عملیات تخریب ساختمان؛ بررسی مراحل و ایمنی عملیات تخریب با چک لیست

عدم توجه به اصول ایمنی در عملیات تخریب ساختمان ، خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری را در بر خواهد داشت چه مواردی را در هنگام گودبرداری و تخریب ساختمان باید رعایت کنیم؟ تفاوت بین تخریب ساختمان بتنی با اسکلت فلزی، تخریب دستی با عملیات تخریب ساختمان به روش انفجار چیست؟

در این مقاله جامع به تمامی این سوالات پاسخ خواهیم داد اما پیشنهاد میکنم برای جلوگیری از اشتباهات کوچک اما حیاتی در مراحل تخریب ساختمان حتما از چک لیست رایگانی که در انتهای مقاله قرار گرفته است استفاده کنید.

⌛ آخرین به روز رسانی: 14 دی 1399

📕 تغییرات به روز رسانی: انتشار جدید

توضیح ارائه‌شده در این قسمت، توضیح مختصری از عملیات تخریب می­باشد، اما اگر بخواهیم توضیح کامل‌تری از عملیات تخریب ارائه دهیم، می­توانیم با استناد به مفاد فصول 24 و 26 نشریه 55 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی) و همچنین مفاد فصل اول فهرست‌بهای ابنیه سال 1399، عملیات تخریب را به شرح ذیل بیان نماییم.

عملیات تخریب، به مجموعه اقداماتی گفته می­شود که به منظور حذف، اصلاح (تعمیر و مرمت و بازسازی) و نوسازی یک موضوع اجرایی، در حین بهره‌وری و یا پس از عمر مفید آن، بر روی تمام و یا قسمتی از بنا و حتی گاها فراتر از محدوده بنا و متناسب با موضوع و محدوده فعالیت اجرایی، پس از اخذ تأییدیه‌های لازم، مطابق با دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های موجود صورت می‌پذیرد.

2. چرا باید عملیات تخریب صورت پذیرد؟ علل و اهداف عملیات تخریب چیست؟

همان‌طور که در تعریف عملیات تخریب ساختمان مشاهده کردید، سه موضوع حذف، اصلاح و نوسازی، جزء علل و اهداف اصلی عملیات تخریب می­ باشد که هر یک از این موضوعات، خود دارای علل جزئی و منحصربه‌فرد می­ باشند که در این بخش به‌تفصیل بررسی خواهند شد.

شکل 1 علل عملیات تخریب

1.2 اصلاح (ترمیم و مرمت، بازسازی)

مطابق با مفاد بند 24-1 نشریه 55، عوامل متعددی باعث الزام به تعمیر، ترمیم و مرمت ساختمان­ های مسکونی می­ گردند که لازمه هر یک از این موضوعات، اجرای عملیات تخریب می‌باشد.

همان‌طور که مشاهده کردید، علل عملیات‌ترمیم، در این بند از نشریه 55 به‌طور کامل بیان‌شده است. در ادامه، تصاویری، به‌عنوان‌مثال و در جهت تکمیل و تفهیم بهتر عوامل قیدشده در بند فوق، در اختیار خوانندگان قرارگرفته و از ارائه توضیحات بیشتر، صرف‌نظر شده است.

شکل 2 تخریب بتن کرمو­

 

در تصویر فوق، جهت ترمیم بتن کرمو شده، عملیات تخریب بتن امری ضروری قلمداد می ­شود.

 

شکل 3 تخریب سقف منازل مسکونی بر اثر وزش باد در رامسر

 

در تصویر مشاهده شده جهت ترمیم سقف، عملیات تخریب زیرسازی‌های سقف و ایجاد زیرساخت‌های جدید امری ضروری قلمداد می­شود.

 

شکل 4 تأثیرات و خرابی‌های ناشی از جنگ­

 

در شکل 4، جهت ترمیم نما و سنگ‌فرش این محل، عملیات تخریب کامل نما و کف‌سازی آسیب‌دیده، ضروری قلمداد می­ شود.

 

شکل 5 ساخت‌وساز غیرمجاز و اضافه کردن یک طبقه غیرقانونی

 

در شکل 5، جهت ایجاد اطمینان و ترمیم سازه اصلی، عملیات تخریب طبقه غیرمجاز امری ضروری قلمداد می­شود.

مثال‌های ارائه‌شده در این قسمت تنها بخش کوچکی از موارد متعدد مربوط به موضوع اصلاح می­باشد.

2.2 نوسازی

گاها ممکن است بر اثر وقوع هر یک از عوامل بند 24-1 نشریه 55، شدت خسارات وارد بر سازه و یا تغییرات موردنیاز در پروژه، در حدی باشد که اکتفا به ترمیم و اصلاح ­های موضعی و اساسی، تأمین‌کننده شرایط مطلوب نبوده و لازم باشد که سازه موجود به‌طور کامل تخریب و مجدداً از ابتدا ساخته شود. در این حالت، هدف نوسازی به‌عنوان یکی از عوامل تخریب، شناخته می­شود.

متأسفانه با توجه به وجود بافت فرسوده بشمار در سطح کشور، تأثیر عامل پیرشدگی مصالح، بیش از سایر عوامل در بحث نوسازی نمود پیدا می­کند.

به اخبار نشان داده‌شده در تصویر زیر دقت کنید:

شکل 6 بافت فرسوده در رسانه‌های خبری

تیترهای ارائه‌شده در تصویر فوق تنها بخش کوچکی از موارد بیشمار رسانه­ های خبری در خصوص بافت های فرسوده در سرتاسر ایران می­ باشد.

متأسفانه، به علت ساخت‌وسازهای متعدد غیراستاندارد سنتی و همچنین عدم نظارت کافی در این خصوص و به‌ویژه پیرشدگی مصالح و به‌طورکلی پیرشدگی ساختمان (پایان عمر مفید ساختمان)، شاهد حجم وسیعی از ساختمان­های فرسوده در کلیه نقاط کشور می­باشیم، که با توجه به زلزله‌خیز بودن اکثر این نقاط و همچنین وجود سایر عوامل طبیعی، لزوم به تخریب و ساخت مجدد و بهسازی در اکثر ساختمان‌های موجود در کشور پیش از پیش احساس می­شود.

برای درک بهتر به این نکته توجه کنید؛ طی تحقیقات صورت گرفته و اعلام‌شده توسط دکتر علی بیت‌اللهی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که در سال 1398 در سایت‌های خبری اعلام شد، مشخص گردید که از مساحت 62667 هکتاری شهر تهران مساحتی بالغ بر 3270 هکتار را بافت فرسوده تشکیل داده است که این عدد چیزی در حدود 5 درصد مساحت کلان‌شهر تهران می­باشد.

خوشبختانه طی قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و اقدامات مؤثری که در بحث تأمین منابع و بودجه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده صورت گرفته، شاهد رشد چشمگیری در بحث تخریب سازه‌های فرسوده و بازسازی مناطق شهری هستیم.

3.2 حذف

عامل حذف در کنار عامل نوسازی یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث الزامی شدن عملیات تخریب ساختمان می­گردد. به‌طور مثال تخریب ویلاهای غیرمجاز که هیچ برنامه‌ای جهت ساخت مجدد آن‌ها وجود ندارد، جز این دسته‌بندی قرار می‌گیرد.

شکل 7 تخریب ویلای غیرمجاز

لازم به ذکر است، تشخیص گروه‌بندی علل تخریب، هدف اصلی این مقاله نبوده و تنها جهت درک بهتر خوانندگان، در این مقاله گنجانده‌شده‌اند.

3.تقسیم بندی عملیات تخریب ازنظر حجم عملیات

همان‌طور که در تعریف عملیات تخریب اشاره شد، عملیات تخریب ازنظر حجم عملیات در دو گروه زیر تقسیم‌بندی می‌شود.

شکل 8 تقسیم‌بندی حجم تخریب

برای مثال، در بحث تخریب جزئی، دربند مشروحه ذیل، بخشی از نکاتی که می‌بایست در عملیات تخریب آسفالت لحاظ شود را مشاهده می‌کنید.

شکل 9 تخریب موضعی آسفالت

در این مقاله، با توجه به پراهمیت بودن موضوع تخریب کلی، تنها به بررسی نکات مربوط به این نوع تخریب، اکتفا شده و از ارائه توضیحات مربوط به تخریب جزئی صرف‌نظر شده است. لازم به ذکر است عدم ارائه توضیحات مربوط به تخریب جزئی، بیانگر کم‌اهمیت بودن این نوع از تخریب نبوده و مطالعه فصل بیست و چهارم نشریه 55، به علاقه‌مندان توصیه می‌شود و همچنین با توجه به جامع بودن عملیات تخریب کلی و با توجه به محل و موضوع پروژه، رعایت کلیه نکات مربوط به عملیات تخریب جزئی موجود در پروژه ضروری و الزامی می‌باشد.

4. عملیات تخریب ساختمان های موجود

مطابق با مفاد بند 1-2-1 نشریه 55، یکی از اقدامات لازم در بحث تحویل و تجهیز کارگاه، موضوع تخریب ساختمان‌های موجود در زمین کارگاه می‌باشد. متأسفانه با توجه به عدم شناخت و تجربه کافی در خصوص عملیات تخریب، سالانه تعداد بی‌شماری پروانه حقوقی و کیفری در خصوص خسارات ناشی از این موضوع در سازمان قضایی کشور تشکیل‌شده و ناظرین، مالکین و مجریان متعددی را دچار مشکلات عمده‌ای نموده است که در قسمت‌های بعدی، بخشی از این حوادث را ارائه و بررسی خواهیم کرد.

در این بخش در ابتدا قصد داریم به بررسی تعریف عملیات «تخریب ساختمان‌های موجود»، پرداخته و سپس کلیه نکات مربوط به هر مرحله از این عملیات را بررسی نماییم.

مطابق با مفاد بند 1-2-1 نشریه 55، در تخریب ساختمان‌های موجود، می‌بایست، به کلیه موارد ذیل توجه ویژه‌ای صورت پذیرد. کلیه موارد ارائه شده در این قسمت جزء نکات و اصول مراحل اولیه تخریب هر ساختمان می باشد.

شکل 10 مراحل اولیه تخریب

5. انواع روش‌های تخریب کلی ساختمان

جهت تخریب کلی ساختمان روش‌های متعددی وجود دارد که می‌توان این روش‌ها را به شرح ذیل خلاصه کرد.

1.5 تخریب دستی ساختمان

این روش، به‌عنوان اولین روش تخریب در سطح جهان شناخته‌شده و اصول آن، تخریب از بالا به پایین به روش دستی می‌باشد. با توجه به شرایط ساخت‌وساز و بافت های فرسوده موجود در ایران، این روش به‌عنوان یکی از روش‌های متداول تخریب، شناخته می‌شود. لذا با توجه به این موضوع، در بخش بعدی این مقاله این روش از تخریب را، به‌صورت ویژه بررسی خواهیم کرد.

وسایل مورداستفاده در این روش تخریب، ابزارآلات دستی نظیر چکش، پتک، دستگاه فرز، هیلتی دستی و… می‌باشد.

2.5 تخریب با ماشین آلات مکانیکی

اصول این روش دقیقاً مشابه تخریب دستی بوده و تخریب در این روش از بالا به پایین و با استفاده از ماشین‌آلات مکانیکی نظیر بیل مکانیکی و… صورت می‌گیرد. همان‌طور که در شکل 11 مشاهده می‌کنید این روش خود به دو گروه تخریب با بیل مکانیکی و تخریب با گوی تقسیم‌شده است.

1.2.5 تخریب با گوی

در این روش، تخریب به‌وسیله جرثقیل‌های دارای گوی‌های استاندارد صورت می‌پذیرد. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید جهت اجرای این روش، می‌بایست فضای کافی در اطراف ساختمان مورد تخریب وجود داشته باشد و همچنین اپراتور این جرثقیل‌ها دارای تخصص و تجربه کافی در خصوص استفاده از آن باشند. از معایب این روش می‌توان به آلایندگی بالای صوتی، زیست‌محیطی و همچنین محدودیت‌های ارتفاعی آن اشاره نمود.

این نوع تخریب به دو روش انجام می‌گردد.

در روش اول، گوی مذکور بر روی سازه سقوط آزاد می‌کند و با ایجاد نیروی فشاری باعث تخریب اعضای داخل ساختمان علی‌الخصوص اعضای افقی می‌گردد (روش پرتاب عمودی).

در روش دوم، گوی با ایجاد چرخش و دوران که در یک خط و در یک امتداد صورت می‌پذیرد، به سمت داخل ساختمان حرکت داده‌شده و باعث تخریب کلیه المان موجود در مسیر حرکت خود می‌شود (روش نوسان خطی).

این نوع تخریب به‌طورمعمول به‌تنهایی قادر به تخریب کلی سازه نمی‌باشد. به طوریکه در این روش علی الرغم تخریب قطعات بتنی به‌صورت کامل، در خصوص قطعات فلزی می‌بایست برش المان‌های مذکور با استفاده از سایر روش‌ها، انجام شود.

گوی‌های مورداستفاده در این روش تخریب، به‌طورمعمول از جنس فولاد صنعتی می‌باشد (فولاد مصرفی در این نوع از گوی‌ها، در فشار بسیار بالا و پیش از نقطه ذوب فشرده‌سازی و ساخته می‌شود) و وزن آن‌ها در حدود 135000 پوند معادل با 6120 کیلوگرم می‌باشد. قطر رایج این گوی‌ها حدوداً برابر با 100 سانتی‌متر می‌باشد.

شکل 12 تخریب با گوی

تا این قسمت با توضیحات اولیه مربوط به این نوع تخریب آشنا شدیم؛ اما لازم است در این نوع تخریب، در جهت افزایش ایمنی و کاهش ریسک، به موارد زیر توجه شود.

• در روش تخریب دورانی با استفاده از گوی، لازم است مطابق با شکل زیر، یک کابل دیگر، در جهت کنترل حرکت نوسانی و غیرمنتظره گوی، به گوی متصل می‌شود. لازم به ذکر است، کلیه کابل‌های مورداستفاده در این روش باید پیش از شروع عملیات تخریب، بررسی شوند، بطوریکه تمامی کابل‌ها، کلیه استانداردهای لازم و همچنین مقاومت کافی در برابر بارهای وارده را داشته باشند.
• در روش سقوط آزاد لازم است قسمت فوقانی دستگاه، حداقل در ارتفاع 3 متر بالاتر از قسمت مورد تخریب، قرار گیرد.
• در خصوص کنترل ریزش اجسام حاصل از تخریب، لازم است به‌اندازه نصف ارتفاع ساختمان به‌علاوه فاصله اضافی جهت مانور دستگاه در بین دستگاه و ساختمان فضای خالی وجود داشته باشد.
• با توجه به ایجاد گردوغبار بسیار زیاد ناشی از این روش و همچنین آلایندگی زیست‌محیطی آن، لازم است پیش از تخریب، محدوده تخریب آبپاشی شود.
• پیش از اجرای روش مذکور، لازم است فضای لازم جهت تخریب حصار کشی شده و نسبت به عدم عبور خطوط برق اطمینان حاصل شود.

شکل 13 جزئیات تخریب با روش گوی

شکل 14 تخریب ساختمان بتنی

شکل 15 ضوابط محدوده امن در روش تخریب با گوی

2.2.5 تخریب با بیل مکانیکی

بیل‌های مکانیکی مورداستفاده در عملیات تخریب، در دو نوع بلندمرتبه و کوچک تقسیم‌بندی می‌شوند. در روش تخریب با بیل مکانیکی، بسته به شرایط تخریب، می‌توان عملیات تخریب را از روی سطح زمین و یا از روی ساختمان انجام داد.

1.2.2.5 تخریب از روی سطح زمین

جهت تخریب از روی زمین، لازم است متناسب با ارتفاع سازه از بیل‌های مکانیکی بلندمرتبه استفاده گردد. در تصویر زیر اطلاعات مربوط به تخریب با بیل‌های بلندمرتبه را مشاهده می‌کنید.

شکل 16 جزئیات روش تخریب با بیل مکانیکی

شکل 17 مشخصات فنی بیل مکانیکی بلندمرتبه

تخریب با بیل‌های بلندمرتبه به‌طورمعمول به دو روش سمت به سمت و بالا به پایین صورت می‌پذیرد که اطلاعات مربوط به هر روش در ادامه به‌صورت خلاصه بیان‌شده است.

شکل 18 جزئیات تخریب سمت به سمت با بیل مکانیکی بلندمرتبه

شکل 19 تخریب بالا به پایین با بیل مکانیکی بلندمرتبه

در خصوص استفاده از این روش لازم است، فضای مناسبی جهت ریزش آوار ناشی از تخریب تأمین شود که این فضا حداقل برابر نصف ارتفاع تخریب می‌باشد.

شکل 20 جزئیات محدوده امن تخریب با بیل مکانیکی

2.2.2.5 تخریب از روی ساختمان

به‌طورمعمول در عملیات تخریب با بیل مکانیکی، از بیل‌های مکانیکی کوچک، در تخریب ساختمان‌های کوچک استفاده می‌شود، اما وجود شرایط ویژه امکان استفاده از این ماشین‌آلات را در ساختمان‌های بلندمرتبه ممکن می‌سازد. جهت استفاده از بیل‌های مکانیکی کوچک، در ساختمان‌های بلندمرتبه، در ابتدا سقف ساختمان جهت تحمل وزن ماشین‌آلات در صورت نیاز تقویت‌شده و سپس ماشین‌آلات مربوطه با استفاده از روش‌های مختلف به سقف ساختمان انتقال داده می‌شوند. پس از انتقال ماشین‌آلات به سقف ساختمان تخریب ساختمان با استفاده از روش تخریب از بالا به پایین، تخریب می‌گردد.

به‌مانند سایر روش‌ها لازم است در استفاده از این روش، به موارد زیر توجه شود:

1. در این روش تخریب، جابجایی ماشین‌آلات مکانیکی دارای محدودیت‌هایی می‌باشد. در این روش لازم است ماشین‌آلات در محدوده ایمن جابجا شوند، بطوریکه این محدوده‌ها به‌صورت مناسب علامت‌گذاری شود.
2. جابجایی ماشین‌آلات در محدوده دوم‌تری لبه ساختمان، یک متری بازشوهای کف و بر روی هر نوع سازه پیش‌آمده یا کنسول دار ممنوع می‌باشد. این محدوده‌ها به‌عنوان محدوده‌های ناامن شناخته می‌شود و لازم است از حرکت ماشین‌آلات در این نواحی جلوگیری شود.
3. جهت انتقال ماشین‌آلات از طبقه بالا به پایین می‌توان با توجه به محاسبات مهندسی و ایجاد یک رمپ شرایط انتقال ماشین‌آلات را به طبقات پایین فراهم کرد. در ایجاد این رمپ لازم است، شیب حداکثر رمپ برابر نسبت 1 به 1.75 بوده و بیشتر از شیب مجاز حرکتی ماشین نباشد. لازم به ذکر است در صورت عدم تأمین این شرایط لازم است ماشین‌آلات مربوطه، با استفاده از سایر روش‌های مجاز به طبقه زیرین انتقال داده شوند.
4. اصول تخریب در این روش دقیقاً مشابه تخریب دستی ساختمان می‌باشد و لازم است کلیه عملیات تخریب بر اساس اصول تخریب بالا به پایین صورت پذیرد.

شکل 21 جزئیات محدوده امن تخریب با بیل مکانیکی

3.5 تخریب با انفجار

عملیات تخریب ساختمان به روش انفجار به‌عنوان یک روش نسبتا نوین در موضوع عملیات تخریب شناخته می‌شود و نسبت به سایر روش‌های نوین، دارای پیشینه بیشتری می‌باشد. این روش نیازمند اخذ تأییدیه‌ها و کنترل‌های بسیار زیادی بوده و اصول آن، متمرکز بر ایجاد ضعف‌های پیش‌رونده و درعین‌حال کنترل‌شده در سازه می‌باشد. در این روش برنامه‌ریزی و ارزیابی خطر موضوع بسیار مهمی بوده و لازم است کلیه نیروی انسانی به کار گرفته در این روش دارای گواهینامه‌های تخصصی تخریب و همچنین تجربه‌های فنی، مهندسی بسیار بالایی باشند.

شکل 22 جزئیات تخریب به روش انفجار

تخریب با استفاده از انفجار به‌طورمعمول به دو صورت تخریب درختی و تخریب بر روی خود صورت می‌پذیرد.

• تخریب درختی: در این نوع تخریب، ساختمان مانند درختی که قطع می‌شود، به یک سمت می‌افتد. این نوع تخریب انفجاری متداول‌تر از نوع دیگر بوده و هنگامی‌که فضای آزاد زیادی در کنار سازه وجود داشته باشد مورداستفاده قرار می‌گیرد. روش این نوع تخریب با توجه به جهت فضای در دسترس تعیین می‌شود بطوریکه ساختمان در قسمتی که دارای فضای در دسترس بوده تضعیف‌شده و سازه با استفاده از کابل‌های فولادی، هادی و سایر تمهیدات به سمت فضای در دسترس تخریب می‌شود.

شکل 23 تخریب به روش انفجار (تخریب درختی)

• تخریب بر روی خود: این نوع تخریب در فضاهای با محدودیت‌های ویژه مورداستفاده قرار می‌گیرد و به‌طورمعمول نسبت به روش فوق دارای حساسیت بسیار بالایی می‌باشد. در این روش تضعیف سازه از طبقه پایین شروع‌شده و تضعیف‌های بعدی با استفاده از انفجارهای زمان‌بندی‌شده و برنامه‌ریزی‌شده صورت می‌پذیرد.

شکل 24 تخریب به روش انفجار (تخریب بر روی خود)

4.5 روش های تخریب نوین

1.4.5 تخریب بازیافت بتنی

در این روش آب با سرعت بسیار بالا به بتن برخورد نموده و توأمان با برخورد آب به بتن، مکش بتن تخریب‌شده نیز صورت می‌پذیرد. این روش به‌صورت تمام‌خودکار صورت می‌پذیرد. در این روش فشار ناشی از آب بیش‌تر از مقاومت بتن می‌باشد و باعث ایجاد ترک و از بین رفتن ساختار بتن می‌شود.

ازجمله مزایای این روش می‌توان به کاهش آلایندگی زیست‌محیطی، کاهش احتمالات آتش‌سوزی و … اشاره کرد.

شکل 25 جزئیات روش تخریب بازیافت بتن

2.4.5 تخریب به روش tecorep

روش tecorep برای اولین بار، در سال 2011، جهت تخریب هتل 40 طبقه‌ای به ارتفاع 140 متر و در نزدیکی منطقه آکاساکا در توکیو مورداستفاده قرار گرفت.

کلیات این روش تخریب که در سازه مذکور مورداستفاده قرار گرفت به شرح زیر می‌باشد.

1. در این روش ابتدا یک کلاهک فلزی مطابق با پلان ساختمان و به ارتفاع 20 متر، به‌مانند یک پوشش در بالای آخرین طبقۀ سازه، نصب می‌گردد.
2. توأم با قرارگیری کلاهک فلزی، لازم است ستون‌هایی موقتی، جهت انتقال وزن کلاهک فلزی به سقف‌های ساختمان، در زیر کلاهک نصب گردد.
3. پس از قرارگیری کلاهک مذکور و همچنین نصب ستون‌های موقت، تمام ستون‌ها و تیرها، المان‌های موجود در زیر کلاهک تخریب می‌گردد و سپس سقف توسط جک‌های خاص پایین آورده می‌شود.
4. مجدداً پس از تخریب کلیه سقف‌های موجود در زیر کلاهک مراحل فوق تکرار شده به طوریکه، در این روش، ساختمان در حال تخریب بوده، بدون آنکه نشانی از تخریب در آن منطقه دیده شود. فقط هرروزه عابران با ساختمانی که در حال کوتاه شدن است مواجه هستند و درنهایت دیگر اثری از ساختمان وجود نخواهد داشت.

شکل 26 تخریب به روش tecorep

شکل 27 نمای نزدیک‌تر کلاهک در روش tecorep

شکل 28 مراحل تخریب به روش tecorep

3.4.5 تخریب رباتیک

این روش جزء روش‌های نوین تخریب بوده و تمام فرآیند تخریب به‌وسیله ربات‌هایی که توسط اپراتورها از راه دور کنترل می‌شوند، صورت می‌گیرد. در این مقاله از توضیح این نوع روش تخریب صرف‌نظر شده است و تنها به معرفی آن جهت آشنایی علاقه‌مندان اکتفا شده است.

شکل 29 ربات تخریب‌گر

6. مراحل تخریب چیست و باید به چه نکاتی در عملیات تخریب دقت شود؟

با استناد به مفاد مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین نشریه 55 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، مراحل عملیات تخریب را می‌توان مطابق با شکل زیر بیان نمود. در این بخش قصد داریم به بررسی هر یک از مراحل مذکور بپردازیم.

شکل 30 مراحل تخریب

1.6 اقدامات اولیه

همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌کنید، اقدامات اولیه، خود شامل موارد متعددی می‌باشد که ما در این قسمت قصد داریم به بررسی کلیه این موارد بپردازیم.

1.1.6 اخذ تأییدیه‌های لازم و طی نمودن مراحل اداری

مطابق با مفاد بند 26-12-1 نشریه 55، لازم است موارد زیر پیش از اجرای عملیات تخریب صورت پذیرد، که با بخشی از این موارد، در بخش پنجم همین مقاله آشنا شدیم. یکی از مواردی که در بخش پنجم این مقاله با آن آشنا شدیم، لزوم توجه به اخذ تأییدیه‌های لازم در خصوص عملیات تخریب بوده که این موضوع در اماکن تاریخی و فرهنگی دارای اهمیت بسیار فراوانی می‌باشد. در تصویر زیر، بخشی از مکاتبات مربوط به یک ملک باارزش تاریخی را مشاهده می‌کنید که از سوی نهادهای ذی‌صلاح، عملیات تخریب آن ممنوع شده است.

شکل 31 ممنوعیت تخریب آثار تاریخی، فرهنگی

همچنین علاوه بر موارد مشروحه فوق و همچنین به استناد به مقاله «تحویل و تجهیز کارگاه»، لازم است کلیه موارد اداری مندرج در بخش 5.3.3 مقاله مذکور، در عملیات تخریب نیز رعایت شود.

بدیهی است با توجه به اینکه عملیات تخریب به‌طورمعمول قبل و یا در حین عملیات تجهیز کارگاه صورت می‌پذیرد، می‌بایست کلیه موارد مشروحه در مقاله تحویل و تجهیز کارگاه، در عملیات تخریب نیز مدنظر قرار گیرد.

در این قسمت با توجه به اهمیت طی نمودن مراحل اداری، مجدداً موارد موجود در مقاله مذکور، در این مقاله نیز شرح داده‌شده است.

یکی دیگر از اقدامات لازم و ضروری که توأم با تمامی مراحل تجهیز کارگاه و حتی قبل‌تر از آن بایستی انجام پذیرد، اقدامات اداری می‌باشد. اقداماتی از قبیل اخذ تأییدیه‌های لازم جهت آغاز و پیشبرد اهداف پروژه که در این قسمت به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

مطابق با مفاد بند 12-1-4 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین مفاد بند 7-1 ماده هفتم فصل سوم مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، اقدامات اداری که بایستی قبل از عملیات تجهیز کارگاه و یا در حین آن صورت پذیرد به شرح ذیل می‌باشد.

مطابق با توضیحات فوق می‌توانیم کلیه اقدامات اداری لازم جهت پیشبرد پروژه را به‌صورت زیر خلاصه کنیم.

لازم به ذکر است، هر پروژه بسته به ویژگی‌های مربوط به خود ممکن است اقدامات اداری مخصوص به خود را بطلبد که در جدول زیر قید نشده باشد.

شکل 32 اقدامات اداری تجهیز کارگاه

همچنین در تکمیل موارد مذکور، مطابق با مفاد بند 12-8-1-2 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان می‌بایست موارد زیر نیز، در جهت تکمیل موارد اداری و کسب مجوزهای لازم صورت پذیرد.

2.1.6 تهیه طرح و دستورالعمل های تخریب

یکی دیگری از اقدامات اولیه در عملیات تخریب، لزوم توجه به موضوع تهیه طرح و دستورالعمل تخریب می‌باشد.

در خصوص تهیه و ایجاد دستورالعمل‌های تخریب، عوامل متعددی بر طرح تخریب تأثیر می‌گذارند که می‌توان کلیه این عوامل را، به شرح شکل زیر خلاصه نمود:

شکل 33 عوامل مؤثر بر طرح تخریب

مطابق با مفاد بند 1-2-1 نشریه 55، لازم است با توجه به موضوع عملیات و با اخذ نظر کارفرما و طبق دستورالعمل‌های دستگاه نظارت، میزان و نحوه عملیات تخریب، صورت‌جلسه شده و درنهایت در مشخصات فنی خصوصی نیز ارائه شود. به‌طورکلی در نشریه 55 و همچنین مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان تاکیدات ویژه‌ای در خصوص برنامه‌ریزی و تهیه دستورالعمل تخریب آورده شده است که در ادامه بندهای مربوط به این موضوع را مشاهده می‌کنید.

مطابق با مفاد بند 26-12-1 نشریه 55، مدیریت کارگاه موظف به کنترل کلیه جزئیات عملیات تخریب می‌باشد که رعایت این جزئیات منوط به تهیه طرح و دستورالعمل‌های مناسب عملیات تخریب می‌باشد.

با استناد به مفاد بند 26-12-2 نشریه 55، لازم است در عملیات تخریب به طریق انفجاری، کشیدن با کابل، تخریب سازه‌های خاص از قبیل بیمارستان‌ها، دودکش‌ها، کارخانجات خصوص، دستورالعمل‌های تخریب تهیه‌شده و به تائید دستگاه نظارت و سایر مراجع و افراد ذی‌صلاح برسد.

مطابق با ضوابط بند 12-8-1-2-ج و 12-8-1-8 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان می‌بایست در بحث عملیات تخریب موارد زیر نیز، در طرح تخریب مدنظر قرارگرفته و رعایت شوند.

تا این قسمت با موارد آیین‌نامه‌ای در خصوص طرح و دستورالعمل تخریب آشنا شدید. علاوه بر موارد آیین‌نامه‌ای فوق لازم است در طرح تخریب، به جانمایی کلیه مهارها، پایه‌های موقت، محدوده حرکت افراد و ماشین‌آلات، محل دپوی مصالح و ضایعات، نحوه و اولویت‌های تخریب، فاصله سازه تا ساختمان‌ها و معابر مجاور، خطوط سطح زمین، محل تأسیسات مکانیکی و الکتریکی و … توجه شده و تمامی این موارد در دستورالعمل‌ها و مشخصات طرح به‌صورت کامل مشخص شود.

3.1.6 کنترل تجهیزات و نیروی انسانی مطابق با دستورالعمل و مشخصات فنی تخریب

مطابق با ضوابط 26-12-1 و 26-12-2 نشریه 55، در خصوص کنترل تجهیزات و نیروی انسانی، رعایت کلیه موارد ذیل در خصوص عملیات تخریب الزامی می‌باشد.

همچنین علاوه بر موارد مذکور مطابق با ضوابط 12-1-5 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین سایر ضوابط آیین‌نامه‌ای، کلیه کارکنان فعال در عملیات تخریب می‌بایست دارای تجربه، مهارت کافی و تجهیزات ایمنی باشند و مطابق با ضوابط بند 12-8-1-2-ت کلیه تجهیزات و ابزارآلات موجود در پروژه نیز باید ضوابط فصل ششم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان را رعایت نمایند.

در این قسمت بخشی از ضوابط فصل ششم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان را مشاهده می‌کنید که می‌بایست در کنترل تجهیزات به آن‌ها توجه شود. لازم به ذکر است با توجه به طولانی بودن مفاد این فصل از ارائه کلیه نکات موجود در این بخش خودداری شده است. بدیهی است عدم ارائه مطالب مربوط به این موضوع در این مقاله، نشانگر کم‌اهمیت بودن آن‌ها نبوده و رعایت کلیه موارد موجود در فصل ششم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان الزامی می‌باشد.

2.6 تجهیز کارگاه مطابق با دستورالعمل‌های ایمنی

همان‌طور که از نام این بخش مشخص است، کلیه عملیات مربوط به این بخش با تجهیز کارگاه ارتباط بسیار نزدیکی دارد. با توجه به ارائه توضیحات کامل در خصوص تجهیز کارگاه در مقاله «تحویل و تجهیز کارگاه» در این قسمت تنها به ارائه بخشی از ضوابط مخصوص و مربوط به عملیات تجهیز کارگاه در عملیات تخریب، اکتفا شده و از ارائه سایر توضیحات صرف‌نظر شده است. مطابق با ضوابط بندهای 12-8-1-3 الی 12-8-1-6 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، رعایت کلیه نکات زیر در بحث تجهیز کارگاه عملیات تخریب ضروری می‌باشد.

علاوه بر موارد فوق، مطابق با ضوابط فصل 26 نشریه 55، موارد زیر نیز در بحث تجهیز کارگاه می‌بایست رعایت شود:

همان‌طور که در بندهای فوق مشاهده کردید، توجه به ایجاد راهروهای سرپوشیده، حفاظ‌های موقت و … در بحث تجهیز کارگاه عملیات تخریب موضوع مهم و ضروری می‌باشد. در این قسمت به جهت تکمیل موضوع تجهیز کارگاه، در تصاویر زیر بخشی از نکات مربوط به ضوابط تجهیز کارگاه عملیات تخریب را که از منابع غیر داخلی استخراج‌شده است را جهت آشنایی بهتر علاقه‌مندان ارائه داده‌ایم. در این تصاویر الزامات مربوط به ایجاد حصار موقت، راهرو سرپوشیده و … متناسب بافاصله موضوع تخریب از معبرها ارائه‌شده است.

شکل 34 جزئیات تجهیز کارگاه

3.6 نکات اجرایی تخریب

همان‌طور که در بخش‌های قبل اشاره شد، لازمه عملیات تخریب ساختمان، داشتن دستورالعمل و طرح مناسب جهت تخریب ساختمان موجود می‌باشد. همان‌طور که در قسمت‌های قبل مشاهده کردید، جهت تخریب سازه روش‌های مختلفی وجود داشته که با توجه به نوع روش مورداستفاده جهت تخریب سازه، دستورالعمل‌های تخریب متفاوت خواهد بود. در این بخش ما تنها به بررسی نکات مشترک در تمامی روش‌ها و همچنین نکات اختصاصی مربوط به روش تخریب سنتی می‌پردازیم و از ارائه دستورالعمل‌های سایر روش‌ها که با توجه به موضوع تخریب، دارای نکات متعددی می‌باشند صرف‌نظر می‌نماییم.

1.3.6 نکات مشترک در انواع روش‌های تخریب

• همان‌طور که در قسمت قبل مشاهده کردید، مطابق با ضوابط فصل هشتم مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و همچنین ضوابط نشریه 55، پیش از آغاز عملیات تخریب، لازم است کلیه انشعابات مربوط به آب، برق، گاز و … قطع یا سالم‌سازی و یا محدود گردد. لازم به ذکر است این مرحله یکی از مهم‌ترین مراحل مقدماتی عملیات تخریب می‌باشد.

شکل 35 قطع انشعابات پیش از شروع عملیات تخریب

• مطابق با ضوابط بند 12-8-2-ح و 12-8-2-خ مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان و مفاد بند 26-12-1 نشریه 55 می‌بایست، در خصوص برق‌گیر ساختمان، شیشه‌ها، میخ‌ها و تأسیسات برقی و سایر مصالح موجود در ساختمان مطابق شرایط زیر اقدام گردد.

شکل 36 بازنمودن کلیه پنجره‌ها، اعضای شیشه‌ای و … پیش از شروع تخریب

• مطابق با ضوابط 12-8-1-4 و 12-8-1-5 و همچنین مفاد 26-12-1 نشریه 55، در جهت تخریب ساختمان‌های بلند و همچنین فرسوده و یا تخریب‌شده براثر عوامل طبیعی، موارد ذیل رعایت شود.

• در خصوص تخریب مکان‌هایی که احتمال وجود آزبست‌ها (asbestos)، سرب، مواد رادیواکتیو، گازهای سمی و… هستند مطابق با نشریه 55 و مبحث دوازدهم می‌بایست موارد زیر رعایت شود.

شکل 37 استخراج مواد دارای آزبست

شاید این سؤال برای شما مطرح شود که آزبست چیست؟ با توجه به اهمیت موضوع آزبست در بحث تخریب، در این قسمت به‌عنوان موضوع خارج از بحث، به بررسی تعریف آزبست پرداخته‌ایم. مطابق با مفاد 2-14 نشریه 55، آزبست به شرح ذیل تعریف‌شده است. در این بند از نشریه کلیه ضوابط و توضیحات مربوط به آزبست به‌طور دقیق ارائه گردیده است.

با توجه به طولانی بودن توضیحات مربوط به آزبست در نشریه 55، به‌طور خلاصه چنانچه بخواهیم توضیحات مربوط به آزبست را خلاصه کنیم می‌توانیم به موارد زیر اشاره‌کنیم.

آزبست نام گروهی از ترکیب‌های معدنی منیزیم و سیلیسیوم است که اغلب در طبیعت به‌صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می‌شود. این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به‌عنوان مواد نسوز بکار می‌روند.

بیشترین میزان مصرف آزبست در جهان مربوط به آزبست سیمان و استفاده از محصولات سیمان درکارهای عمرانی می‌باشد. آزبست‌ها به‌طورمعمول عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله‌های سیمانی و قطعات پوششی سقفی می‌باشند. محصولات آزبستی سیمانی، شامل لوله‌های آزبست سیمانی، ناودانی و صفحات ایرانیت می‌باشد.

طبق تحقیقات صورت گرفته، آزبست به‌عنوان یک ترکیب خطرناک و بیماری‌زا شناخته‌شده است. آزبست به‌خصوص زمانی خطرناک‌تر می‌شود که ترد و شکننده باشد. در این حالت به‌راحتی می‌تواند در فضا آزاد گردد. الیاف ریزتر می‌توانند برای مدّت زیادی در هوا باقی بمانند. آن‌ها سپس از راه دهان و بینی به کیسه‌های هوایی بسیار کوچک شش‌ها رفته و باعث بیماری ‌شوند. سالانه بیش از صد میلیون نفر در جهان در مواجهه با آزبست قرار می‌گیرند که بیش از صد هزار نفر از آن‌ها در هرسال جان خود را از دست می‌دهند. حتّی کارگرانی که با لباس‌های خود آزبست را به منزل ببرند ممکن است افراد خانواده آن‌ها به‌خصوص فرزندانشان را به بیماری مبتلا سازند.

لذا با توجه به توضیحات فوق بر طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست در دوم مرداد ۱۳۷۹، مصرف آزبست در ایران از اول مرداد ۱۳۸۶ ممنوع شد. در تبصره این مصوبه آمده‌ است که درصورتی‌که پس از ۴۴ سال محرز شود که برای تولید لوله‌های آزبست سیمانی ازنظر فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی جایگزین مناسبی برای آزبست یافت نشد، این تصمیم در مورد لوله‌های آزبست سیمانی قابل‌تجدید نظر خواهد بود. در تاریخ ۱ آذرماه ۱۳۹۰، سازمان حفاظت محیط‌زیست استفاده از هرگونه آزبست را به‌طورکلی ممنوع اعلام کرد. همچنین بنابراین مصوبه از تاریخ اول شهریورماه سال ۱۳۹۱ واردات آزبست سفید هم ممنوع اعلام شد. این تصمیم بر طبق جلسه مورخ ۱۷ مهرماه ۱۳۹۰ شورای عالی محیط‌زیست اعلام عمومی شده است.»

• علاوه بر موارد مشروحه فوق لازم است کلیه موارد ذیل نیز رعایت شود:

لازم به ذکر است در بندهای آیین‌نامه به‌صراحت در خصوص جمع‌آوری شیشه‌ها، تأسیسات الکتریکی، انشعابات آب، برق، گاز و … نکات مربوطه ارائه‌شده است؛ اما در خصوص سایر اقلام موجود در سطح کار در مبحث دوازدهم و نشریه 55 نکته‌ای ارائه نشده است. به‌عنوان یک نکته ضروری توصیه می شود پیش از تخریب، کلیه اقلام نصبیات (سینک، شیرآلات، کولر، پکیج، رادیاتور، فن‌های سرویس، کابینت‌ها و…)، چهارچوب‌های فلزی درب و پنجره، انواع درب‌ها (چوبی و آهنی و UPVC و…)، عایق‌های رطوبتی بام، شیروانی‌ها، اجزای غیر سازه‌ای نما و … را جمع‌آوری نموده و بسته به کارایی و عدم کارایی آن‌ها، موارد فوق را دسته‌بندی نمایید.

شکل 38 بازنمودن غیراصولی تجهیزات برقی پیش از تخریب

به‌عنوان نکته‌ای خارج از بحث مقاله، در خصوص این عکس اندکی سکوت و تفکر لازم است!

همان‌طور که در قسمت قبل اشاره شد مطابق با مفاد بند 12-8-1-8، لازم است، تخریب هر ساختمان، از بالاترین قسمت و یا طبقه شروع‌شده و به پایین‌ترین طبقه یا قسمت ختم شود. لذا در قسمت بعدی ما قصد داریم نکات مربوط به تخریب کلیه قسمت‌های ساختمان را به ترتیب اولویت و برای روش‌های دستی و یا سنتی ارائه دهیم.

2.3.6 نکات تخریب در روش سنتی

همان‌طور که در قسمت قبل اشاره‌شده، تخریب هر ساختمان لازم است از بالاترین قسمت شروع‌شده و به پایین‌ترین قسمت ختم شود، لذا مطابق این نکته لازم است در اولین مرحله، بام سازه تخریب‌شده و سپس روند تخریب به‌گونه‌ای صورت پذیرد که باعث ایجاد خرابی‌های مضاعف نشود. البته لازم به ذکر است بسته به نوع اسکلت هر ساختمان روند تخریب هر سازه متفاوت می‌باشد. اما به‌طورکلی اصل تخریب از بالا به پایین در تمامی آن‌ها رعایت شده است.

توصیه می‌شود چنانچه اسکلت ساختمان فلزی بوده و سقف از نوع طاق ضربی و یا تیرچه‌بلوک باشد ابتدا سقف مذکور تخریب‌شده و سپس دیوارهای آن و پس‌ازآن اسکلت فلزی ساختمان از بالاترین طبقه به سمت پایین تخریب شود؛ اما چنانچه اسکلت ساختمان بتنی و پوشش سقف آن از نوع دال دوطرفه (تاوه بتنی) باشد، توصیه می‌شود تخریب دیوارها در ابتدا صورت پذیرفته و سپس از بالاترین طبقه به سمت پایین‌ترین طبقه تخریب سقف و سازه باهم و به‌صورت هم‌زمان صورت پذیرد.

در خصوص سازه‌های با دیوار باربر نیز توصیه می‌شود در ابتدا اجزای تشکیل‌دهنده سقف جداشده و سپس در پایان دیوار باربر هر طبقه تخریب شود.

1.2.3.6 تخریب بام و سقف

مطابق با ضوابط بند 12-8-2 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان لازم است مطابق با شرایط زیر در جهت تخریب بام سازه اقدامات لازم زیر صورت پذیرد.

نکات ارائه‌شده در این قسمت تنها بخشی از نکات مربوط به تخریب ساختمان می‌باشد، به‌عنوان چند نکته تجربی موارد زیر در هنگام تخریب بام هر ساختمان توصیه می‌شود.

1. همان‌طور که می‌دانید در بالای بام هر ساختمان به‌طورمعمول المان‌های غیر سازه‌ای نظیر جان‌پناه، داکت های تأسیساتی، لوله‌های و تجهیزات تأسیساتی، اتاقک آسانسور و… می‌باشد. لذا پیش از هر چیز لازم است، مطابق با نکات ارائه‌شده در قسمت قبل و مطابق با طرح و دستورالعمل تخریب، اجزای فوق به‌صورت مناسب حذف شوند. همچنین در خصوص جمع‌آوری کلیه آویز ها، تأسیسات و … موجود در زیر سقف نیز می‌بایست اقدامات لازم صورت پذیرد.
2. با توجه به‌احتمال ریزش مصالح ناشی از تخریب، به پایین ساختمان علی‌الخصوص در تخریب دیوارهای پیرامونی و جان‌پناه، حتماً نسبت به اجرای سرپوش حفاظتی مطابق با مفاد بند 12-8-1-5 اطمینان حاصل شود.

شکل 39 سرپوش حفاظتی

3. مطابق با نکات ارائه‌شده در قسمت قبل، توصیه می‌شود پیش از اجرای عملیات تخریب بام، متریال مربوط به ایزولاسیون و کف‌سازی سقف، از سطح سقف جمع‌آوری گردد، همان‌طور که می‌دانید، ایزولاسیون‌های اجرای شده در سقف هر ساختمان به‌مانند یک وسیله چسبنده، باعث یکپارچگی متریالهای مصرف‌شده در سطح سقف ساختمان می‌شوند. لذا ممکن است در هنگام تخریب سقف بام، به دلیل وجود این چسبندگی علی‌الخصوص در سقف‌های سنتی، تخریب سقف دچار مشکل و حتی حادثه شود.

4. با توجه به اهمیت نحوه انتقال ضایعات مربوط به تخریب بام توصیه می‌شود، مطابق با نشریه 55، حتی‌الامکان از کانال‌های چوبی و فلزی که به‌اصطلاح «شوتینگ» نیز نامیده می‌شوند، استفاده گردد.

در غیر این صورت توصیه می‌شود با ایجاد بازشو در مرکز تمامی سقف که به‌صورت هم‌مرکز نسبت به یکدیگر می‌باشند، ضایعات ناشی از تخریب هر طبقه به پایین‌ترین طبقه انتقال داده شود، بطوریکه از تمرکز ضایعات بر روی هر سقف جلوگیری شده و شرایط پرتاب مصالح به خارج از محدوده ساختمان جلوگیری به عمل آید. لازم به ذکر است مطابق با ضوابط 12-8-2-1 لازم است در هنگام انتقال ضایعات به طبقات پایین‌تر از عبور کارکنان در طبقات پایین‌تر و در محدوده بازشو ایجادشده جلوگیری به عمل آید.

شکل 40 شوتینگ پلاستیکی جهت انتقال امن نخاله‌های ساختمانی

5. توصیه می‌شود، تخریب از دهانه مرکزی و از وسط سقف صورت پذیرفته و به سمت تکیه‌گاه‌ها امتداد یابد. لازم به ذکر است در مراحل تخریب سقف، به‌هیچ‌عنوان نباید به اجزای سازه‌ای طبقه آسیبی وارد شود.

شکل 41 جزئیات و اصول تخریب سقف

6. توصیه می‌شود، تخریب سقف در قطعات کوچک صورت پذیرفته و پیش از تخریب آن، کلیه متریال های مربوط به کف سازی سقف نیز جدا شوند. متأسفانه دیده‌شده به علت تخریب سقف در قطعات بزرگ‌تر و عدم حذف بارهای مربوط به کف‌سازی، با تخریب بخش اعظمی از سقف، در اثر سقوط متریال های سازنده سقف بر روی سقف طبقه پایین، ارتعاشات زیادی در سازه ایجادشده که این موضوع ممکن است با توجه به فرسوده بودن سازه اصلی و یا حتی سازه‌های مجاور خطرآفرین باشد.

7. در تخریب سقف‌های تیرچه‌بلوک در ابتدا بتن مربوط به سقف تخریب‌شده و سپس تیرچه‌های که عملاً نقش‌های تیرهای فرعی را بر عهده‌دارند حذف شوند.

شکل 42 تخریب سقف تیرچه‌بلوک

8. در خصوص دپوی مصالح قابل‌استفاده، علی‌الخصوص تیرآهن‌های سقف طاق ضربی، آجرهای موجود در این سقف و جان‌پناه و سایر مصالح مصرفی نکات ارائه‌شده در فصل بعدی این مقاله رعایت شود.

9. نکات ارائه‌شده در این قسمت در تخریب کلیه سقف‌ها، مشترک بوده و تنها در خصوص متریال مربوط به کف‌سازی دارای اختلاف می‌باشد که البته حذف این متریال ها پیش از تخریب به مشابه بام، ضروری می‌باشد.

2.2.3.6 تخریب دیوارها

در خصوص تخریب دیوارهای پیرامونی و داخلی هر ساختمان مطابق با ضوابط 12-8-3 مبحث دوازدهم موارد زیر توصیه می‌شود. لازم به ذکر است منظور از دیوارهای ارائه‌شده در این قسمت، دیوارهای غیر سازه‌ای و غیر باربر می‌باشد.

در تکمیل موارد فوق، می‌بایست در تخریب دیوار به موارد زیر نیز توجه شود.

1. در خصوص بند 12-8-3-4، توصیه می‌شود، پیش از تخریب هر دیوار که با ساختمان مجاور و یا خاک اطراف در ارتباط مستقیم می‌باشد، بررسی‌های لازم حتماً صورت پذیرد. این مورد در ساختمان‌های قدیمی بسیار ضروری می‌باشد. متأسفانه درگذشته به علت ساخت‌وسازهای غیراستاندارد، موارد متعددی وجود دارد که دیوار ساخته‌شده در بین دو ساختمان مشترک بوده و با تخریب این دیوار و بدون هماهنگی با ساختمان مجاور، خسارت‌های مالی و جانی جبران‌ناپذیری رخ‌داده است و یا همچنین در خصوص کنترل فشار خاک، دیوارهایی در قسمت‌های زیرزمین ساخته‌شده که به حذف ناصحیح این دیوارها امکان ریزش خاک اطراف سازه می‌باشد. لذا توصیه می‌شود در خصوص این دیوارها پیش از انجام هرگونه عملیات تخریب ساختمان مطابق با ضوابط بند 12-8-1-4، دیوارهای مذکور توسط اشخاص ذی‌صلاح مهاربندی شوند.

2. به‌مانند تخریب سقف توصیه می‌شود، از تخریب کلی دیوار و در قطعات بزرگ‌تر صرف‌نظر شده و دیوار در قطعات کوچک‌تر تخریب شود، این موضوع در جهت کنترل ارتعاش، جلوگیری از تخریب تأسیسات موجود در دیوار علی‌الخصوص دودکش‌های ساختمان که حاوی میزان بسیار زیادی آزبست می‌باشد، بسیار مهم و ضروری می‌باشد. متأسفانه موضوع تخریب مرحله‌ای از سوی کارگران کم‌اهمیت شمرده‌شده و گاها باعث ایجاد خطرات متعددی می‌شوند.

شکل 43 تخریب کلی دیوار که باعث بروز حادثه شده است.

3. در هنگام تخریب دیوارهای پیرامونی و دیوارهای داخلی به ترتیب، در خصوص اجرای سرپوش حفاظتی در اطراف ساختمان و کنترل تردد افراد در پشت دیوار اطمینان حاصل شود.

4. در صورت وجود وال پست در درون دیوارهای مذکور، پس از تخریب دیوار نسبت به خروج وال پست‌های مذکور اقدام گردد.

5. در خصوص تخریب محل اتصال دو دیوار علی‌الخصوص در محل‌هایی که اتصال دو دیوار به‌صورت هشت‌گیر صورت پذیرفته، اثرات تخریب هر قسمت به دیگری موردبررسی قرارگرفته و تخریب هر دو قسمت به‌صورت ایمن صورت پذیرد.

3.2.3.6 تخریب سازه های بتنی و فولادی

پس از حذف کلیه متعلقات موجود در ساختمان و تخریب سقف و دیوارهای ساختمان، می‌بایست در انتها نسبت به تخریب سازه ساختمان شود.

مطابق با ضوابط بند 12-8-4 و 12-8-5 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، در خصوص تخریب سازهای بتنی و فولادی می‌بایست به نکات زیر توجه شود.

علاوه بر موارد مشروحه فوق در بحث تخریب سازه، موارد زیر توصیه می‌شود.

1. توصیه می‌شود جهت تخریب سازه اصلی یک ساختمان، در جهت بهبود شرایط و همچنین کنترل ایده آل شرایط تخریب، از نیروی‌ها و اکیپ‌های آموزش‌دیده در این خصوص استفاده شود.
2. در هنگام تخریب از مهار و کنترل قطعه در حال تخریب اطمینان حاصل‌شده به طوریکه به سایر اعضای اصلی سازه خسارت وارد نکند.
3. در مراحل تخریب، تخریب به‌گونه‌ای صورت پذیرد که از ایجاد تخریب‌های پیش‌رونده ناخواسته جلوگیری به عمل آید، فرض کنید در مرحله تخریب یک سازه فولادی، پیش از تخریب و حذف تیرها، تنها یک ستون از زیر تیرهای طبقه مذکور که وظیفه تحمل بار ناشی از تیرها را به عهده دارد حذف شود. در این صورت با حذف ستون مذکور، عملاً تیرهای متکی به آن پایداری خود را ازدست‌داده و کل سیستم تیر ریزی سازه در آن طبقه و یک حتی کل سازه دچار ناپایداری می‌شود.
4. در تخریب تیرها اولویت تخریب اول با تیرهای کنسولی و پس‌ازآن تیرهای فرعی می‌باشد و در انتها تیرهای اصلی باید تخریب شوند. همچنین در خصوص تخریب سقف‌های بتنی نیز این موضوع صادق می‌باشد. در تصاویر زیر فرآیند تخریب تیر و سقف کنسولی یک سازه بتنی را مشاهده می‌کنید.

شکل 44 جزئیات و اصول تخریب تیرهای طره و بالکن‌ها

شکل 45 جزئیات و اصول تخریب تیرهای طره و بالکن‌ها

5. پس از تخریب تیرها، امکان تخریب دیوارها و ستون‌های باربر ممکن می‌باشد.

در تخریب تیرها در ساختمان‌های بتنی، در ابتدا باید تیرها به‌وسیله سیم‌های مناسب و با استفاده از وینچ (وینچ‌ دستگاهی است که با مکانیزم سیم و قرقره عمل می‌کند. وینچ ها در دو نوع دستی و مکانیکی تولید می‌شوند) مهارشده، سپس بتن تیرها در نزدیکی محل اتصال ستون مطابق شکل زیر تخریب شود. پس از تخریب بتن و نمایان شدن کلیه میلگردها، باید میلگردهای تیر به‌صورت مناسب و به ترتیب مشخص‌شده در شکل زیر برش داده شود. لازم به ذکر است در هنگام برش میلگردها می‌بایست در ابتدا از یک سمت تیر کلیه میلگردها مطابق شکل زیر قطع‌شده و پس‌ازآن با استفاده از سیم‌ها مهاری، طرف بریده‌شده به‌آرامی بر روی کف طبقه زیرین قرار گیرد. پس از قرارگیری یک سمت تیر بر روی کف می‌بایست میلگردهای سمت دیگر نیز، به مشابه حالت قبل بریده‌شده و به‌آرامی دهانه دیگر آن بر روی سقف قرار گیرد. لازم به ذکر است همان‌طور که در قسمت‌های قبل اشاره شد، در تخریب ساختمان‌های بتنی، تخریب سقف و اجزای سازه به‌صورت هم‌زمان با یکدیگر صورت می‌پذیرد، لذا در این حالت سقف طبقه زیرین موجود بوده و امکان قراردادن تیر بر روی آن ممکن می‌باشد.

در ادامه پس از جداسازی تیر از سازه، لازم است تیر به قطعات کوچک‌تری تقسیم‌شده و به نحو مناسبی از سازه خارج شود. در تصویر زیر مراحل کامل تخریب یک تیر به‌صورت دقیق و مرحله‌ای نشان داده‌شده است.

شکل 46 جزئیات تخریب تیرها

شکل 47 وینچ دستی

6. در تخریب ستون در ساختمان‌های بتنی، پس از تخریب تیر مطابق با نکته فوق می‌بایست، در ابتدا ستون سازه به‌صورت مناسب با استفاده از سیم و وینچ مهار شود و پس‌ازآن بتن پایین ستون مطابق با شکل زیر از بین برود به‌نحوی‌که میلگردهای طولی ستون قابل‌مشاهده باشد. پس از قابل‌مشاهده بودن میلگردها می‌بایست به‌صورت هم‌زمان، برش میلگردهای طولی قرارگرفته در سمت بیرونی ستون بریده‌شده و ستون به سمت داخل سازه کشیده شود. لازم به ذکر است انجام هم‌زمان این موضوع بسیار ضروری بوده و نیاز به تجربه بالایی دارد.

شکل 48 جزئیات و اصول تخریب ستون‌ها

شکل 49 جزئیات و اصول تخریب ستون‌ها

شکل 50 تخریب تیر

4.2.3.6 تخریب فونداسیون و سایر موارد

• با توجه به اینکه فونداسیون هر سازه عملاً بر بستر زمین استوار می‌باشد، تخریب آن به نسبت سایر المان‌های سازه‌ای دارای خطر زیادی نمی‌باشد. در تخریب فونداسیون‌ها، تنها نکته مهم، بحث کنترل فشار خاک اطراف فونداسیون می‌باشد که باید در خصوص آن اقدامات ایمنی و فنی لازم صورت پذیرد.
• در خصوص تخریب دودکش‌های بلند صنعتی و سازه‌های مشابه با آن نیز مطابق با ضوابط بند 12-8-6 می‌بایست اقدامات زیر صورت پذیرد.

4.6 دپوی مصالح قابل‌استفاده و خروج ضایعات

در انتهای هر مرحله از عملیات تخریب لازم است، اقدامات لازم در خصوص دسته‌بندی مصالح قابل‌استفاده، ایجاد انبار مناسب و همچنین خروج صحیح ضایعات، از سطح موضوع عملیات تخریب، مطابق با شرایط آیین‌نامه‌ای صورت پذیرد. متأسفانه این موضوع در اکثر پروژه‌های موجود در ایران، امری غیرضروری تلقی شده و گاها باعث خسارات مالی بسیار زیادی می شود که در قسمت بعد به بررسی یکی از این حوادث خواهیم پرداخت. مطابق با ضوابط نشریه 55 و همچنین مبحث 12 مقررات ملی ساختمان لازم است در خصوص موضوع خروج ضایعات و دپوی مصالح، اقدامات زیر موردتوجه قرار گیرد.

شکل 51 دسته‌بندی مصالح قابل بازیافت

علاوه بر موارد فوق‌الذکر لازم است، در خصوص انبار هر یک از مصالح مربوطه، نکات اختصاصی مربوط به نگهداری هر مصالح، مطابق با مفاد فصل دوم نشریه 55 رعایت شود. به‌طور مثال نکات مربوط به نگهداری مصالح چوبی، مطابق با این نشریه به شرح زیر می‌باشد.

همچنین علاوه بر موارد مذکور، در فصل اول فهرست‌بهای ابنیه ویرایش 1399، توضیحات کاملی در خصوص مقادیر ریالی موضوع عملیات تخریب ساختمان ارائه‌شده است که مطابق با مفاد ارائه‌شده در مقدمه این فصل لازم است در خصوص دپو و استفاده از مصالح قابل‌استفاده موارد زیر رعایت گردد.

لازم به ذکر است در این مقاله از بررسی مقادیر ریالی موضوع تخریب صرف‌نظر شده و خواندن فصل اول فهرست‌بهای ابنیه به علاقه‌مندان توصیه می‌شود.

7. لزوم توجه به عملیات تخریب با بررسی چند حادثه

همان‌طور که می‌دانید عملیات تخریب یکی از عملیات حادثه‌ساز در سطح کشور عزیزمان ایران می‌باشد که با اندکی دقت و برنامه‌ریزی مناسب، می‌توان از وقوع این حوادث جلوگیری به عمل آورد. در این قسمت قصد داریم، چند مورد از حوادث رخ‌داده در عملیات تخریب را با استناد به موضوعات ارائه‌شده در این مقاله، بررسی کنیم.

1.7 تخریب غیراصولی ساختمان فرسوده خیابان شهید باستانی پور

1.1.7 شرح حادثه

این حادثه در مردادماه سال 1396، در محل تهران، بزرگراه آزادگان، بلوار شهید دستواره، خیابان شهید باستانی پور اتفاق افتاد. در این حادثه، کارگران برای احداث بنای جدید مشغول تخریب یک ساختمان دوطبقه حدوداً 80 مترمربعی بودند که، دیوار قسمت نمای این ساختمان ریزش کرده و باعث شکستگی علمک گاز و نشتی شدید گاز در محل حادثه شد که خوشبختانه در این حادثه هیچ‌گونه خسارات جانی به کسی وارد نگردید.

2.1.7 نکات قابل ذکر حادثه

• همان‌طور که از شرح حادثه مشخص است، در حادثه مذکور، علی الرغم توصیه‌های آیین‌نامه‌ای صورت گرفته در خصوص قطع کلیه انشعابات و همچنین ایمن‌سازی آن‌ها، پیش از شروع عملیات تخریب ساختمان، در این حادثه در این خصوص، اقدام خاصی جهت انشعاب گاز انجام‌نشده است. خوشبختانه در این حادثه عامل آتش‌زایی در محل وقوع حادثه وجود نداشته بطوریکه در صورت وجود این عامل در منطقه امکان آتش سازی و حتی انفجار وجود داشت.
• همان‌طور که در تصویر زیر مشهود است، در خصوص ایجاد محدوده محافظت‌شده کارگاهی و همچنین ایجاد سرپوش‌های محافظتی نیز هیچ‌گونه اقدام مؤثری در این عملیات تخریب صورت نپذیرفته است که در صورت عبور عابرین از زیر قسمت تخریب‌شده امکان وقوع هرگونه خسارات جبران‌ناپذیر جانی وجود داشت.
• همچنین با توجه به‌عکس های موجود می‌توان این‌گونه استنباط نمود که در تخریب ساختمان مذکور، اصول مربوط به تخریب هدفمند و با برنامه، نیز صورت نپذیرفته است، به طوریکه پیش از آغاز عملیات تخریب شیشه‌ها و پنجره‌ها هنوز جمع‌آوری نگردیده و در سطح نمای ساختمان قابل‌مشاهده می‌باشد.

شکل 52 تخریب غیراصولی ساختمان فرسوده

2.7 تخریب غیراصولی با ماشین‌آلات مکانیکی

1.2.7 شرح حادثه

شرح حادثه به‌صورت واضح در فیلم فوق مشخص می‌باشد.

2.2.7 نکات قابل ذکر حادثه

1. عدم استفاده از نیروی انسانی مجرب
2. عدم کارایی تجهیزات با توجه به موضوع عملیات تخریب و نبود طرح مناسب جهت تخریب ساختمان‌های موجود
3. عدم توجه به منطقه محافظت‌شده که می‌بایست حداقل برابر نصف ارتفاع موضوع تخریب باشد.
4. عدم توجه به موضوع تخریب پیش‌رونده
5. عدم تخریب دیوارها و سایر المان‌ها پیش از آغاز عملیات تخریب
6. و …

3.7 دپوی نامناسب مصالح در تخریب

1.3.7 شرح حادثه

مطابق با توضیحات یکی از همکاران ، در یکی از پروژه‌های بافت فرسوده شهر تهران، در هنگام عملیات تخریب و نوسازی سه ساختمان، حجم وسیعی از آجرهای قابل‌استفاده از عملیات تخریب در مرز محدوده ساختمان‌های تخریب‌شده و معبر دپو می‌شود که متأسفانه با توجه به عدم آگاهی کارگران مشغول در کارگاه، در طی جمع‌آوری و انبار کردن این آجرها، علمک مربوط به ساختمان‌های تخریب‌شده که جمع‌آوری نشده بودند در میان دپوی آجرها قرار می‌گیرند.

براثر وقوع این موضوع، با توجه به فشارهای واردشده از سوی آجرها به علمک های مذکور، این علمک ها، دچار آسیب و درنتیجه شکست می‌شوند و درنهایت پس از گذشت چند روز و عدم توجه ناظرین و مجریان به نشانه‌های نشت گاز (بوی گاز در منطقه) و با ایجاد عامل آتش‌زا در محدوده نزدیک به علمک، آتش‌سوزی و انفجار مهیب مطابق با اظهارات همکاران اتفاق می‌افتد که با توجه به شرایط منطقه‌ای و کوچک بودن معبر جهت اعزام آتش‌نشانی به منطقه، کنترل آتش‌سوزی به‌سختی صورت می‌پذیرد.

2.3.7 نکات قابل ذکر حادثه

1. بی‌توجهی به اهمیت موضوع جمع‌آوری انشعابات گاز
2. خطاهای انسانی و استفاده از نیروی انسانی غیر مجرب
3. عدم توجه به موضوعات خطرآفرین و بررسی آن‌ها
4. عدم توجه به اهمیت موضوع دپوی صحیح نخاله و مصالح حاصل از تخریب

همان‌طور که در سه مثال فوق مشاهده کردید، لزوم توجه به کلیه مراحل تخریب، امری ضروری و غیرقابل‌انکار می‌باشد. امید است با توجه به نکات ارائه‌شده در این مقاله، دیگر شاهد حوادث این‌چنینی در سطح جامعه نباشیم.

8. نتیجه گیری

عملیات تخریب ساختمان به‌عنوان یک عملیات بسیار خاص که تنها در بعضی از پروژه ­ها، ضروری می­باشد، یک عملیات بسیار پیچیده و مهم بوده و ممکن است در صورت عدم توجه به آن، خسارات جانی و مالی، متعددی در سطح پروژه و یا حتی از خارج از پروژه ایجاد گردد.

متأسفانه با توجه به عدم شناخت و تجربه کافی در خصوص عملیات تخریب، سالانه تعداد بی‌شماری پروانه حقوقی و کیفری در خصوص خسارات ناشی از این موضوع در سازمان قضایی کشور تشکیل‌شده و ناظرین، مالکین و مجریان متعددی را دچار مشکلات عمده‌ای نموده است.

لذا با توجه به موارد فوق، لازم است در کلیه مراحل تخریب (مطابق با جدول مشروحه ذیل)، تمامی اصول ارائه‌شده در این مقاله و منطبق با چک‌لیست ارائه‌شده کنترل گردد.

9. چک لیست عملیات تخریب ساختمان

در این قسمت گروه سبز سازه قصد دارد به طور خلاصه نکاتی که می­بایست در بحث تخریب ساختمان رعایت شود را در قالب چک لیست به علاقمندان ارائه دهد که در اینجا بخشی از تصاویر مربوط به این چک لیست را مشاهده می­کنید. فایل کامل این چک لیست را در انتهای همین مقاله دانلود کنید.

منابع

1. مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، ویرایش چهارم، 1392
2. نشریه شماره 55 (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی )، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور،تجدیدنظر دوم 1383
3. فهرست‌بها ابنیه سال 1399
4. Ankit Patel, DEMOLITION OF STRUCTURES
5. DEMOLITION- RANJITH KUMAR
6. High Reach Demolition Excavator- Girish Kumar Singh

• مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!

• ارسال سوال برای تولید محتوا