تخریب بالایی داشته باشند و بتوانند بر روی سازه‌های مختلف تأثیرگذار باشند.

تا این مرحله، با توضیحات اولیه مربوط به روش تخریب با استفاده از گوی آشنا شدیم. اما برای افزایش ایمنی و کاهش ریسک در این نوع تخریب، رعایت موارد زیر ضروری است:

▪️کنترل حرکت نوسانی گوی

در روش تخریب دورانی با استفاده از گوی، ضروری است که یک کابل کنترل به گوی متصل شود تا حرکت نوسانی و غیرمنتظره آن کنترل گردد. این کابل باید به‌طور دقیق و مطابق با استانداردهای فنی نصب شود. همچنین، کلیه کابل‌های مورداستفاده در این روش باید پیش از شروع عملیات تخریب بررسی شوند تا اطمینان حاصل گردد که این کابل‌ها تمامی استانداردهای لازم را دارا هستند و مقاومت کافی در برابر بارهای وارده را دارند.

▪️ارتفاع نصب دستگاه

در روش سقوط آزاد، بخش فوقانی دستگاه باید حداقل 3 متر بالاتر از نقطه‌ای که قرار است تخریب شود، قرار گیرد. این فاصله نه‌تنها به جلوگیری از برخورد مستقیم با ساختمان کمک می‌کند، بلکه ایمنی عملیات را نیز افزایش می‌دهد.

▪️کنترل ریزش اجسام

برای جلوگیری از ریزش ناخواسته اجسام ناشی از تخریب، لازم است فضای خالی به اندازه نصف ارتفاع ساختمان به‌علاوه فاصله اضافی برای مانور دستگاه بین دستگاه و ساختمان وجود داشته باشد. این فضا به اپراتورها اجازه می‌دهد تا در شرایط ایمن‌تری عمل کنند و خطرات احتمالی را کاهش دهند.

▪️مدیریت گردوغبار و آلودگی زیست‌محیطی

با توجه به تولید گردوغبار بسیار زیاد در این روش و اثرات منفی آن بر محیط زیست، پیش از آغاز عملیات تخریب، باید محدوده تخریب به‌طور کامل آب‌پاشی شود. این اقدام به کاهش انتشار گردوغبار و حفظ سلامت محیط زیست کمک می‌کند.

▪️محیط کار و حصارکشی

قبل از اجرای روش مذکور، لازم است که فضای مناسب برای تخریب حصارکشی شده و همچنین اطمینان حاصل گردد که هیچ‌یک از خطوط برق یا سایر تأسیسات عمومی در نزدیکی محل تخریب قرار نداشته باشند. این کار از بروز حوادث ناخواسته و خطرات احتمالی جلوگیری می‌کند و ایمنی عملیات را افزایش می‌دهد.

شکل 15. تخریب به روش گوی کروی

شکل 16. جزئیات تخریب با روش گوی

شکل 17. تخریب ساختمان بتنی

شکل 18. ضوابط محدوده امن در روش تخریب با گوی

2.2.5. تخریب با بیل مکانیکی

بیل‌های مکانیکی که در عملیات تخریب به کار می‌روند، به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• بیل‌های مکانیکی بلندمرتبه
• بیل‌های مکانیکی کوچک

هر یک از این نوع بیل‌ها برای شرایط خاصی از پروژه‌های تخریب طراحی شده‌اند و انتخاب نوع مناسب آن‌ها به عواملی مانند ارتفاع ساختمان، نوع مصالح سازه‌ای، و فضای موجود در محل پروژه بستگی دارد.

در روش تخریب با استفاده از بیل مکانیکی، عملیات تخریب می‌تواند به دو صورت انجام شود: یا از روی سطح زمین و یا از روی ساختمان. در حالت اول، که معمولاً برای سازه‌های کوتاه و متوسط استفاده می‌شود، بیل مکانیکی از سطح زمین عملیات تخریب را شروع می‌کند و به تدریج به بخش‌های بالاتر ساختمان می‌رسد. این روش به‌ویژه در پروژه‌هایی که فضای کافی در اطراف سازه وجود دارد و خطرات ریزش کنترل‌شده است، بسیار مناسب است.

در حالت دوم، که بیشتر برای سازه‌های بلند و پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیل مکانیکی روی ساختمان قرار می‌گیرد و از بالا به پایین عملیات تخریب را انجام می‌دهد. این شیوه در پروژه‌هایی که نیاز به کنترل دقیق‌تر و کاهش خطرات ناشی از ریزش دارند، مؤثرتر است. در این روش، اپراتور باید به دقت محیط اطراف و سازه را تحت نظر داشته باشد تا از ایمنی کار و جلوگیری از خسارات ناخواسته اطمینان حاصل شود.

بیل‌های مکانیکی بلندمرتبه به دلیل بازوی بلند خود، امکان تخریب سازه‌های مرتفع را از سطح زمین فراهم می‌کنند و از این جهت برای ساختمان های بلند گزینه ایده‌آلی هستند. از سوی دیگر، بیل‌های مکانیکی کوچک‌تر به دلیل مانورپذیری بیشتر و نیاز به فضای کمتر، برای تخریب سازه‌های کوچکتر یا مناطقی که فضای محدودی دارند، مناسب‌تر هستند.

به‌طورکلی، انتخاب صحیح نوع بیل مکانیکی و روش اجرای تخریب بر اساس شرایط پروژه و ویژگی‌های سازه‌ای، از عوامل کلیدی در ایمنی و کارایی عملیات تخریب محسوب می‌شود.

ویدئوی زیر روش تخریب با بیل مکانیکی را نشان می‌دهد:

1.2.2.5. تخریب از روی سطح زمین

جهت تخریب از روی زمین، لازم است متناسب با ارتفاع سازه از بیل‌های مکانیکی بلندمرتبه استفاده گردد. در شکل 19 اطلاعات مربوط به تخریب با بیل‌های بلندمرتبه را مشاهده می‌کنید.

شکل 19. جزئیات روش تخریب با بیل مکانیکی

در این ویدئو جزئیات روش تخریب با بیل مکانیکی را مشاهده می کنید:

شکل 20. مشخصات فنی بیل مکانیکی بلندمرتبه

تخریب با بیل‌های بلندمرتبه به‌طورمعمول به دو روش سمت به سمت و بالا به پایین صورت می‌پذیرد که اطلاعات مربوط به هر روش در ادامه به‌صورت خلاصه بیان‌شده است.

شکل 21. جزئیات تخریب سمت به سمت با بیل مکانیکی بلندمرتبه

شکل 22. تخریب بالا به پایین با بیل مکانیکی بلندمرتبه

برای استفاده از روش تخریب با بیل مکانیکی، تأمین فضای کافی برای ریزش آوار حاصل از تخریب از اهمیت بالایی برخوردار است. این فضا باید به‌گونه‌ای طراحی شود که حداقل برابر با نصف ارتفاع ساختمان تخریب‌شده باشد.

این الزامات فضایی به‌ویژه به‌منظور کاهش خطرات ناشی از ریزش کنترل‌نشده و به حداقل رساندن خسارات به محیط اطراف ضروری است. در صورتی که فضای کافی برای ریزش آوار فراهم نباشد، احتمال بروز حوادث ناگوار و آسیب به افراد، تجهیزات و ساختمان های مجاور به‌شدت افزایش می‌یابد. از این رو، برنامه‌ریزی دقیق برای ایجاد این فضا، شامل ارزیابی و شناسایی مناطق امن برای ریزش آوار، بسیار حائز اهمیت است. این امر نیازمند تحلیل جامع شرایط محیطی و بررسی جوانب مختلف نظیر نوع زمین، موقعیت سازه‌های مجاور، و وجود زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط برق و آب است.

بنابراین، رعایت استانداردهای ایمنی و تأمین فضای لازم در عملیات تخریب با بیل مکانیکی نه‌تنها به ایمنی کارگران و ناظران کمک می‌کند، بلکه تأثیر مثبتی بر روی کاهش هزینه‌ها و زمان پروژه نیز خواهد داشت.

شکل 23. جزئیات محدوده امن تخریب با بیل مکانیکی

2.2.2.5. تخریب از روی ساختمان

در عملیات تخریب با بیل مکانیکی، معمولاً از بیل‌های مکانیکی کوچک برای تخریب ساختمان های کم‌ارتفاع و کوچک استفاده می‌شود. با این حال، در برخی شرایط خاص و با وجود نیازهای ویژه، می‌توان از این نوع ماشین‌آلات در تخریب ساختمان های بلندمرتبه نیز بهره گرفت. برای استفاده از بیل‌های مکانیکی کوچک در ساختمان های مرتفع، لازم است در مرحله نخست سقف ساختمان برای تحمل وزن این ماشین‌آلات تقویت شود. این تقویت معمولاً با اضافه کردن المآن‌های سازه‌ای مقاوم و افزایش پایداری سقف انجام می‌پذیرد تا بتواند وزن ماشین‌آلات سنگین را بدون ایجاد خطرات اضافی تحمل کند. پس از تقویت سقف، بیل‌های مکانیکی با استفاده از تجهیزات و تکنیک‌های خاص، به سقف منتقل می‌شوند.

این انتقال ممکن است با استفاده از جرثقیل‌های سنگین و یا سایر روش‌های حمل‌ونقل تخصصی صورت گیرد، که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و کنترل مهندسی است. زمانی که ماشین‌آلات به سقف منتقل شدند، فرآیند تخریب با روش “تخریب از بالا به پایین” آغاز می‌شود. در این روش، تخریب به‌صورت تدریجی و طبقه‌به‌طبقه از بالای ساختمان  به سمت پایین انجام می‌پذیرد. این روش به‌دلیل کاهش احتمال ریزش ناگهانی ساختمان و کنترل بهتر عملیات تخریب، در پروژه‌های بلندمرتبه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تکنیک از بیل‌های مکانیکی کوچک در تخریب ساختمان های مرتفع، نیازمند تخصص فنی و رعایت استانداردهای ایمنی بسیار بالاست تا علاوه بر حفظ پایداری سازه در مراحل اولیه، عملیات تخریب نیز به‌صورت کنترل‌شده و ایمن انجام شود.

به‌مانند سایر روش‌ها لازم است در استفاده از این روش، به موارد زیر توجه شود:

شکل 24. جزئیات محدوده امن تخریب با بیل مکانیکی

3.5. تخریب با انفجار

در روش تخریب با استفاده از نیروی جاذبه و مواد منفجره، ساختمان تحت تأثیر نیروی گرانش به‌طور کامل فرو می‌ریزد. مواد منفجره در اینجا به‌عنوان یک ابزار برای شروع فرآیند فروپاشی عمل می‌کنند و به‌طور استراتژیک در نقاط کلیدی ساختمان  قرار می‌گیرند تا با از بین بردن اعضای باربر اصلی، فرآیند تخریب به‌صورت کنترل‌شده آغاز شود. این مواد در طبقه‌ای مناسب از سازه قرار می‌گیرند تا با از بین رفتن آن طبقه، طبقات فوقانی به‌صورت طبیعی بر روی طبقات پایینی سقوط کنند و با افزایش وزن در قسمت‌های پایین‌تر، کل ساختمان به‌طور زنجیروار فروپاشد.

تخریب با مواد منفجره، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مهندسی تخصصی است. این عملیات به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که ساختمان دقیقاً در همان محل از پیش تعیین شده فروبریزد، بدون آنکه به ساختمان های مجاور آسیب برساند. این دقت نیازمند محاسبات پیچیده و مهندسی پیشرفته است، زیرا در غیر این صورت، خطرات ناشی از ریزش کنترل‌نشده می‌تواند به ساختمان های اطراف آسیب برساند.

در این روش، مواد منفجره به‌طور معمول در نقاط بحرانی مانند پی، ستون‌ها، و سازه‌های باربر اصلی ساختمان قرار داده می‌شوند. با انفجار این نقاط کلیدی، ساختار ساختمان ناپایدار شده و تحت تأثیر وزن خود فرو می‌ریزد. این روش به‌ویژه برای تخریب سازه‌های بلندمرتبه و برج‌ها مناسب است، زیرا می‌تواند فرآیند تخریب را در مدت‌زمان بسیار کوتاه‌تری انجام دهد.

با وجود این، استفاده از مواد منفجره در عملیات تخریب نیازمند دقت بسیار بالا است. ترتیب انفجارها، تنظیمات خاص برای جلوگیری از آسیب به ساختمان های مجاور، کنترل لرزش‌های زمین و در نظر گرفتن سن بنا و ساختارهای اطراف همگی از عوامل حیاتی در موفقیت این روش محسوب می‌شوند. در صورتی که ساختمان های مجاور حساس یا قدیمی باشند، رعایت دقیق این اصول برای جلوگیری از خسارت‌های غیرمنتظره ضروری است.

رویه‌های ریزش ساختمان در روش انفجار به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند (شکل 25):

• سقوط به سمت معین (مانند درخت): در این شیوه، ساختمان به‌صورت کنترل‌شده و به سمتی خاص فرو می‌ریزد، مشابه سقوط یک درخت. این روش هنگامی به کار می‌رود که فضای کافی برای هدایت ساختمان  به یک سمت وجود داشته باشد.
• سقوط در محل (درجای خود): در این حالت، ساختمان به‌طور عمودی در محل خود فرو می‌ریزد. این روش برای شرایطی مناسب است که سازه‌های مجاور حساس هستند و خطر برخورد وجود دارد.

این تکنیک به‌ویژه در محیط‌هایی که ساختمان های دیگر در اطراف وجود دارند و نیاز به دقت بالا برای جلوگیری از آسیب به این سازه‌ها احساس می‌شود، به مهارت و تجربه‌ی زیادی نیاز دارد. به‌عنوان یک روش نسبتاً جدید در عملیات تخریب شناخته می‌شود، اما از لحاظ تاریخی نسبت به سایر تکنیک‌های نوین، سابقه بیشتری دارد.

این روش نیازمند دریافت تأییدیه‌ها و کنترل‌های متعددی است و اصول آن بر ایجاد ضعف‌های پیش‌رونده و کنترل‌شده در سازه متمرکز است. برنامه‌ریزی و ارزیابی خطر در این شیوه اهمیت زیادی دارد و لازم است تمامی افراد مشغول به کار در این روش دارای گواهینامه‌های تخصصی تخریب و تجربه‌های فنی و مهندسی بالایی باشند.

ویدئوی زیر روش تخریب با استفاده از مواد منفجره را نشان می دهد:

شکل 25. رویه‌های مختلف ریزش ساختمان به هنگام تخریب با انفجار

شکل 26. جزئیات تخریب به روش انفجار

4.5. روش‌های تخریب نوین

1.4.5. تخریب بازیافت بتنی

در این روش، آب با سرعت بسیار بالا به سطح بتن برخورد کرده و به‌طور هم‌زمان فرآیند مکش ذرات بتن تخریب‌شده انجام می‌گیرد. این فناوری به‌صورت کاملاً خودکار و بدون نیاز به دخالت مستقیم انسان پیاده‌سازی می‌شود. فشار آب اعمال‌شده از مقاومت فشاری بتن بیشتر بوده و این امر منجر به ایجاد ترک و تخریب ساختار میکروسکوپی بتن می‌گردد. از مزایای برجسته این روش می‌توان به کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی، کاهش ریسک آتش‌سوزی و افزایش ایمنی در محل اجرای عملیات اشاره کرد. همچنین، این تکنیک به دلیل خودکار بودن، میزان خطای انسانی و مخاطرات ناشی از آن را به‌حداقل می‌رساند.

شکل 27. جزئیات روش تخریب بازیافت بتن

برای آشنایی با روش تخریب با واترجت ویدئوی زیر را مشاهده کنید:

2.4.5. تخریب به روش tecorep

روش Tecorep برای اولین بار در سال 2011 در فرآیند تخریب یک هتل 40 طبقه‌ای به ارتفاع 140 متر در نزدیکی منطقه آکاساکا، توکیو مورد استفاده قرار گرفت. این روش بر اساس تکنیک‌های مهندسی پیشرفته برای تخریب سازه‌های بلند بدون ایجاد اختلال محیطی و با ایمنی بالا توسعه یافته است. کلیات این روش تخریب که در سازه مذکور استفاده شد، به شرح زیر است:

این روش تخریب مزایای مهمی مانند کاهش آلودگی صوتی و بصری، کاهش خطرات محیطی و ایمنی بالا را به همراه دارد و به‌عنوان یک تکنیک نوآورانه در تخریب سازه‌های بلند شناخته می‌شود.

شکل 28. تخریب به روش tecorep

شکل 29. نمای نزدیک‌تر کلاهک در روش tecorep

تحت سیستم Tecorep، اجزای ساختمان  مانند ستون‌های فولادی، تیرها و کفپوش‌ها در فضای بسته جدا می‌شوند. هر بار که دو طبقه بالاتر برچیده می‌شوند، جک‌های تعبیه‌شده در ستون‌های تکیه‌گاه پایین می‌آیند و سقف و داربست را پایین می‌آورند و ساختمان دو طبقه پایین‌تر می‌شود (شکل 30).

شکل 30. مراحل تخریب به روش tecorep

3.4.5. تخریب رباتیک

این روش یکی از فناوری‌های پیشرفته در حوزه تخریب سازه‌ها به‌شمار می‌رود که تمامی مراحل تخریب به‌وسیله ربات‌های پیشرفته انجام می‌شود. این ربات‌ها تحت کنترل اپراتورهای متخصص قرار دارند که از راه دور عملیات را مدیریت می‌کنند. استفاده از ربات‌ها در تخریب باعث افزایش دقت، کاهش خطرات جانی، و بهبود ایمنی در محیط‌های خطرناک می‌گردد.

در این مقاله از پرداختن به جزئیات فنی و اجرایی این روش صرف‌نظر شده است؛ اما معرفی آن به‌منظور آشنایی اولیه علاقه‌مندان با تکنیک‌های نوین در صنعت تخریب، صورت گرفته است. این فناوری نوآورانه نمایانگر تحولات عمده در به‌کارگیری اتوماسیون و رباتیک در عملیات‌های ساختمانی پیچیده است.

شکل 31. ربات تخریب‌گر

6. مراحل تخریب چیست و به چه نکاتی در عملیات تخریب باید دقت شود؟

با توجه به مفاد مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین نشریه شماره 55 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، مراحل اجرای عملیات تخریب را می‌توان به‌صورت سیستماتیک و طبق چارچوب‌های علمی و فنی تعریف کرد. این دستورالعمل‌ها با هدف افزایش ایمنی، کاهش ریسک‌های محیطی و بهبود کارایی فرآیند تخریب تدوین شده‌اند.

در این بخش، هر یک از مراحل ذکر شده در این دستورالعمل‌ها به‌طور دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد تا ضمن ارائه اطلاعات فنی، به تبیین فرآیندهای اجرایی و اصول مرتبط با تخریب سازه‌ها پرداخته شود. این بررسی شامل جزئیات علمی مرتبط با ایمنی سازه‌ای، مدیریت پسماندهای ساختمانی و ملاحظات محیط‌زیستی است.

شکل 32. مراحل تخریب

1.6. اقدامات اولیه

همان‌طور که در شکل 32 مشاهده می‌کنید، اقدامات اولیه، خود شامل موارد متعددی می‌باشد که ما در این قسمت قصد داریم به بررسی کلیه این موارد بپردازیم.

1.1.6. اخذ تأییدیه‌های لازم و طی نمودن مراحل اداری

مطابق با مفاد بند 26-12-1 نشریه 55، ضروری است که پیش از آغاز عملیات تخریب، مجموعه‌ای از اقدامات و تأییدیه‌های لازم انجام شود. بخشی از این اقدامات در بخش پنجم این مقاله مورد بررسی قرار گرفت. یکی از نکات مهمی که در آن بخش به آن اشاره شد، لزوم دریافت مجوزها و تأییدیه‌های مربوط به تخریب است، به‌ویژه زمانی که عملیات در اماکن تاریخی و فرهنگی صورت می‌گیرد. در این موارد، اهمیت حفظ ارزش‌های تاریخی و فرهنگی به‌مراتب بیشتر است و هرگونه اقدام بدون مجوز، ممکن است پیامدهای قانونی و فرهنگی جبران‌ناپذیری داشته باشد.

در تصویر زیر، نمونه‌ای از مکاتبات مربوط به یک ملک باارزش تاریخی مشاهده می‌شود که طبق تصمیم نهادهای مسئول، تخریب آن ممنوع اعلام شده است. این مکاتبات نشان‌دهنده حساسیت نهادهای ذی‌ربط نسبت به حفظ آثار فرهنگی و تاریخی است و ضرورت رعایت مقررات و اخذ مجوزهای لازم را در فرآیندهای تخریب به‌ویژه در چنین اماکنی برجسته می‌سازد.

شکل 33. ممنوعیت تخریب آثار تاریخی، فرهنگی

همچنین علاوه بر موارد مشروحه فوق و همچنین به استناد به مقاله «تحویل و تجهیز کارگاه»، لازم است کلیه موارد اداری مندرج در بخش 5.3.3 مقاله مذکور، در عملیات تخریب نیز رعایت شود.

بدیهی است با توجه به اینکه عملیات تخریب به‌طورمعمول قبل و یا در حین عملیات تجهیز کارگاه صورت می‌پذیرد، می‌بایست کلیه موارد مشروحه در مقاله تحویل و تجهیز کارگاه، در عملیات تخریب نیز مدنظر قرار گیرد.

در این قسمت با توجه به اهمیت طی نمودن مراحل اداری، مجدداً موارد موجود در مقاله مذکور، در این مقاله نیز شرح داده‌شده است.

یکی دیگر از اقدامات لازم و ضروری که توأم با تمامی مراحل تجهیز کارگاه و حتی قبل‌تر از آن بایستی انجام پذیرد، اقدامات اداری می‌باشد. اقداماتی از قبیل اخذ تأییدیه‌های لازم جهت آغاز و پیشبرد اهداف پروژه که در این قسمت به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

مطابق با مفاد بند 12-1-4 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین مفاد بند 7-1 ماده هفتم فصل سوم مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، اقدامات اداری که بایستی قبل از عملیات تجهیز کارگاه و یا در حین آن صورت پذیرد به شرح ذیل می‌باشد.

مطابق با توضیحات فوق می‌توانیم کلیه اقدامات اداری لازم جهت پیشبرد پروژه را به‌صورت زیر خلاصه کنیم.

لازم به ذکر است، هر پروژه بسته به ویژگی‌های مربوط به خود ممکن است اقدامات اداری مخصوص به خود را بطلبد که در شکل 34 قید نشده باشد.

شکل 34. اقدامات اداری تجهیز کارگاه

همچنین در تکمیل موارد مذکور، مطابق با مفاد بند 12-8-1-2 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان می‌بایست موارد زیر نیز، در جهت تکمیل موارد اداری و کسب مجوزهای لازم صورت پذیرد.

2.1.6. تهیه طرح و دستورالعمل‌های تخریب

یکی دیگری از اقدامات اولیه در عملیات تخریب، لزوم توجه به موضوع تهیه طرح و دستورالعمل تخریب می‌باشد (نمونه قرارداد پیمانکاری تخریب).

در خصوص تهیه و ایجاد دستورالعمل‌های تخریب، عوامل متعددی بر طرح تخریب تأثیر می‌گذارند که می‌توان کلیه این عوامل را، به شرح شکل زیر خلاصه نمود:

شکل 35. عوامل مؤثر بر طرح تخریب

مطابق با مفاد بند 1-2-1 نشریه 55، لازم است که پیش از شروع عملیات تخریب، با در نظر گرفتن نوع پروژه و با هماهنگی کامل میان کارفرما و دستگاه نظارت، میزان و نحوه اجرای عملیات تخریب به‌دقت تعیین و در قالب یک صورت‌جلسه رسمی ثبت گردد. این اطلاعات باید در مشخصات فنی خصوصی پروژه نیز درج شود تا تمامی جزئیات مربوط به فرآیند تخریب به‌طور شفاف و دقیق مشخص گردد. همچنین در این بنده اشاره شده است که ساختمان های قدیمی که در محدوده پروژه قرار دارند و تخریب آن‌ها برای اجرای بناهای جدید ضروری است، باید طبق نظر کارفرما و تحت نظارت دستگاه مربوطه، اندازه‌گیری، صورت‌جلسه و تخریب شوند. این موارد باید در مشخصات فنی خصوصی پروژه ذکر شوند. پیش از آغاز تخریب، باید ایمنی و اصول فنی مربوط به قطع و کنترل انشعابات آب، برق، تلفن و غیره با هماهنگی سازمان‌های مسئول رعایت گردد. همچنین، مصالح حاصل از تخریب باید طبق دستور دستگاه نظارت دسته‌بندی و در محل‌های مناسب ذخیره شوند. تخریب ساختمان ها باید با تأیید قبلی انجام شود و بناهای تاریخی از این قانون مستثنا بوده و هرگونه تغییر در آن‌ها نیاز به مجوز و نظارت مراجع ذی‌صلاح دارد.

نشریه 55 و همچنین مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، به‌طور ویژه بر ضرورت برنامه‌ریزی دقیق و تهیه دستورالعمل‌های جامع برای عملیات تخریب تأکید دارند. این برنامه‌ریزی شامل ارزیابی دقیق ریسک‌ها، تحلیل سازه‌ای، و تعیین روش‌های ایمنی لازم است تا ضمن حفظ سلامت کارگران و محیط‌زیست، فرآیند تخریب به‌صورت کارآمد و ایمن به انجام برسد. در ادامه، بندهای مرتبط با این موضوع را که در این دستورالعمل‌ها ذکر شده است، مشاهده می‌کنید.

مطابق با مفاد بند 26-12-1 نشریه 55، مدیریت کارگاه موظف به کنترل کلیه جزئیات عملیات تخریب می‌باشد که رعایت این جزئیات منوط به تهیه طرح و دستورالعمل‌های مناسب عملیات تخریب می‌باشد. همچنین در این بند اشاره شده است که پیش از آغاز عملیات تخریب، مدیریت کارگاه باید جزئیات کار را به دقت بررسی کرده و وظایف هر فرد را به آن‌ها یادآوری کند. در کارگاهی که ضوابط ایمنی رعایت می‌شود، پروژه سریع‌تر پیش می‌رود و خطرات کاری کاهش می‌یابد. مدیریت باید هماهنگی‌های لازم با بخش‌های مختلف را انجام داده و تجهیزات و ابزارهای حفاظتی را پیش از شروع تخریب بررسی و کنترل کند.

با استناد به مفاد بند 26-12-2 نشریه 55، لازم است در عملیات تخریب به طریق انفجاری، کشیدن با کابل، تخریب سازه‌های خاص از قبیل بیمارستان‌ها، دودکش‌ها، کارخانجات خصوص، دستورالعمل‌های تخریب تهیه‌شده و به تائید دستگاه نظارت و سایر مراجع و افراد ذی‌صلاح برسد.

نکته: برای شروع عملیات تخریب، لازم است دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرا برای افراد در سطوح مختلف تشریح شود. در صورتی که تخریب به روش انفجاری یا کشیدن با کابل انجام شود، تمامی ابزارها و ماشین‌آلات باید بررسی و کنترل شوند. این روش‌های تخریب، نیازمند رعایت دستورالعمل‌های ویژه و تأیید دستگاه نظارت طبق مشخصات فنی هستند. در ساختمان های خاص مانند کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، دودکش‌ها و منابع آب یا نفت، بخش‌های مختلف باید توسط افراد متخصص بررسی و تجهیزات لازم برای تخریب و مقابله با خطرات احتمالی فراهم گردد.

نکته: تضعیف سازه برای تخریب، عملی برنامه‌ریزی‌شده است که آثار آن بر سازه باید تحلیل شود تا اطمینان حاصل گردد که اعضای باقی‌مانده تا زمان واژگونی، مقاومت لازم در برابر باد و بارهای ضربه‌ای را دارند. برش و تضعیف باید از بخش‌های محاسبه‌شده و مشخص آغاز شود.

نکته: بخش‌هایی از سازه که نقش اساسی در پایداری و تحمل بارهای سازه‌ای ایفا می‌کنند، باید به‌طور دقیق و حساب‌شده تخریب شوند. عدم توجه به این اصول می‌تواند منجر به تخریب پیش رونده شود، به‌طوری‌که با فروریختن یکی از اجزای کلیدی، سایر بخش‌های سازه نیز به‌صورت ناخواسته و زنجیروار فرو بریزند. این نوع تخریب غیرمجاز، نه‌تنها می‌تواند موجب آسیب‌های جدی به سازه و محیط اطراف گردد، بلکه خطرات جانی و مالی گسترده‌ای نیز به همراه خواهد داشت. بنابراین، برنامه‌ریزی دقیق و مهندسی‌شده برای تخریب چنین بخش‌هایی ضروری است تا از وقوع خرابی‌های فاجعه‌بار جلوگیری شود.

نکته: در فرایند تخریب سازه، کاهش تدریجی و سیستماتیک بار مرده ساختمان از اهمیت بالایی برخوردار است. بار مرده که شامل وزن ذاتی اجزای سازه مانند پوشش‌ها، کف‌ها و دیوارها می‌شود، باید پیش از تخریب اسکلت اصلی ساختمان به‌طور مرحله‌ای حذف گردد. این اقدامات به‌منظور جلوگیری از افزایش فشار غیرمنتظره بر قاب‌های سازه‌ای و کاهش خطرات ناشی از فروریختن ناگهانی انجام می‌شود. حذف لایه‌های غیرسازه‌ای قبل از آغاز تخریب اجزای اصلی، نه‌تنها پایداری و کنترل فرآیند تخریب را تضمین می‌کند، بلکه ایمنی نیروی کار و محیط پیرامون را نیز به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

مطابق با ضوابط بند 12-8-1-2-ج و 12-8-1-8 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان می‌بایست در بحث عملیات تخریب موارد زیر نیز، در طرح تخریب مدنظر قرارگرفته و رعایت شوند.

نکته: برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری، حمل و دفع مواد حاصل از تخریب باید به‌دقت و با رعایت ضوابط و قوانین مرتبط، از جمله قانون “مدیریت پسماندها”، انجام شود. انتخاب محل‌های مجاز برای انباشت و دفع این مواد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، تا از ایجاد آسیب‌های زیست‌محیطی و خطرات بهداشتی جلوگیری شود. رعایت این قانون تضمین می‌کند که پسماندهای ساختمانی به‌طور ایمن و با کمترین تأثیر بر محیط زیست مدیریت شوند.

نکته: در مورد تخریب ساختمان های خاص مانند دکل‌های مخابراتی، کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، دودکش‌های صنعتی و سایر مکان‌هایی که دارای تأسیسات ویژه هستند، ضروری است که بخش‌های مختلف سازه توسط کارشناسان ذی‌صلاح بررسی شوند. این افراد باید از نظر ایمنی و فنی تأسیسات را ارزیابی کرده و اطمینان حاصل کنند که تجهیزات و وسایل لازم برای تخریب ایمن و کنترل خطرات ناشی از آن فراهم شده است. این نوع ساختمان ها به دلیل پیچیدگی و حساسیت بالای تأسیسات، نیاز به دقت و مهارت بیشتری در فرایند تخریب دارند تا از بروز خطرات جانی و محیطی جلوگیری شود.

نکته: عملیات تخریب باید به‌طور اصولی از بالاترین قسمت یا طبقه سازه آغاز شده و به‌صورت تدریجی به پایین‌ترین قسمت یا طبقه ختم گردد. این روش تدریجی به کنترل بیشتر فرآیند تخریب و کاهش خطرات احتمالی کمک می‌کند. با این حال، در موارد خاص که تخریب به‌صورت یکجا و با استفاده از مواد منفجره در پایه و طبقات، یا از راه دور با روش کشیدن کابل و واژگون کردن سازه انجام می‌شود، یا حتی با ضربه‌ زدن توسط وزنه‌های نوسانی، لازم است که تمامی تمهیدات ایمنی متناسب با این روش‌ها به‌دقت اعمال شود.

این تمهیدات ایمنی شامل بررسی دقیق سازه پیش از تخریب، ارزیابی نقاط کلیدی برای اعمال نیرو یا مواد منفجره، و تضمین ایمنی منطقه پیرامونی است. استفاده از مواد منفجره یا وزنه‌های نوسانی می‌تواند خطرات قابل‌توجهی ایجاد کند، به‌ویژه در مناطق شهری یا مکان‌هایی که تأسیسات حساس وجود دارد. به همین دلیل، برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از افراد متخصص، و رعایت دستورالعمل‌های ایمنی از اهمیت بالایی برخوردار است تا عملیات تخریب با حداقل ریسک و بیشترین کارایی انجام شود.

تا این مرحله با موارد آیین‌نامه‌ای مرتبط با طراحی و تدوین دستورالعمل‌های تخریب آشنا شدید. علاوه بر این موارد، لازم است در برنامه‌ریزی و طرح تخریب به جوانب فنی و اجرایی بیشتری نیز توجه شود. به‌طور مشخص، طرح تخریب باید شامل جانمایی دقیق کلیه مهارها، پایه‌های موقت، محدوده‌های مجاز برای حرکت افراد و ماشین‌آلات، محل دپوی مصالح و ضایعات حاصل از تخریب، و نحوه و اولویت‌بندی مراحل تخریب باشد.

همچنین، باید فاصله سازه تا ساختمان ها و معابر مجاور به‌دقت بررسی و مشخص شود تا از بروز هرگونه آسیب به سازه‌های اطراف جلوگیری گردد. از دیگر موارد حیاتی، توجه به خطوط سطح زمین، موقعیت دقیق تأسیسات مکانیکی و الکتریکی، و سیستم‌های زیرساختی مانند خطوط آب، برق، و گاز است. تمامی این اطلاعات باید در دستورالعمل‌ها و مشخصات فنی طرح به‌طور کامل و شفاف درج شوند تا روند تخریب به‌صورت ایمن و کارآمد پیش رود و خطرات احتمالی به حداقل برسد.

3.1.6. کنترل تجهیزات و نیروی انسانی مطابق با دستورالعمل و مشخصات فنی تخریب

مطابق با ضوابط 26-12-1 و 26-12-2 نشریه 55، در خصوص کنترل تجهیزات و نیروی انسانی، رعایت کلیه موارد ذیل در خصوص عملیات تخریب الزامی می‌باشد.

نکته: آماده‌سازی وسایل و ماشین‌آلات باید به‌دقت با توجه به روش تخریب انتخاب شده و شرایط خاص محل انجام شود. این فرآیند شامل انتخاب تجهیزاتی است که به‌طور خاص برای نوع تخریب در نظر گرفته شده‌اند، مانند دستگاه‌های هیدرولیکی، دستگاه‌های برش و تجهیزات ویژه برای تخریب انفجاری یا مکانیکی. علاوه بر این، استفاده از وسایل حفاظتی مناسب برای کارگران و پرسنل در این مرحله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وسایل حفاظتی باید متناسب با نوع کار و خطرات احتمالی موجود در محل تخریب انتخاب شوند. این وسایل می‌توانند شامل کلاه‌های ایمنی، عینک‌های حفاظتی، دستکش‌های مقاوم، لباس‌های ایمنی و تجهیزات مخصوص تنفسی باشند. اطمینان از فراهم بودن این تجهیزات حفاظتی نه‌تنها به حفظ ایمنی کارگران کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به کاهش حوادث و صدمات ناشی از عملیات تخریب نیز کمک کند. به‌این‌ترتیب، برنامه‌ریزی دقیق و تأمین تجهیزات مناسب، بخشی اساسی از فرآیند تخریب ایمن و کارآمد به‌شمار می‌رود.

نکته: همه کارگرانی که در عملیات تخریب شرکت دارند، موظف به استفاده از کلاه ایمنی هستند تا ایمنی سر آ‌ها در برابر سقوط اجسام و خطرات احتمالی تأمین شود. بسته به نوع کار و شرایط خاص پروژه، پیمانکار همچنین موظف است سایر وسایل حفاظتی لازم را در اختیار کارگران قرار دهد. این وسایل می‌توانند شامل عینک‌های حفاظتی، دستکش‌های مقاوم، لباس‌های ایمنی و تجهیزات تنفسی باشند که همه این موارد به کاهش خطرات ناشی از عملیات تخریب کمک می‌کنند.

علاوه بر تأمین وسایل حفاظتی، پیمانکار باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از وقوع خطراتی مانند آتش‌سوزی، انفجار، تجمع و نشت گاز انجام دهد. این اقدامات ممکن است شامل ایجاد برنامه‌های اضطراری، آموزش کارگران در مورد روش‌های ایمن کار و ارزیابی دقیق خطرات محیطی باشد. همچنین، پیمانکار باید از وجود تجهیزات اطفای حریق و سیستم‌های ایمنی مناسب در محل کار اطمینان حاصل کند تا در صورت بروز هرگونه حادثه، امکان واکنش سریع و مؤثر وجود داشته باشد. این رویکرد جامع به ایمنی نه‌تنها به حفاظت از جان کارگران کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از خسارات مالی و جانی نیز جلوگیری کند.

نکته: ماشین‌آلات و وسایل نقلیه مرتبط با عملیات تخریب باید تحت هدایت افرادی آموزش‌دیده و ماهر قرار گیرند. این افراد باید حداقل 18 سال سن داشته و از توانایی و صلاحیت لازم برای انجام وظایف خود برخوردار باشند. علاوه بر این، کار این افراد باید به‌طور منظم و دقیق زیر نظر ناظران خبره و مسئول انجام شود تا اطمینان حاصل گردد که تمامی مراحل عملیات به‌درستی و با رعایت استانداردهای ایمنی انجام می‌شود.

نظارت مستمر بر فعالیت‌های این کارگران به‌منظور شناسایی و کاهش خطرات بالقوه، همچنین بهبود کارایی و کیفیت عملکرد آن‌ها حیاتی است. آموزش مداوم و ارتقاء مهارت‌های این افراد نه‌تنها ایمنی عملیات را افزایش می‌دهد، بلکه به بهبود راندمان کار و کاهش حوادث و سوانح ناشی از عدم تخصص نیز کمک می‌کند. در نتیجه، مدیریت صحیح و آموزش مؤثر به‌عنوان ارکان اساسی در عملیات تخریب محسوب می‌شوند.

 همچنین علاوه بر موارد مذکور مطابق با ضوابط 12-1-5 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین سایر ضوابط آیین‌نامه‌ای، کلیه کارکنان فعال در عملیات تخریب می‌بایست دارای تجربه، مهارت کافی و تجهیزات ایمنی باشند و مطابق با ضوابط بند 12-8-1-2-ت کلیه تجهیزات و ابزارآلات موجود در پروژه نیز باید ضوابط فصل ششم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان را رعایت نمایند.

نکته: در هر کارگاه ساختمانی، سازنده موظف است که اقدامات لازم را به‌منظور حفظ و تأمین ایمنی، بهداشت کار و حفاظت از محیط زیست به‌طور جدی و مؤثر انجام دهد. این مسئولیت شامل شناسایی خطرات موجود در محل کار، ارزیابی ریسک‌ها و پیاده‌سازی راهکارهای مناسب برای کاهش این خطرات است. سازنده باید اطمینان حاصل کند که کلیه کارگران از تجهیزات ایمنی و حفاظتی مناسب بهره‌مند هستند و به طور مرتب در زمینه روش‌های ایمن کار و بهداشت شغلی آموزش می‌بینند.

همچنین، رعایت استانداردهای زیست‌محیطی در اجرای پروژه، شامل مدیریت صحیح پسماندها و جلوگیری از آلودگی محیط، باید در اولویت قرار گیرد. ایجاد شرایط کاری ایمن و سالم نه‌تنها به حفظ سلامت و ایمنی کارکنان کمک می‌کند، بلکه به کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست و ارتقای کیفیت پروژه‌های ساختمانی نیز منجر می‌شود. در نتیجه، توجه به این اصول به‌عنوان یک مسئولیت اجتماعی و حرفه‌ای برای سازندگان در هر پروژه ساختمانی ضروری است.

نکته: زمانی که یک یا چند کارفرما یا افراد خود اشتغال به‌طور همزمان در یک کارگاه ساختمانی فعالیت می‌کنند، هر کارفرما مسئول اجرای مقررات ایمنی، بهداشت کار و حفاظت از محیط زیست در محدوده پیمان خود است. کارفرماها باید با یکدیگر همکاری کرده و هماهنگی‌های لازم را انجام دهند. در این میان، سازنده یا پیمانکار اصلی نیز موظف به ایجاد هماهنگی بین کارفرمایان مختلف است. علاوه بر این، برقراری بیمه مسئولیت مدنی و شخص ثالث از مسئولیت‌های سازنده، کارفرما و دیگر مسئولین نخواهد کاست و همچنان باید در نظر گرفته شود.

نکته: سازنده و کارفرمایان کارگاه‌های ساختمانی موظف به استفاده از افراد صلاحیت‌دار با پروانه اشتغال، مهارت فنی یا گواهی ویژه در عملیات ساختمانی هستند. همچنین، کارکنان در کارگاه‌های ساختمانی باید آموزش‌های بهداشت کار و ایمنی را گذرانده و گواهی‌های مربوطه را از مراجع ذی‌صلاح دریافت کنند.

نکته: سازنده و سایر کارفرمایان کارگاه‌های ساختمانی موظفند وسایل و تجهیزات لازم را برای تأمین ایمنی، سلامت و بهداشت کارگران تهیه کنند. آن‌ها باید نحوه استفاده از این وسایل را به کارگران آموزش داده و بر رعایت مقررات مربوطه نظارت کنند. همچنین، کارگران ملزم به استفاده و نگهداری صحیح از این تجهیزات و اجرای دستورالعمل‌های مربوطه هستند.

نکته: در عملیات تخریب، استفاده از کارگران باتجربه و ماهر از اهمیت بالایی برخوردار است. این کارگران باید تحت نظارت افرادی دارای صلاحیت قرار گیرند که توانایی آموزش روش‌ها، دستورالعمل‌ها و مراحل مختلف اجرای کار را دارند. این نظارت و آموزش تضمین‌کننده انجام صحیح و ایمن فعالیت‌ها خواهد بود. علاوه بر کارگران، سایر افراد شاغل در پروژه، از جمله رانندگان و متصدیان ماشین‌آلات و تجهیزات، نیز باید از افراد دارای صلاحیت و تجربه انتخاب شوند. این موضوع به تأمین ایمنی و کارایی در عملیات تخریب کمک می‌کند و از بروز حوادث ناگوار جلوگیری می‌کند. به‌طور کلی، برقراری استانداردهای کیفی و ایمنی در انتخاب نیروی انسانی، نقش مهمی در موفقیت پروژه‌های تخریبی ایفا می‌کند.

در این قسمت بخشی از ضوابط فصل ششم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان را مشاهده می‌کنید که می‌بایست در کنترل تجهیزات به آن‌ها توجه شود. لازم به ذکر است با توجه به طولانی بودن مفاد این فصل از ارائه کلیه نکات موجود در این بخش خودداری شده است. بدیهی است عدم ارائه مطالب مربوط به این موضوع در این مقاله، نشانگر کم‌اهمیت بودن آن‌ها نبوده و رعایت کلیه موارد موجود در فصل ششم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان الزامی می‌باشد.

نکته: سازنده موظف است با در نظر گرفتن نوع عملیات ساختمانی، وسایل، تجهیزات و ماشین‌آلات مناسب برای فعالیت‌های اجرایی را به‌دقت انتخاب کند. این انتخاب باید بر اساس استانداردها و الزامات فنی مرتبط با هر نوع پروژه انجام گیرد تا کارایی و ایمنی در طول مراحل ساخت تضمین شود. استفاده از هر نوع ماشین‌آلات ساختمانی به‌صورت غیرمتعارف و نامناسب نه‌تنها می‌تواند به کیفیت پروژه آسیب بزند، بلکه خطرات جدی برای کارکنان و محیط کار ایجاد می‌کند. بنابراین، رعایت اصول و ضوابط مرتبط با انتخاب و استفاده از تجهیزات، به‌عنوان یک الزام اساسی در اجرای پروژه‌های ساختمانی در نظر گرفته می‌شود.

نکته: در صورت دریافت مجوز برای استقرار وسایل، تجهیزات و ماشین‌آلات ساختمانی در معابر عمومی، رعایت فاصله‌ای حداقل ۱۵ متری از تقاطع‌ها الزامی است. این اقدام به‌منظور حفظ ایمنی و سهولت عبور و مرور وسایل نقلیه ضروری می‌باشد. علاوه بر این، وسایل و تجهیزات نباید مانع دیدن علائم راهنمایی و رانندگی شوند و همچنین باید از ایجاد محدودیت در انجام وظایف سازمان آتش‌نشانی و دیگر واحدهای خدماتی جلوگیری به عمل آورند. به‌این‌ترتیب، توجه به این موارد در استقرار ماشین‌آلات نه‌تنها به ایمنی معابر کمک می‌کند، بلکه از اختلال در عملکرد خدمات عمومی نیز ممانعت خواهد کرد. رعایت این نکات، به ارتقای نظم و ایمنی در محیط‌های شهری کمک شایانی می‌نماید.

نکته: وسایل موتوری (برای نقل و انتقال، خاکبرداری و جابجایی مصالح) شامل ماشین‌آلات و دیگر تجهیزات موتوری است که به‌منظور جابجایی مصالح، خاک و ضایعات ساختمانی استفاده می‌شوند. این تجهیزات در فرآیندهای مختلفی همچون گودبرداری، تخریب و سایر عملیات ساختمانی نقش کلیدی دارند. استفاده از این ماشین‌آلات نه‌تنها موجب تسریع در روند اجرایی پروژه‌ها می‌شود، بلکه به بهینه‌سازی کارایی و کاهش هزینه‌های نیروی انسانی نیز کمک می‌کند. به‌علاوه، بهره‌گیری صحیح از این وسایل در راستای ارتقاء ایمنی کارگاه‌های ساختمانی و کاهش خطرات ناشی از کار، از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، انتخاب و استفاده بهینه از ماشین‌آلات و تجهیزات موتوری در پروژه‌های عمرانی، به‌ویژه در مراحل حساس تخریب و گودبرداری، تأثیر بسزایی بر موفقیت و ایمنی کل پروژه خواهد داشت. عدم رعایت اصولی در گودبرداری، باعث خساراتی می‌گردد.

ویدئوی زیر تخریب یک سازه در اثر گودبرداری غیر اصولی را نشان می دهد:

نکته: قبل از شروع کار با وسایل موتوری (برای نقل و انتقال، خاکبرداری و جابجایی مصالح)، لازم است که ترمز، جعبه فرمان، لاستیک، چراغ، بوق، برف‌پاک‌کن و سایر قسمت‌های عملیاتی مورد بازبینی قرار گیرند تا از سلامت و آمادگی آن‌ها اطمینان حاصل شود. ترمزها باید به گونه‌ای تعمیر و نگهداری شوند که وسایل موتوری با ظرفیت کامل بار، در تمامی مسیرهای ناهموار و شیبدار کارگاه قابل کنترل باشند. همچنین، اطراف و زیر ماشین نیز باید قبل از روشن کردن موتور و حرکت وسیله بررسی شود.

2.6. تجهیز کارگاه مطابق با دستورالعمل‌های ایمنی

همان‌طور که از نام این بخش مشخص است، کلیه عملیات مربوط به این بخش با تجهیز کارگاه ارتباط بسیار نزدیکی دارد. با توجه به ارائه توضیحات کامل در خصوص تجهیز کارگاه در مقاله «تحویل و تجهیز کارگاه» در این قسمت تنها به ارائه بخشی از ضوابط مخصوص و مربوط به عملیات تجهیز کارگاه در عملیات تخریب، اکتفا شده و از ارائه سایر توضیحات صرف‌نظر شده است.

در هر پروژه تخریب ساختمانی، حفاظت و ایمنی در محل کار از اهمیت بالایی برخوردار است. محیط‌های کاری به‌ویژه در پروژه‌های ساختمانی و تخریبی همواره با خطرات و ریسک‌های بالایی همراه هستند. از این رو، اتخاذ تدابیر لازم و پیاده‌سازی سیستم‌های حفاظتی مناسب برای جلوگیری از وقوع حوادث و آسیب‌های احتمالی به کارکنان و کارگران ضروری است.

1.آموزش و آگاهی‌بخشی به کارکنان

اولین و اساسی‌ترین قدم در حفاظت و ایمنی در محل کار، آموزش صحیح و جامع به کارکنان و کارگران است. آموزش به عنوان یکی از عوامل کلیدی در پیشگیری از حوادث کاری شناخته می‌شود. کارکنان باید آگاهی کاملی از روش‌های ایمنی، خطرات موجود در محیط کاری و نحوه استفاده صحیح از تجهیزات محافظتی داشته باشند. برگزاری دوره‌های آموزشی منظم و به‌روز و تدوین دستورالعمل‌های ایمنی نه تنها به کاهش چشمگیر حوادث کاری منجر می‌شود، بلکه به افزایش سطح آگاهی و اعتماد به نفس کارکنان نیز کمک می‌کند. این دوره‌ها باید شامل موضوعاتی نظیر شناخت خطرات فیزیکی، روش‌های جلوگیری از آسیب‌های جسمانی، و نحوه عکس‌العمل در مواقع اضطراری باشد.

2.استفاده از تجهیزات حفاظتی و ایمنی

یکی دیگر از گام‌های مهم در حفظ ایمنی کارکنان، تأمین و استفاده صحیح از تجهیزات و سیستم‌های ایمنی است. تمامی کارکنان باید مجهز به تجهیزات حفاظتی مانند کلاه ایمنی، عینک و ماسک محافظ، دستکش‌های مقاوم، کفش‌های ایمنی و لباس‌های محافظ باشند. این تجهیزات حفاظتی به کارکنان کمک می‌کند تا در برابر خطرات فیزیکی و شیمیایی مختلفی که ممکن است در حین عملیات تخریب به وجود آید، محافظت شوند. همچنین تأمین تجهیزات اضطراری مانند جعبه کمک‌های اولیه و دستگاه‌های اطفاء حریق برای مقابله با حوادث ناگهانی مانند آتش‌سوزی، بسیار ضروری است. تمامی این تجهیزات باید به‌طور دوره‌ای بررسی و تست شوند تا از عملکرد صحیح آن‌ها اطمینان حاصل گردد.

3.نصب سیستم‌های ایمنی نظارتی و کنترلی

ضرورت استفاده از سیستم‌های نظارت و کنترل نیز در افزایش ایمنی محل کار غیرقابل چشم‌پوشی است. سیستم‌های نظارتی شامل نصب دوربین‌های مداربسته و سیستم‌های هشداردهنده برای نظارت دقیق بر فعالیت‌های کاری، کنترل تردد کارکنان و شناسایی خطرات احتمالی می‌شود. این سیستم‌ها علاوه بر ایجاد امنیت بیشتر، می‌توانند در مواقع بحرانی به سرعت مشکل را شناسایی و هشدارهای لازم را ارائه دهند. دوربین‌های مداربسته با ثبت و پایش لحظه‌ای عملیات و رفتار کارکنان می‌توانند به عنوان یک ابزار پیشگیرانه مهم برای جلوگیری از وقوع حوادث و ارائه مستندات در صورت بروز مشکلات استفاده شوند.

4.ایمن‌سازی محیط کار

ایمن‌سازی فیزیکی محیط کار نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. قبل از شروع هر نوع عملیات تخریب، باید تمامی خطرات محیطی شناسایی و از بین برده شوند. بررسی ساختمان ها و سازه‌های مجاور، تثبیت دیوارهای مجاور که ممکن است پس از تخریب تکیه‌گاه خود را از دست بدهند، و استفاده از شمع‌های تقویت‌کننده برای جلوگیری از ریزش‌های ناگهانی از جمله اقداماتی است که باید انجام شود. همچنین، نصب موانع حفاظتی و علائم هشداردهنده برای محدود کردن تردد افراد غیرمجاز به محل کارگاه بسیار حیاتی است.

5.مدیریت اضطراری و برنامه‌ریزی برای بحرآن‌ها

یکی دیگر از اصول ایمنی در محل کار، برنامه‌ریزی برای مواقع اضطراری و ایجاد راهبردهای مدیریت بحران است. در هر پروژه، باید برنامه‌های اضطراری دقیقی تدوین شده و به کارکنان آموزش داده شود. این برنامه‌ها باید شامل نحوه خروج اضطراری از محل، مکان‌های امن، روش‌های ارتباطی در زمان بحران، و نحوه همکاری با نهادهای امدادی باشد. اجرای منظم مانورهای ایمنی و اضطراری، کارکنان را برای مواجهه با شرایط بحرانی آماده می‌کند و در مواقع بروز حادثه، احتمال وقوع خسارات جانی و مالی را کاهش می‌دهد.

6.ایمنی ابزارها و تجهیزات کاری

یکی از خطرات شایع در پروژه‌های ساختمانی و تخریبی، استفاده نادرست از ابزارها و تجهیزات کاری است. بنابراین، استفاده از ابزارهای استاندارد و انجام بازرسی‌های دوره‌ای برای اطمینان از عملکرد صحیح آن‌ها بسیار مهم است. ابزارهایی که به‌طور منظم مورد استفاده قرار می‌گیرند باید بازرسی شوند تا از خطرات ناشی از خرابی و کارکرد نادرست جلوگیری شود. همچنین، کارکنان باید آموزش کافی در خصوص استفاده صحیح از این تجهیزات ببینند تا از بروز حوادث جلوگیری شود.

7.مدیریت مواد خطرناک

در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی و تخریبی، مواد شیمیایی یا خطرناک نیز ممکن است وجود داشته باشند. مدیریت صحیح این مواد شامل ذخیره‌سازی ایمن، استفاده درست و دفع بهینه آن‌ها می‌باشد. باید اطمینان حاصل شود که مواد شیمیایی خطرناک به‌طور ایمن ذخیره شده و در صورت نیاز به استفاده، کارکنان با لباس و تجهیزات حفاظتی مناسب از آن‌ها استفاده کنند. همچنین دفع این مواد باید به گونه‌ای باشد که به محیط زیست آسیب نرساند.

8.نقش مدیریت و نظارت

یکی از کلیدهای موفقیت در اجرای صحیح استانداردهای ایمنی، نقش مدیریت و نظارت است. مدیریت پروژه باید به‌طور مستمر بر اجرای اصول ایمنی نظارت کرده و از اجرای صحیح آن‌ها اطمینان حاصل کند. همچنین، با برگزاری جلسات دوره‌ای و بازبینی روند پیشرفت کار، باید از رعایت کامل دستورالعمل‌های ایمنی توسط تمامی کارکنان اطمینان حاصل شود.

9.تهیه گزارش‌های ایمنی

تهیه گزارش‌های دوره‌ای ایمنی یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت پروژه‌های تخریبی است. این گزارش‌ها شامل تمامی حوادث رخ داده، اقدامات انجام شده برای پیشگیری از وقوع حادثه و نتایج بازرسی‌های دوره‌ای می‌باشد. گزارش‌ها باید به‌طور منظم به مدیریت ارشد ارائه شده و بر اساس تحلیل آن‌ها، تصمیم‌گیری‌های لازم برای بهبود شرایط ایمنی انجام شود.

10.پایش و ارزیابی مستمر ریسک

در نهایت، پایش و ارزیابی مستمر ریسک‌های ایمنی باید جزئی از برنامه‌های روزمره پروژه باشد. با شناسایی و ارزیابی ریسک‌های بالقوه و اجرای اقدامات اصلاحی مناسب، محیط کار به مکانی امن‌تر تبدیل می‌شود و احتمال وقوع حوادث ناگوار کاهش می‌یابد. ارزیابی‌های دوره‌ای می‌تواند به شناسایی مشکلات احتمالی پیش از بروز حادثه کمک کرده و امکان اصلاح سریع و موثر آن‌ها را فراهم کند.

در نهایت، حفاظت و ایمنی در پروژه‌های تخریب ساختمانی نه تنها از جان و سلامت کارکنان محافظت می‌کند، بلکه به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نیز کمک می‌نماید.

مطابق با ضوابط بندهای 12-8-1-3 الی 12-8-1-6 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، رعایت کلیه نکات زیر در بحث تجهیز کارگاه عملیات تخریب ضروری می‌باشد.

نکته: کلیه راه‌های ارتباطی ساختمان در حال تخریب، به‌جز پله‌ها، راهروها، نردبان‌ها و درهایی که برای عبور کارگران استفاده می‌شوند، باید در طول مدت عملیات تخریب به‌طور کامل مسدود گردند. این اقدام به‌منظور حفظ ایمنی و جلوگیری از وقوع حوادث احتمالی در محل انجام می‌شود. علاوه بر این، هیچ راه خروجی نباید قبل از تأیید و جایگزینی راه دیگری تخریب گردد. این نکته از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا ایجاد مسیرهای خروجی ایمن و قابل اعتماد برای کارگران و سایر افراد حاضر در محل، یکی از الزامات اصلی در برنامه‌ریزی و اجرای عملیات تخریب به شمار می‌آید. رعایت این اصول نه‌تنها ایمنی کارگران را تأمین می‌کند، بلکه از بروز هرگونه اختلال در فرایند تخریب نیز جلوگیری خواهد کرد.

نکته: در عملیات تخریب ساختمان هایی که به‌دلیل فرسودگی، سیل، آتش‌سوزی، زلزله، انفجار و سایر عوامل آسیب‌دیده یا از بین رفته‌اند، لازم است تدابیر خاصی اتخاذ شود تا از ریزش و خرابی ناگهانی جلوگیری گردد. یکی از این تدابیر، مهار و شمع‌بندی دیوارها قبل از شروع عملیات تخریب است. این فرآیند باید تحت نظر فردی با صلاحیت و تجربه کافی انجام شود تا اطمینان حاصل شود که دیوارها به‌طور ایمن و مؤثر تثبیت شده‌اند. مهار مناسب دیوارها نه‌تنها به حفظ ایمنی کارگران کمک می‌کند، بلکه از بروز خسارات اضافی به ساختمان های مجاور نیز جلوگیری می‌نماید. در نتیجه، توجه به این نکات در حین تخریب بناهای آسیب‌دیده اهمیت بالایی دارد و می‌تواند از وقوع حوادث ناخواسته جلوگیری کرده و امنیت محیط کار را تأمین کند.

نکته: در مواردی که ارتفاع ساختمان مورد تخریب از ساختمان ها و تأسیسات مجاور بیشتر است و احتمال ریزش مصالح و ابزار کار به داخل یا روی بناها و تأسیسات مجاور وجود دارد، اتخاذ تدابیر ایمنی ضروری است. یکی از این تدابیر، نصب سرپوش‌های حفاظتی با مقاومت کافی می‌باشد. این سرپوش‌ها به‌عنوان یک خط دفاعی عمل کرده و مانع از سقوط و آسیب به بناهای اطراف می‌شوند. همچنین، باید از مواد و تجهیزات با کیفیت و استاندارد برای ساخت این سرپوش‌ها استفاده شود تا در برابر نیروهای مختلف، از جمله باد و بارهای ناشی از عملیات تخریب، مقاوم باشند.

نکته: هر یک از اجزای سازه و تجهیزاتی که در عملیات تخریب مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل کف، کف‌های موقت، چوب‌بست، پله‌های موقت، سقف، و سایر اجزای مربوط به راهروهای سرپوشیده و مسیرهای عبور و مرور کارگران، باید به دقت بررسی شوند تا اطمینان حاصل شود که بارگذاری آن‌ها از دو سوم برابر ظرفیت طراحی‌شده فراتر نرود. بارگذاری بیش از حد می‌تواند منجر به ضعف ساختاری و در نهایت ایجاد خطراتی جدی برای ایمنی کارگران و تجهیزات شود. به همین دلیل، مهم است که تمامی اجزا و تجهیزات به‌طور مداوم مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت لزوم، اقدامات اصلاحی انجام شود.

علاوه بر موارد فوق، مطابق با ضوابط فصل 26 نشریه 55، موارد زیر نیز در بحث تجهیز کارگاه می‌بایست رعایت شود:

همان‌طور که در بندهای قبلی ذکر شد، توجه به ایجاد راهروهای سرپوشیده، حفاظ‌های موقت و دیگر تدابیر ایمنی در زمینه تجهیز کارگاه عملیات تخریب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اقدامات نه تنها به حفظ ایمنی کارگران کمک می‌کند، بلکه از بروز حوادث ناخواسته در حین عملیات نیز جلوگیری می‌نماید. در این بخش، به منظور تکمیل بحث تجهیز کارگاه، تصاویری از نکات مربوط به ضوابط تجهیز کارگاه عملیات تخریب را ارائه می‌دهیم که از منابع معتبر غیر داخلی استخراج شده‌اند. این تصاویر شامل الزامات مرتبط با ایجاد حصارهای موقت، راهروهای سرپوشیده و دیگر تدابیر ایمنی است که باید متناسب با فاصله محل تخریب از معابر عمومی در نظر گرفته شوند. توجه به این جزئیات می‌تواند به افزایش آگاهی علاقه‌مندان در زمینه شیوه‌های ایمن تجهیز کارگاه کمک کند و به اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های تخریب با حداقل خطرات ناشی از آن منجر شود.

شکل 36. جزئیات تجهیز کارگاه

3.6. نکات اجرایی تخریب

همان‌طور که در بخش‌های پیشین اشاره شد، برای انجام عملیات تخریب، داشتن یک دستورالعمل دقیق و طرح مناسب جهت تخریب ساختمان ضروری است. روش‌های مختلفی برای تخریب سازه وجود دارد که با توجه به انتخاب روش تخریب، دستورالعمل‌های متفاوتی مورد نیاز است. هر روشی دستورالعمل خاص خود را می‌طلبد و این تفاوت‌ها بر اساس نوع سازه، موقعیت مکانی، و تجهیزات موجود تعیین می‌شوند. در این بخش، ما به بررسی نکات مشترک بین تمامی روش‌های تخریب و همچنین به نکات خاصی که مربوط به روش تخریب سنتی است خواهیم پرداخت. به دلیل گستردگی دستورالعمل‌ها و جزئیات متعدد مرتبط با سایر روش‌های تخریب، از تشریح آن‌ها در اینجا خودداری می‌کنیم و تمرکز اصلی را بر روی نکات کلیدی مرتبط با روش سنتی قرار می‌دهیم.

1.3.6. نکات مشترک در انواع روش‌های تخریب

• همان‌طور که در قسمت قبل مشاهده کردید، مطابق با ضوابط فصل هشتم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین ضوابط نشریه 55، پیش از آغاز عملیات تخریب، لازم است کلیه انشعابات مربوط به آب، برق، گاز و … قطع یا سالم‌سازی و یا محدود گردد. لازم به ذکر است این مرحله یکی از مهم‌ترین مراحل مقدماتی عملیات تخریب می‌باشد.

شکل 37. قطع انشعابات پیش از شروع عملیات تخریب

• مطابق با ضوابط بند 12-8-1-2-ح و 12-8-1-2-خ مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و مفاد بند 26-12-2 نشریه 55 می‌بایست، در خصوص برق‌گیر ساختمان ، شیشه‌ها، میخ‌ها و تأسیسات برقی و سایر مصالح موجود در ساختمان مطابق شرایط زیر اقدام گردد.

شکل 38. بازنمودن کلیه پنجره‌ها، اعضای شیشه‌ای و … پیش از شروع تخریب

• مطابق با ضوابط 12-8-1-4 و 12-8-1-5 و همچنین مفاد 26-12-1 و 26-12-2 نشریه 55، در جهت تخریب ساختمان های بلند و همچنین فرسوده و یا تخریب‌شده براثر عوامل طبیعی، موارد ذیل رعایت شود.

در خصوص تخریب مکان‌هایی که احتمال وجود آزبست‌ها(asbestos)، سرب، مواد رادیواکتیو، گازهای سمی و… هستند مطابق با نشریه 55 و مبحث دوازدهم می‌بایست موارد زیر رعایت شود «آزبست گروهی از ترکیبات معدنی شامل منیزیم و سیلیسیم است که به شکل الیاف معدنی یافت می‌شود و به‌دلیل مقاومت در برابر گرما و آتش به‌عنوان مواد نسوز کاربرد دارد. بیشترین مصرف آزبست در صنعت سیمان است که برای افزایش مقاومت لوله‌ها و قطعات پوششی استفاده می‌شود. این ماده به‌دلیل خطرات جدی برای سلامتی، به‌ویژه در حالت شکنندگی، می‌تواند بیماری‌های تنفسی ایجاد کند. سالانه صدها هزار نفر در معرض آزبست قرار می‌گیرند و بسیاری جان خود را از دست می‌دهند. بر اساس مصوبات شورای عالی محیط‌زیست، مصرف آزبست از سال ۱۳۸۶ در ایران ممنوع شد و از سال ۱۳۹۱ واردات آزبست سفید نیز متوقف شد». مطابق با مفاد 2-14 نشریه 55، آزبست به شرح ذیل تعریف‌شده است. در این بند از نشریه کلیه ضوابط و توضیحات مربوط به آزبست به‌طور دقیق ارائه گردیده است.

شکل 39. استخراج مواد دارای آزبست

• علاوه بر موارد مشروحه فوق لازم است کلیه موارد ذیل نیز رعایت شود:

نکته: شایان‌ذکر است که در بندهای آیین‌نامه‌های مرتبط، به‌طور مشخص و روشن به نکات مربوط به جمع‌آوری شیشه‌ها، تأسیسات الکتریکی، و انشعابات آب، برق، گاز و موارد مشابه پرداخته شده است. با این‌حال، در خصوص سایر اقلام موجود در محیط کار، در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و نشریه 55 نکته خاصی مطرح نشده است. به‌عنوان یک توصیه حیاتی، قبل از آغاز عملیات تخریب، لازم است کلیه اقلام نصب‌شده نظیر سینک‌های ظرف‌شویی، شیرآلات، کولرها، پکیج‌ها، رادیاتورها، فن‌های سرویس بهداشتی، کابینت‌ها، و همچنین چهارچوب‌های فلزی درب و پنجره‌ها جمع‌آوری شوند. علاوه بر این، انواع درب‌های چوبی، آهنی و UPVC، عایق‌های رطوبتی بام، شیروانی‌ها و اجزای غیرسازه‌ای نما نیز باید پیش از تخریب از محل خارج شوند. این اقلام باید بر اساس میزان کارایی یا عدم کارایی آن‌ها دسته‌بندی و مدیریت شوند تا از بروز خسارات یا خطرات احتمالی جلوگیری شده و فرآیند تخریب با دقت و ایمنی بیشتری صورت گیرد. رعایت این موارد نه‌تنها ایمنی عملیات را تضمین می‌کند، بلکه می‌تواند به بهره‌وری در بازیافت و استفاده مجدد از مواد نیز کمک شایانی نماید.

شکل 40. بازنمودن غیراصولی تجهیزات برقی پیش از تخریب

به‌عنوان نکته‌ای خارج از بحث مقاله، در خصوص این عکس اندکی سکوت و تفکر لازم است!

همان‌طور که در بخش پیشین به آن اشاره شد و مطابق با مفاد بند 12-8-1-8 آیین‌نامه، فرآیند تخریب هر ساختمان باید از بالاترین قسمت یا طبقه آغاز شده و به تدریج به سمت پایین‌ترین طبقه یا بخش ساختمان ادامه یابد. این روش تضمین می‌کند که تخریب به‌صورت کنترل‌شده و ایمن انجام شود و از بروز خطرات احتمالی جلوگیری گردد. با توجه به اهمیت این موضوع، در بخش بعدی قصد داریم به تفصیل به ارائه نکات مهم و اصولی مرتبط با تخریب تمامی قسمت‌های ساختمان بپردازیم. این نکات بر اساس اولویت‌بندی دقیق و با تمرکز بر روش‌های تخریب دستی یا سنتی مطرح خواهند شد. علاوه بر این، برای هر بخش از ساختمان، از سقف‌ها و دیوارها گرفته تا سازه‌های اصلی و اجزای تزئینی، دستورالعمل‌های مشخصی ارائه خواهد شد تا اطمینان حاصل شود که تمامی مراحل تخریب به‌طور مؤثر، ایمن و مطابق با استانداردهای موجود اجرا می‌شود. هدف اصلی از این بررسی، ارائه یک راهنمای جامع برای تخریب ساختمان ها به شیوه‌ای است که هم ایمنی کارگران و هم حفظ محیط‌زیست در اولویت قرار گیرد.

2.3.6. نکات تخریب در روش سنتی

مطابق آنچه در قسمت قبل اشاره شد، تخریب ساختمان باید از بالاترین قسمت آغاز و به پایین‌ترین بخش ختم شود. این روش تضمین می‌کند که تخریب به‌طور ایمن و بدون ایجاد خرابی‌های اضافی انجام شود. بسته به نوع اسکلت ساختمان، روند تخریب متفاوت است، اما اصل تخریب از بالا به پایین برای همه سازه‌ها ثابت است. برای ساختمان هایی با اسکلت فلزی و سقف طاق ضربی یا تیرچه‌بلوک، ابتدا باید سقف تخریب شده، سپس دیوارها و در نهایت اسکلت فلزی از بالاترین طبقه به سمت پایین تخریب شود. در سازه‌های بتنی با سقف دال دوطرفه، تخریب دیوارها باید در ابتدا انجام شده و سپس سقف و سازه به‌صورت هم‌زمان از بالاترین به پایین‌ترین طبقه تخریب شوند. در سازه‌های با دیوار باربر، ابتدا اجزای سقف و سپس دیوارهای باربر هر طبقه تخریب می‌شوند.

1.2.3.6. تخریب بام و سقف

مطابق با ضوابط بند 12-8-2 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان لازم است مطابق با شرایط زیر در جهت تخریب بام سازه اقدامات لازم زیر صورت پذیرد.

نکاتی که در این بخش ارائه‌شده، تنها بخشی از موارد مهم مرتبط با تخریب ساختمان هستند. تجربه نشان داده است که رعایت اصولی چند نکته در هنگام تخریب بام هر ساختمان بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند از بروز خطرات احتمالی جلوگیری کند.

1. حذف المان‌های غیرسازه‌ای: همان‌طور که می‌دانید، در بالای هر بام معمولاً المان‌های غیرسازه‌ای مانند جان‌پناه، داکت‌های تأسیساتی، لوله‌ها و تجهیزات تأسیساتی، اتاقک آسانسور و… وجود دارند. قبل از شروع تخریب، ضروری است که این المآن‌ها مطابق با طرح و دستورالعمل تخریب به‌صورت دقیق و ایمن جمع‌آوری شوند. این اقدامات باید با دقت بسیار بالا و بر اساس اصول ایمنی انجام شوند تا از بروز هرگونه حادثه جلوگیری شود. همچنین، باید به جمع‌آوری کامل تأسیسات و آویزهایی که در زیر سقف قرار دارند، توجه ویژه شود. این اقلام نیز باید به‌صورت مناسب و پیش از تخریب سقف جمع‌آوری شوند تا روند تخریب بدون هیچ‌گونه اختلالی پیش رود.
2. اجرای سرپوش حفاظتی: با توجه به احتمال سقوط مصالح ناشی از تخریب، به‌ویژه در هنگام تخریب دیوارهای پیرامونی و جان‌پناه، لازم است اطمینان حاصل شود که سرپوش‌های حفاظتی مناسب نصب شده‌اند. این سرپوش‌ها، مطابق با مفاد بند 12-8-1-5 آیین‌نامه، باید اجرا شوند تا از آسیب به عابران و کارگران در پایین ساختمان جلوگیری شود. علاوه بر این، این پوشش‌ها به کنترل ریزش مصالح به‌صورت تصادفی کمک کرده و ایمنی در محل تخریب را بهبود می‌بخشند. رعایت این نکات تجربی به همراه اصول و دستورالعمل‌های تخریب، تضمین می‌کند که عملیات تخریب به‌صورت ایمن و بدون خطر برای افراد حاضر در محل و اطراف ساختمان  انجام شود.

شکل 41. سرپوش حفاظتی

1. مطابق با نکات ارائه‌شده در قسمت قبل، توصیه می‌شود پیش از اجرای عملیات تخریب بام، متریال مربوط به ایزولاسیون و کف‌سازی سقف، از سطح سقف جمع‌آوری گردد، همان‌طور که می‌دانید، ایزولاسیون‌های اجرای شده در سقف هر ساختمان به ‌مانند یک وسیله چسبنده، باعث یکپارچگی متریال‌های مصرف‌شده در سطح سقف ساختمان می‌شوند. لذا ممکن است در هنگام تخریب سقف بام، به دلیل وجود این چسبندگی علی‌الخصوص در سقف‌های سنتی، تخریب سقف دچار مشکل و حتی حادثه شود.
2. با توجه به اهمیت نحوه انتقال ضایعات مربوط به تخریب بام توصیه می‌شود، مطابق با نشریه 55، حتی‌الامکان از کانال‌های چوبی و فلزی که به‌اصطلاح «شوتینگ» نیز نامیده می‌شوند، استفاده گردد.

در غیر این صورت توصیه می‌شود با ایجاد بازشو در مرکز تمامی سقف که به‌صورت هم‌مرکز نسبت به یکدیگر می‌باشند، ضایعات ناشی از تخریب هر طبقه به پایین‌ترین طبقه انتقال داده شود، بطوریکه از تمرکز ضایعات بر روی هر سقف جلوگیری شده و شرایط پرتاب مصالح به خارج از محدوده ساختمان جلوگیری به عمل آید. لازم به ذکر است مطابق با ضوابط 12-8-2-1 لازم است در هنگام انتقال ضایعات به طبقات پایین‌تر از عبور کارکنان در طبقات پایین‌تر و در محدوده بازشو ایجادشده جلوگیری به عمل آید.

شکل 42. شوتینگ پلاستیکی جهت انتقال امن نخاله‌های ساختمانی

3. توصیه می‌شود، تخریب از دهانه مرکزی و از وسط سقف صورت پذیرفته و به سمت تکیه‌گاه‌ها امتداد یابد. لازم به ذکر است در مراحل تخریب سقف، به‌هیچ‌عنوان نباید به اجزای سازه‌ای طبقه آسیبی وارد شود.

شکل 43. جزئیات و اصول تخریب سقف

4. توصیه می‌شود، تخریب سقف در قطعات کوچک صورت پذیرفته و پیش از تخریب آن، کلیه متریال های مربوط به کف سازی سقف نیز جدا شوند. متأسفانه دیده‌شده به علت تخریب سقف در قطعات بزرگ‌تر و عدم حذف بارهای مربوط به کف‌سازی، با تخریب بخش اعظمی از سقف، در اثر سقوط متریال های سازنده سقف بر روی سقف طبقه پایین، ارتعاشات زیادی در سازه ایجادشده که این موضوع ممکن است با توجه به فرسوده بودن سازه اصلی و یا حتی سازه‌های مجاور خطرآفرین باشد.
5. در تخریب سقف‌های تیرچه‌بلوک در ابتدا بتن مربوط به سقف تخریب‌شده و سپس تیرچه‌های که عملاً نقش‌های تیرهای فرعی را بر عهده‌دارند حذف شوند.

شکل 44. تخریب سقف تیرچه ‌بلوک

6. در خصوص دپوی مصالح قابل‌استفاده، علی‌الخصوص تیرآهن‌های سقف طاق ضربی، آجرهای موجود در این سقف و جان‌پناه و سایر مصالح مصرفی نکات ارائه‌شده در فصل بعدی این مقاله رعایت شود.
7. نکات ارائه‌شده در این قسمت در تخریب کلیه سقف‌ها، مشترک بوده و تنها در خصوص متریال مربوط به کف‌سازی دارای اختلاف می‌باشد که البته حذف این متریال ها پیش از تخریب به مشابه بام، ضروری می‌باشد.

 2.2.3.6. تخریب دیوارها

در خصوص تخریب دیوارهای پیرامونی و داخلی هر ساختمان مطابق با ضوابط 12-8-3 مبحث دوازدهم موارد زیر توصیه می‌شود. لازم به ذکر است منظور از دیوارهای ارائه‌شده در این قسمت، دیوارهای غیر سازه‌ای و غیر باربر می‌باشد.

شکل 45. تخریب دیوار

در زیر نحوه تخریب دیوار را مشاهده می کنید:

برای تکمیل نکات مربوط به تخریب دیوارها، باید به موارد زیر توجه شود:

1. بررسی دیوارهای مشترک و دیوارهای مرتبط با خاک: مطابق بند 12-8-3-4، پیش از تخریب هر دیواری که به ساختمان مجاور یا خاک اطراف متصل است، حتماً بررسی‌های لازم انجام شود. این موضوع در ساختمان های قدیمی بسیار مهم است، زیرا در بسیاری از موارد، دیوارها به‌صورت مشترک بین دو ساختمان  ساخته‌شده‌اند و تخریب ناهماهنگ آن‌ها می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به بار آورد. همچنین، در زیرزمین‌هایی که دیوارها برای مهار فشار خاک ساخته شده‌اند، تخریب نادرست آن‌ها ممکن است باعث ریزش خاک شود. بنابراین، باید این دیوارها طبق ضوابط بند 12-8-1-4 توسط متخصصان مهاربندی شوند.
2. تخریب دیوارها در قطعات کوچک‌تر: مانند تخریب سقف، توصیه می‌شود دیوارها به‌جای قطعات بزرگ، در بخش‌های کوچک‌تر تخریب شوند. این روش نه‌تنها از بروز ارتعاشات ناخواسته جلوگیری می‌کند، بلکه مانع از تخریب تأسیسات داخل دیوار، به‌ویژه دودکش‌ها که ممکن است حاوی آزبست باشند، می‌شود. متأسفانه، کارگران گاهی تخریب مرحله‌ای را نادیده می‌گیرند که می‌تواند خطرات زیادی به همراه داشته باشد.

شکل 46. تخریب کلی دیوار که باعث بروز حادثه شده است.

3. در هنگام تخریب دیوارهای پیرامونی و دیوارهای داخلی به ترتیب، در خصوص اجرای سرپوش حفاظتی در اطراف ساختمان و کنترل تردد افراد در پشت دیوار اطمینان حاصل شود.
4. در صورت وجود وال پست در درون دیوارهای مذکور، پس از تخریب دیوار نسبت به خروج وال پست‌های مذکور اقدام گردد.
5. در خصوص تخریب محل اتصال دو دیوار علی‌الخصوص در محل‌هایی که اتصال دو دیوار به‌صورت هشت‌گیر صورت پذیرفته، اثرات تخریب هر قسمت به دیگری موردبررسی قرارگرفته و تخریب هر دو قسمت به‌صورت ایمن صورت پذیرد.

 3.2.3.6. تخریب سازه‌های بتنی و فولادی

پس از حذف کلیه متعلقات موجود در ساختمان و تخریب سقف و دیوارهای ساختمان ، می‌بایست در انتها نسبت به تخریب سازه ساختمان شود.

مطابق با ضوابط بند 12-8-4 و 12-8-5 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، در خصوص تخریب سازهای بتنی و فولادی می‌بایست به نکات زیر توجه شود.

علاوه بر موارد ذکرشده در خصوص تخریب سازه، توصیه‌های زیر نیز به‌منظور افزایش ایمنی و بهبود فرآیند تخریب ساختمان پیشنهاد می‌شود:

1. استفاده از نیروهای آموزش‌دیده و متخصص: برای تخریب سازه‌های اصلی، به‌ویژه ساختمان های پیچیده، ضروری است که از تیم‌ها و نیروهای آموزش‌دیده و ماهر استفاده شود. این کار نه‌تنها به بهبود کنترل و مدیریت عملیات تخریب کمک می‌کند، بلکه ریسک خطا و آسیب به سایر بخش‌های سازه را به حداقل می‌رساند. حضور افراد حرفه‌ای در این فرایند تضمین می‌کند که تمامی مراحل با دقت و توجه به جزئیات اجرا شوند.
2. اطمینان از مهار و کنترل قطعات در حال تخریب: در طول عملیات تخریب، حتماً باید از مهار و کنترل دقیق قطعات در حال تخریب اطمینان حاصل شود. این موضوع بسیار حیاتی است تا از وارد شدن خسارت به سایر اعضای اصلی سازه جلوگیری شود. قطعات جداشده نباید به‌طور تصادفی به دیگر بخش‌ها برخورد کرده یا موجب تضعیف قسمت‌های دیگر سازه شوند.
3. جلوگیری از تخریب پیش‌رونده ناخواسته: تخریب باید به‌گونه‌ای انجام شود که از بروز تخریب‌های ناخواسته و زنجیره‌ای جلوگیری شود. برای مثال، در هنگام تخریب سازه‌های فولادی، اگر تنها یک ستون زیر تیرها حذف شود، تیرها به‌طور ناگهانی پایداری خود را ازدست‌داده و ممکن است کل سیستم سازه دچار ناپایداری و فروپاشی شود. بنابراین، حذف هر قطعه باید با دقت برنامه‌ریزی‌شده و به‌صورت مرحله‌ای انجام گیرد تا از ایجاد خرابی‌های پیش‌بینی‌نشده جلوگیری شود.
4. اولویت‌بندی در تخریب تیرها و سقف‌ها: در هنگام تخریب تیرها، باید ابتدا تیرهای کنسولی تخریب شوند. پس از آن نوبت به تیرهای فرعی می‌رسد و در نهایت تیرهای اصلی باید تخریب شوند. این اولویت‌بندی از آن جهت مهم است که تخریب ناگهانی تیرهای اصلی ممکن است منجر به فروپاشی بخش‌های بزرگی از سازه شود. در تخریب سقف‌های بتنی نیز این قاعده صدق می‌کند؛ ابتدا باید اجزای کنسولی تخریب شوند و سپس سایر بخش‌های سقف. این روش به کاهش ریسک تخریب غیرمنتظره و حفظ پایداری سازه در طول عملیات کمک می‌کند.

اجرای این مراحل به‌طور منظم و با استفاده از نیروی متخصص، تضمین می‌کند که تخریب ساختمان به‌صورت ایمن، کارآمد، و با حداقل آسیب به محیط اطراف و اعضای دیگر سازه انجام شود.

شکل 47. جزئیات و اصول تخریب تیرهای طره و بالکن‌ها

شکل 48. جزئیات و اصول تخریب تیرهای طره و بالکن‌ها

1. برای تخریب تیرها در ساختمان های بتنی، ابتدا باید تیرها با سیم‌های مناسب و وینچ (که به کمک سیم و قرقره کار می‌کند) مهار شوند. سپس، بتن تیرها در نزدیکی محل اتصال به ستون تخریب شده و پس از نمایان شدن میلگردها، باید میلگردها به ترتیب مشخص بریده شوند. ابتدا از یک سمت تیر، همه میلگردها بریده می‌شود و سپس با کمک سیم‌های مهاری، تیر به‌آرامی روی کف طبقه زیرین قرار می‌گیرد. پس از آن، میلگردهای سمت دیگر تیر نیز بریده شده و تیر کاملاً روی سقف طبقه زیرین قرار داده می‌شود. در ساختمان های بتنی، تخریب سقف و اجزای سازه هم‌زمان انجام می‌شود، بنابراین تیرها می‌توانند روی سقف طبقه زیرین قرار گیرند. در نهایت، تیرها به قطعات کوچک‌تر تقسیم شده و از سازه خارج می‌شوند.

شکل 49. جزئیات تخریب تیرها

شکل 50. وینچ دستی

2. در تخریب ستون در ساختمان های بتنی، پس از تخریب تیرها و طبق مراحل پیشین، لازم است که ستون‌ها به‌طور مناسب و دقیق با استفاده از سیم و وینچ مهار شوند. این مهار کردن اهمیت زیادی دارد، زیرا هرگونه حرکت ناخواسته می‌تواند خطرات جدی به دنبال داشته باشد. پس از مهار ستون، باید بتن پایین ستون تخریب شود تا میلگردهای طولی ستون نمایان شوند. وقتی میلگردها قابل‌مشاهده شدند، باید برش میلگردهای طولی ستون، به‌خصوص آن‌هایی که در قسمت بیرونی ستون قرار دارند، به‌طور هم‌زمان انجام شود. این مرحله نیاز به دقت و تجربه بالایی دارد، زیرا برش نادرست یا ناهم‌زمان میلگردها ممکن است باعث از دست رفتن کنترل و سقوط ناگهانی ستون شود. برای جلوگیری از این خطر، ستون باید به سمت داخل سازه هدایت و کشیده شود، که این عمل به کاهش احتمال آسیب به محیط اطراف و دیگر بخش‌های سازه کمک می‌کند. نکته مهم این است که انجام تمامی این مراحل به‌طور هم‌زمان و هماهنگ نیازمند حضور نیروهای با تجربه و آموزش‌دیده است، تا از بروز هرگونه حادثه یا خرابی ناخواسته جلوگیری شود. در این روش، رعایت ایمنی و دقت در هر مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است. مهار کردن صحیح ستون و کنترل دقیق آن در هنگام برش میلگردها می‌تواند به کاهش خطرات و حفظ پایداری دیگر اجزای سازه کمک کند. همچنین، استفاده از تجهیزات مناسب مانند وینچ و سیم‌های مقاوم، به تسهیل این عملیات کمک می‌کند و موجب می‌شود که تخریب به‌صورت کنترل‌شده و ایمن پیش برود.

شکل 51. جزئیات و اصول تخریب ستون‌ها

شکل 52. جزئیات و اصول تخریب ستون‌ها

شکل 53. تخریب تیر

4.2.3.6. تخریب فونداسیون و سایر موارد (دودکش‌های بلند صنعتی)

• با توجه به اینکه فونداسیون هر سازه عملاً بر بستر زمین استوار می‌باشد، تخریب آن به نسبت سایر المآن‌های سازه‌ای دارای خطر زیادی نمی‌باشد. در تخریب فونداسیون‌ها، تنها نکته مهم، بحث کنترل فشار خاک اطراف فونداسیون می‌باشد که باید در خصوص آن اقدامات ایمنی و فنی لازم صورت پذیرد.
• در خصوص تخریب دودکش‌های بلند صنعتی و سازه‌های مشابه با آن نیز مطابق با ضوابط بند 12-8-6 می‌بایست اقدامات زیر صورت پذیرد.

1. پیش از اقدام به تخریب دودکش‌های بلند صنعتی و سازه‌های مشابه، چه از طریق انفجار کنترل‌شده و چه از طریق واژگونی، باید اقدامات احتیاطی دقیقی اتخاذ شود. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، ایجاد یک محدوده‌ی محافظت‌شده و ایمن با وسعت کافی در اطراف سازه موردنظر است. این محدوده نه‌تنها به منظور حفظ امنیت افراد در محل تخریب، بلکه به‌منظور جلوگیری از آسیب به تأسیسات مجاور و جلوگیری از ریزش کنترل‌نشده مصالح ضروری است. در عملیات تخریب این نوع سازه‌ها، به دلیل ارتفاع زیاد و وزن قابل‌توجه، ریسک‌های متعددی وجود دارد. بنابراین، تعیین و علامت‌گذاری دقیق این محدوده ایمن باید توسط کارشناسان و مهندسین مجرب صورت گیرد تا از هرگونه خطر ناخواسته جلوگیری شود. همچنین، افراد غیرمجاز باید از ورود به این محدوده منع شده و هشدارهای لازم به اطرافیان و ساکنین محلی داده شود. در صورتی‌که سازه در نزدیکی مناطق پرجمعیت یا زیرساخت‌های حساس قرار دارد، حتی ممکن است نیاز به تخلیه موقت افراد و جلوگیری از فعالیت‌های اطراف باشد. ایجاد این محدوده، اطمینان از کنترل کامل فرآیند تخریب و جلوگیری از وقوع حوادث ناخواسته را فراهم می‌کند و همچنین، زمینه را برای اجرای موفقیت‌آمیز عملیات تخریب به‌صورت ایمن فراهم می‌سازد.
2. در صورتی که سازه‌های مورد نظر به‌صورت دستی تخریب شوند، استفاده از داربست یک اقدام ضروری و مهم برای حفظ ایمنی کارگران است. داربست باید به‌گونه‌ای نصب و تنظیم شود که با پیشرفت عملیات تخریب از بالا به پایین، سکوی داربست نیز به تدریج و با دقت پایین آورده شود. این تنظیمات باید به‌طور مداوم صورت گیرد تا اطمینان حاصل شود که کارگران همواره در یک موقعیت امن نسبت به سازه در حال تخریب قرار دارند. به‌طور خاص، باید توجه داشت که ارتفاع محل استقرار کارگران روی سکوی داربست همواره پایین‌تر از نقطه بالایی سازه باشد. این فاصله ایمن باید حداقل 0.5 متر و حداکثر 1.5 متر حفظ شود. رعایت این فاصله باعث می‌شود که در صورت ریزش ناگهانی مصالح یا تخریب غیرمنتظره بخشی از سازه، خطر آسیب‌دیدگی کارگران به حداقل برسد. همچنین، تنظیم داربست با این دقت به کارگران اجازه می‌دهد که با تسلط بیشتری بر محیط کار خود، عملیات تخریب را با ایمنی و دقت بیشتری انجام دهند. توصیه می‌شود که در طول فرایند تخریب، نظارت مستمر بر وضعیت داربست و رعایت استانداردهای ایمنی صورت گیرد تا از هرگونه خطرات احتمالی جلوگیری شود. این اقدامات همگی در جهت بهبود ایمنی کارگاه‌های ساختمانی و جلوگیری از وقوع حوادث ناخواسته به کار گرفته می‌شوند.
3. مصالح و ضایعاتی که به‌دلیل تخریب سازه‌های مورد بحث به‌وجود می‌آیند، باید به‌طور مرتب و کنترل‌شده از داخل سازه به پایین ریخته شوند. این اقدام نه‌تنها به حفظ نظم و ساماندهی در محیط کار کمک می‌کند، بلکه از بروز خطرات ناشی از انباشت و تراکم مصالح جلوگیری می‌کند. به همین منظور، لازم است که پیش از آغاز فرایند تخریب، دریچه‌ای در قسمت تحتانی سازه ایجاد شود تا تخلیه مواد به‌راحتی و بدون مزاحمت انجام گیرد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که تخلیه مواد و ضایعات باید پس از توقف کار تخریب انجام شود. این اقدام به کارگران این امکان را می‌دهد که بدون خطر و با دقت بیشتری مواد را خارج کنند. همچنین، در هر شرایطی، ارتفاع ضایعات حاصل از تخریب در داخل کوره یا محل تجمع ضایعات نباید بیش از 2 متر باشد. این محدودیت ارتفاع به‌منظور جلوگیری از ریزش ناخواسته و بروز حوادث ناگوار ضروری است. رعایت این اصول به‌عنوان بخشی از فرآیند تخریب، نه‌تنها ایمنی کارگران را تضمین می‌کند بلکه باعث می‌شود تا محیط کار به‌طور مؤثری مدیریت شده و به حداقل رساندن خطرات ناشی از سقوط ناگهانی مصالح و ضایعات، میسر گردد. در نهایت، ایجاد شرایط مناسب برای تخلیه و ساماندهی ضایعات، به حفظ سلامت و ایمنی کارگران و همچنین بهبود کیفیت عملکرد در عملیات تخریب کمک می‌کند.

4.6. دپوی مصالح قابل‌استفاده و خروج ضایعات

در انتهای هر مرحله از عملیات تخریب لازم است، اقدامات لازم در خصوص دسته‌بندی مصالح قابل‌استفاده، ایجاد انبار مناسب و همچنین خروج صحیح ضایعات، از سطح موضوع عملیات تخریب، مطابق با شرایط آیین‌نامه‌ای صورت پذیرد. متأسفانه این موضوع در اکثر پروژه‌های موجود در ایران، امری غیرضروری تلقی شده و گاها باعث خسارات مالی بسیار زیادی می شود که در قسمت بعد به بررسی یکی از این حوادث خواهیم پرداخت.

مطابق با ضوابط نشریه 55 (بند 26-12 و 26-13) و همچنین مبحث 12 مقررات ملی ساختمان لازم است در خصوص موضوع خروج ضایعات و دپوی مصالح، اقدامات زیر موردتوجه قرار گیرد.

شکل 54. دسته‌بندی مصالح قابل بازیافت

علاوه بر موارد فوق‌الذکر لازم است، در خصوص انبار هر یک از مصالح مربوطه، نکات اختصاصی مربوط به نگهداری هر مصالح، مطابق با مفاد فصل دوم نشریه 55 رعایت شود. به‌طور مثال نکات مربوط به نگهداری مصالح چوبی، مطابق با این نشریه به شرح زیر می‌باشد.

همچنین علاوه بر موارد مذکور، در فصل اول فهرست‌بهای ابنیه ویرایش 1403، توضیحات کاملی در خصوص مقادیر ریالی موضوع عملیات تخریب ارائه‌شده است که مطابق با مفاد ارائه‌شده در مقدمه این فصل لازم است در خصوص دپو و استفاده از مصالح قابل‌استفاده موارد زیر رعایت گردد.

لازم به ذکر است در این مقاله از بررسی مقادیر ریالی موضوع تخریب صرف‌نظر شده و خواندن فصل اول فهرست‌بهای ابنیه به علاقه‌مندان توصیه می‌شود.

اما به طور کلی، هزینه تخریب انواع ساختمان به مجموعه‌ای از عوامل مختلف بستگی دارد که هر کدام نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین قیمت نهایی دارند. یکی از مهم‌ترین این عوامل، استحکام و قدمت ساختمان  است؛ به‌طوری‌که هر چه ساختمان قدیمی‌تر یا مقاوم‌تر باشد، نیاز به زمان و تلاش بیشتری برای تخریب آن خواهد بود. مصالح به کار رفته در سازه نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به‌عنوان مثال، ساختمان هایی با اسکلت فلزی یا بتنی معمولاً به هزینه‌های بالاتری برای تخریب نیاز دارند.

علاوه بر این، متراژ ساختمان نیز از عوامل تأثیرگذار است؛ هرچه ساختمان بزرگ‌تر باشد، مدت زمان و حجم کاری بیشتری برای تخریب آن لازم است. همچنین، نوع ماشین‌آلات مورد استفاده در فرآیند تخریب، نقش مهمی در تعیین قیمت دارد. به کارگیری تجهیزات پیشرفته و سنگین می‌تواند هزینه‌ها را افزایش دهد، اما در عین حال موجب افزایش سرعت و دقت عملیات تخریب نیز می‌شود.

ایمنی تخریب یکی دیگر از فاکتورهای اساسی است که بر قیمت تأثیر می‌گذارد؛ اقدامات حفاظتی و رعایت استانداردهای ایمنی به‌ویژه در مناطق پرجمعیت و شلوغ نیازمند هزینه‌های بیشتری است. روش تخریب نیز اهمیت دارد؛ تخریب دستی، مکانیزه، یا انفجاری هرکدام هزینه‌ها و شرایط خاص خود را دارند.

نوع سقف و تعداد طبقات ساختمان نیز از دیگر عواملی است که باید در نظر گرفته شود. ساختمان های چندطبقه و سقف‌های پیچیده ممکن است زمان و نیروی انسانی بیشتری برای تخریب نیاز داشته باشند. همچنین، سهولت در رفت‌وآمد به محل پروژه می‌تواند هزینه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد؛ ساختمان هایی که دسترسی به آن‌ها دشوار است، معمولاً نیاز به تلاش و منابع بیشتری برای تخریب دارند.

در نهایت، شهر و مکان جغرافیایی پروژه نیز می‌تواند بر قیمت تخریب تأثیرگذار باشد؛ هزینه‌های مرتبط با نیروی کار، مجوزها، و حمل‌ونقل ممکن است در مناطق مختلف متفاوت باشد. در مجموع، این مجموعه عوامل به‌طور هم‌زمان در تعیین قیمت نهایی تخریب ساختمان تأثیرگذارند و نیازمند ارزیابی دقیق و کارشناسی هستند.

هزینه‌های تخریب ساختمان برای دیوار و سقف تفاوت‌های چشمگیری دارند. معمولاً تخریب دیوارهایی که بدون ستون هستند، به دلیل ساده‌تر بودن فرآیند و نیاز به مهارت کمتری، هزینه کمتری به همراه دارد. در بسیاری از موارد، حتی یک کارگر تخریب می‌تواند یک دیوار کوچک را با هزینه‌ای بین 400000 تا 600000 تومان تخریب کند. این نوع دیوارها به‌دلیل ساختار ساده‌تر و عدم نیاز به دستگاه‌های خاص یا احتیاطات ویژه، هزینه تخریب کمتری دارند. اما تخریب سقف معمولاً پیچیده‌تر است و نیاز به تخصص و تجهیزات مناسب دارد. این فرآیند باید توسط متخصصان انجام شود، زیرا در تخریب سقف، علاوه بر تخریب خود سازه، باید به ایمنی سازه و جلوگیری از آسیب به ساختارهای باقی‌مانده توجه ویژه‌ای شود. به همین دلیل، هزینه تخریب سقف به‌طور قابل‌توجهی بیشتر است.

در صورتی که نیاز به تخریب بخش خاصی از خانه باشد و تخریب جزئی مدنظر باشد، هزینه‌ها به‌صورت روزانه محاسبه می‌شوند. هزینه روزانه برای این نوع تخریب معمولاً بین 3500000 تا 5000000 تومان است، البته این مبلغ جابه‌جایی ماشین حمل و تخلیه بار را شامل نمی‌شود.  برای مثال، در سال 1403 هزینه تخریب مواردی مانند اپن آشپزخانه، گچ‌بری‌های سقف، حذف شومینه، و تخریب کف و دیوار حمام به‌صورت حدودی 4500000 تومان اعلام شده است.

طبق قانون تخریب ساختمان، بناهایی که عمر آن‌ها بیش از 40 سال باشد، به‌جای بازسازی باید تخریب شوند. این قانون به‌منظور ارتقاء ایمنی و بهبود کیفیت ساختمان های موجود تصویب شده است و بناهای فرسوده مشمول این قانون می‌شوند.

برای تخریب ساختمان، به چندین مرحله و مجوز نیاز است. پس از اتمام عمر مفید ساختمان، فرآیند تخریب با تهیه نقشه‌برداری، حذف مواد خطرناک از محیط، اقدامات ایمنی لازم، و همچنین اخذ مجوزهای تخریب و ساخت و ساز از شهرداری آغاز می‌شود. این پیش‌نیازها به‌منظور اطمینان از ایمنی فرآیند تخریب و کاهش خطرات احتمالی صورت می‌گیرد. برای اطلاعات تکمیلی‌تر در این زمینه، می‌توانید به مقاله‌ی بازسازی ساختمان مراجعه کنید.

7. لزوم توجه به عملیات تخریب با بررسی چند حادثه

همان‌طور که می‌دانید عملیات تخریب یکی از عملیات حادثه‌ساز در سطح کشور عزیزمان ایران می‌باشد که با اندکی دقت و برنامه‌ریزی مناسب، می‌توان از وقوع این حوادث جلوگیری به عمل آورد. در این قسمت قصد داریم، چند مورد از حوادث رخ‌داده در عملیات تخریب را با استناد به موضوعات ارائه‌شده در این مقاله، بررسی کنیم.

1.7. تخریب غیراصولی ساختمان فرسوده خیابان شهید باستانی پور

1.1.7. شرح حادثه

این حادثه در مردادماه سال 1396، در محل تهران، بزرگراه آزادگان، بلوار شهید دستواره، خیابان شهید باستانی پور اتفاق افتاد. در این حادثه، کارگران برای احداث بنای جدید مشغول تخریب یک ساختمان دوطبقه حدوداً 80 مترمربعی بودند که، دیوار قسمت نمای این ساختمان ریزش کرده و باعث شکستگی علمک گاز و نشتی شدید گاز در محل حادثه شد که خوشبختانه در این حادثه هیچ‌گونه خسارات جانی به کسی وارد نگردید.

2.1.7. نکات قابل‌ذکر حادثه

• همان‌طور که از شرح حادثه مشخص است، در حادثه مذکور، علیرغم توصیه‌های آیین‌نامه‌ای صورت گرفته در خصوص قطع کلیه انشعابات و همچنین ایمن‌سازی آن‌ها ، پیش از شروع عملیات تخریب، در این حادثه در این خصوص، اقدام خاصی جهت انشعاب گاز انجام‌نشده است. خوشبختانه در این حادثه عامل آتش‌زایی در محل وقوع حادثه وجود نداشته بطوریکه در صورت وجود این عامل در منطقه امکان آتش سازی و حتی انفجار وجود داشت.
• همان‌طور که در تصویر زیر مشهود است، در خصوص ایجاد محدوده محافظت‌شده کارگاهی و همچنین ایجاد سرپوش‌های محافظتی نیز هیچ‌گونه اقدام مؤثری در این عملیات تخریب صورت نپذیرفته است که در صورت عبور عابرین از زیر قسمت تخریب‌شده امکان وقوع هرگونه خسارات جبران‌ناپذیر جانی وجود داشت.
• همچنین با توجه به‌عکس های موجود می‌توان این‌گونه استنباط نمود که در تخریب ساختمان مذکور، اصول مربوط به تخریب هدفمند و با برنامه، نیز صورت نپذیرفته است، به طوریکه پیش از آغاز عملیات تخریب شیشه‌ها و پنجره‌ها هنوز جمع‌آوری نگردیده و در سطح نمای ساختمان قابل‌مشاهده می‌باشد.

شکل 55. تخریب غیراصولی ساختمان فرسوده

در این ویدئو نیز نمونه‌ای از تخریب غیراصولی یک ساختمان بتنی 6 طبقه را مشاهده می‌کنیم.

2.7. تخریب غیراصولی با ماشین‌آلات مکانیکی

1.2.7. شرح حادثه

در عملیات تخریب ساختمان ، مجموعه‌ای از عوامل حیاتی وجود دارد که عدم رعایت آن‌ها می‌تواند به بروز خطرات و مشکلات جدی منجر شود. از جمله این عوامل، عدم استفاده از نیروی انسانی مجرب است که می‌تواند باعث کاهش دقت و کارایی در فرآیند تخریب شود. علاوه بر این، ناکارآمدی تجهیزات مورد استفاده و نبود طرح مناسب برای تخریب ساختمان ها، می‌تواند اجرای عملیات را با چالش‌های جدی مواجه کند. همچنین، عدم توجه به ایجاد منطقه محافظت‌شده با شعاع حداقل نصف ارتفاع ساختمان ، یکی دیگر از مشکلات رایج است که ممکن است منجر به آسیب به افراد و سازه‌های اطراف شود (مشابه حادثه‌ی مذکور). در ادامه، عدم توجه به تخریب پیش‌رونده و عدم تخریب دیوارها و سایر المآن‌ها پیش از آغاز عملیات تخریب نیز از دیگر عواملی است که می‌تواند به ناپایداری سازه و وقوع حوادث ناگوار منجر شود. توجه به این اصول برای اجرای ایمن و کارآمد عملیات تخریب ضروری است، که در این حادثه مورد غفلت قرار گرفته بود.

ویدئوی تخریب غیراصولی با ماشین‌آلات مکانیکی

شرح حادثه به‌صورت واضح در فیلم فوق مشخص می‌باشد.

2.2.7. نکات قابل ذکر حادثه

1. عدم استفاده از نیروی انسانی مجرب
2. عدم کارایی تجهیزات با توجه به موضوع عملیات تخریب و نبود طرح مناسب جهت تخریب ساختمان های موجود
3. عدم توجه به منطقه محافظت‌شده که می‌بایست حداقل برابر نصف ارتفاع موضوع تخریب باشد.
4. عدم توجه به موضوع تخریب پیش‌رونده
5. عدم تخریب دیوارها و سایر المان‌ها پیش از آغاز عملیات تخریب
6. و …

3.7. دپوی نامناسب مصالح در تخریب

1.3.7. شرح حادثه

مطابق با توضیحات یکی از همکاران، در یکی از پروژه‌های بافت فرسوده شهر تهران، در هنگام عملیات تخریب و نوسازی سه ساختمان ، حجم وسیعی از آجرهای قابل‌استفاده از عملیات تخریب در مرز محدوده ساختمان های تخریب‌شده و معبر دپو می‌شود که متأسفانه با توجه به عدم آگاهی کارگران مشغول در کارگاه، در طی جمع‌آوری و انبار کردن این آجرها، علمک مربوط به ساختمان های تخریب‌شده که جمع‌آوری نشده بودند در میان دپوی آجرها قرار می‌گیرند.

براثر وقوع این موضوع، با توجه به فشارهای واردشده از سوی آجرها به علمک های مذکور، این علمک ها، دچار آسیب و درنتیجه شکست می‌شوند و درنهایت پس از گذشت چند روز و عدم توجه ناظرین و مجریان به نشانه‌های نشت گاز (بوی گاز در منطقه) و با ایجاد عامل آتش‌زا در محدوده نزدیک به علمک، آتش‌سوزی و انفجار مهیب مطابق با اظهارات همکاران اتفاق می‌افتد که با توجه به شرایط منطقه‌ای و کوچک بودن معبر جهت اعزام آتش‌نشانی به منطقه، کنترل آتش‌سوزی به‌سختی صورت می‌پذیرد.

2.3.7. نکات قابل‌ذکر حادثه

1. بی‌توجهی به اهمیت موضوع جمع‌آوری انشعابات گاز
2. خطاهای انسانی و استفاده از نیروی انسانی غیر مجرب
3. عدم توجه به موضوعات خطرآفرین و بررسی آن‌ها
4. عدم توجه به اهمیت موضوع دپوی صحیح نخاله و مصالح حاصل از تخریب

همان‌طور که در سه مثال فوق مشاهده کردید، لزوم توجه به کلیه مراحل تخریب، امری ضروری و غیرقابل‌انکار می‌باشد. امید است با توجه به نکات ارائه‌شده در این مقاله، دیگر شاهد حوادث این‌چنینی در سطح جامعه نباشیم.

8. چک لیست تخریب

در این قسمت گروه سبز سازه قصد دارد به طور خلاصه نکاتی که می­بایست در بحث تخریب ساختمان رعایت شود را در قالب چک لیست به علاقمندان ارائه دهد که در اینجا بخشی از تصاویر مربوط به این چک لیست را مشاهده می­کنید. فایل کامل این چک لیست را در انتهای همین مقاله دانلود کنید.

9. پرسش و پاسخ 

نتیجه گیری

«عملیات تخریب» به‌عنوان یک عملیات بسیار خاص که تنها در بعضی از پروژه ­ها، ضروری می­باشد، یک عملیات بسیار پیچیده و مهم بوده و ممکن است در صورت عدم توجه به آن، خسارات جانی و مالی، متعددی در سطح پروژه و یا حتی از خارج از پروژه ایجاد گردد.

متأسفانه با توجه به عدم شناخت و تجربه کافی در خصوص عملیات تخریب، سالانه تعداد بی‌شماری پروانه حقوقی و کیفری در خصوص خسارات ناشی از این موضوع در سازمان قضایی کشور تشکیل‌شده و ناظرین، مالکین و مجریان متعددی را دچار مشکلات عمده‌ای نموده است. به همین دلیل رعایت قوانین برای تخریب اصولی، امری ضروری قلمداد می‌شود.

لذا با توجه به موارد فوق، لازم است در کلیه مراحل تخریب (مطابق با جدول مشروحه ذیل)، تمامی اصول ارائه‌شده در این مقاله و منطبق با چک‌لیست ارائه‌شده کنترل گردد.

منابع

1. مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، ویرایش چهارم، 1392
2. نشریه شماره 55 (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی )، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور،تجدیدنظر دوم 1383
3. فهرست‌بها ابنیه سال 1403
4. Ankit Patel, DEMOLITION OF STRUCTURES
5. DEMOLITION- RANJITH KUMAR
6. High Reach Demolition Excavator- Girish Kumar Singh
7. قیمت تخریب ساختمان
8. solh.ir

• مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!

• ارسال سوال برای تولید محتوا