درز انقطاع چیست؟ نحوه محاسبه درز انقطاع در ساختمان های نامنظم در ارتفاع به چه صورتی است؟ و از کجا شروع می شود؟
یکی از موضوعات بسیار مهم در هنگام تهیه نقشه‌های معماری و همچنین در زمان طراحی سازه، در نظر گرفتن درز انقطاع یا فاصله ایمن بین دو ساختمان است. دلیل اهمیت درز انقطاع این است که ساختمانهای مختلف، دارای سختی، جرم و ارتفاع متفاوتی می‌باشند که این موارد سبب تفاوت رفتار آنها در هنگام زلزله میشود و ممکن است به هم ضربه بزنند به همین دلیل، ساختمان‌ها را با یک فاصله مشخص که نحوه محاسبه آن در آیین‌نامه‌ها ذکر شده، از هم جدا می‌کنند.
در این مقاله جامع و روان به بررسی درز انقطاع در مقررات ملی ساختمان به همراه حل 6 مثال کاربردی خواهیم پرداخت. برای درک بهتر مطالب، یک ویدئو جامع نیز برای شما عزیزان قرار داده ایم که پیشنهاد می کنیم حتما این ویدئوی فوق العاده را مشاهده کنید.
⌛ آخرین به‌روزرسانی : 14 اردیبهشت 1401
📕 تغییرات به روز رسانی: تغییر فهرست و ترتیب مطالب و اضافه کردن موارد جدید
در این مقاله جامع چه می آموزیم؟
- 1. اثر تنه زدن (pounding)
- 2. درز انقطاع (separation joint) چیست؟
- 3. نمونه‌هایی از آسیب‌های وارد به ساختمان‌ها درصورت در نظر نگرفتن درز انقطاع
- 4. نحوه محاسبه درز انقطاع
- 5. درز انقطاع در نرمافزار
- 6. نحوه کنترل و اجرای درز انقطاع
- 7. کاربردهای مختلف درز انقطاع در ساختمان‌ها
- 8. نکات اجرایی و حقوقی
- 9. مسئولیت رعایت جزئیات فنی
- 10. پاسخ به سؤالات متداول
- 11. اشکالات اجرایی
- 12. نتیجه گیری
این بار بدون هزینه برنده شوید!
دریافت رایگان “3 ایبوک طراحی سازه بتنی” به همراه “هدیه ویژه”
همین الان این پک فوق‌العاده را دانلود کرده و هر زمان که فرصت داشتید، باحوصله مطالب آن را مطالعه کنید.
ویدئوی زیر بخش کوتاهی از دوره جامع طراحی سازه های فولادی می باشد، برای درک بهتر مقاله حتما این ویدئوی فوق العاده را مشاهده کنید:
1. اثر تنه زدن (pounding)
منظور از تنه زدن، برخورد دو ساختمان مجاور در اثر زلزله به علت عدم رعایت فاصله کافی بین آن‌هاست که می‌تواند در رفتار دینامیکی آنها تأثیرگذار بوده و نیروی مضاعفی به آنها تحمیل کند. درصورت برخورد دو ساختمان به یکدیگر، احتمال گسیختگی برشی و خمشی اعضای آن (به خصوص ستون) وجود دارد. در زلزله‌های گذشته مانند زلزله مکزیکوسیتی، خرابی‌های جدی به علت تنه زدن ساختمان به ساختمان مجاور مشاهده شده است که نمونه‌ای از آن را در شکل زیر می‌بینیم. این زلزله دارای بزرگای سطحی 8.1 بوده و حدود 10000 کشته و بیش از 50000 مجروح بر جای گذاشت. برای جلوگیری از اثر تنه زدن، میتوان از درز انقطاع استفاده کرد.
شکل 1- اثر تنه زدن
2. درز انقطاع چیست؟
با توجه به مشخصات جرم و سختی متفاوت در ساختمانهای گوناگون، در هنگام زلزله سازه ها، رفتارهای متفاوتی دارند و ممکن است در مودهای ارتعاشی مختلف، ساختمانهای مجاور هم به یکدیگر نزدیک شده و برخورد کنند. بنابراین نیاز به در نظرگیری یک فاصله ایمن به منظور جلوگیری از برخورد ساختمانهای مجاور وجود دارد.
طبق استاندارد 2800 ایران، برای تمامی ساختمان‌ها باید فاصله ایمن بین دو ساختمان محاسبه و اعمال شود. بستن درز انقطاع را می توانیم با مصالح کم مقاومت انجام دهیم تا پس از زلزله به سادگی قابل جایگزین کردن و بهسازی باشد. طبق استاندارد 2800، علاوه بر شرط فوق، در موارد زیر هم رعایت درز انقطاع ضروری است:
- مقدار جلو آمدگی یا فرو رفتگی در پلان از مقادیر مجاز آیین نامه تجاوز کند.
- زمانی که فاصله دو سقف در یک طبقه از 60 سانتیمتر بیشتر شود، باتوجه به رفتار متفاوت دو قسمت ساختمان، نیاز است در محل اختلاف ارتفاع، درز انقطاع قرار داده شود و دو قسمت ساختمان در این محل، جدا شوند.
- فونداسیون‌ها در تراز کف دارای اختلاف ارتفاع بوده و خط واصل بین دو فونداسیون مجاور دارای شیبی بیشتر از 15 درصد باشد.
شکل 2- حرکت دو ساختمان مجاور هم
3. نمونه‌هایی از آسیب‌های وارد به ساختمان‌ها درصورت در نظر نگرفتن درز انقطاع
با توجه به این موضوع که نیروی ناشی از ضربه ساختمان‌ها به یکدیگر در حین زلزله مقداری زیاد بوده و برآورد دقیق آن مشکل می‌باشد (این نیرو با توجه به مفاهیم ضربه اجسام در دینامیک تعیین میشود)؛ خسارات ناشی از برخورد ساختمانهای مجاور به یکدیگر زیاد بوده و می‌تواند باعث خرابی و آسیب‌‌های‌های مختلف در ساختمان‌ها شود که تعدادی از این خرابی‌ها در اشکال زیر نمایش داده شده است. بنابراین محاسبه و در نظرگیری صحیح این فاصله بین ساختمانهای مجاور، اهمیت بالایی دارد.
شکل 3- نمونه‌هایی از آسیب در اثر رعایت نکردن فاصله مناسب بین دو ساختمان
برخورد ساختمانهای مجاور با یکدیگر می‌تواند در اثر موارد مختلفی باشد. در شکل 5- الف دو ساختمان با ارتفاع‌های متفاوت را مشاهده می‌کنیم که برخورد دو سازه به یکدیگر در طبقه آخر ساختمان کوتاه‌تر رخ می‌دهد و یک نیروی ضربه در محل برخورد اعمال میشود. در اثر این نیروی ضربه، قسمت فوقانی ساختمان بلند در اثر شتاب وارده از سمت ضربه ساختمان کوتاه‌تر، نیروی اینرسی مضاعفی تولید می‌کند و جابه‌جایی‌های سازه بلند افزایش می‌یابد.
در شکل 5- ب دو ساختمان با سختی متفاوت مشاهده میشود که لفظ سنگین به ساختمان سخت‌تر می‌تواند اطلاق شود. توجه شود که عباراتی همچون ساختمان «قوی» یا «ضعیف» صحیح نمی‌باشد؛ زیرا در تجربه‌ای از یک زلزله مشاهده شده است که ساختمان ساخته شده بر اساس آیین‌نامه به‌روزتر در اثر برخورد با ساختمان قدیمی دچار آسیب شده است ولی ساختمان قدیمی که سنگین‌تر و سخت‌تر بوده است دچار مشکل جزئی شده است. درواقع آیین‌نامه‌ها به مرور زمان به سمت تآمین شکل‌پذیری سازه حرکت کردند و ساختمانهای جدید به نسبت سختی کم‌تری دارند.
شکل 4- تخریب کامل ساختمان جدید در اثر برخورد با ساختمان قدیمی
در شکل 5- پ دو ساختمان با ارتفاع یکسان یا متفاوت مشاهده میشود که برخورد کف‌ها به یکدیگر یا به ستون‌ها موجب اعمال نیروی مضاعف ضربه به یکدیگر میشود. از بین دو حالت برخورد «کف به کف» و «کف به ستون»، حالت برخورد «کف به ستون» به مراتب خطرناک‌تر است و ممکن است در اثر نیروی وارده به ستون، ساختمان ریزش کند. عدم رعایت این موضوع مهم را میتوان در ساختمانهای احداث شده در سطوح شیبدار مشاهده کرد.
در شکل 5- ت دو ساختمان 1 و 2 که در کنار یکدیگر قرار دارند، به‌دلیل پیچش غیر هم فاز در یک مود ارتعاشی، به یکدیگر برخورد می‌کنند. نیروی زلزله به مرکز جرم و پاسخ سازه به مرکز سختی وارد میشود؛ لذا اگر فاصله این دو از هم بیشتر شود، پیچش سازه هم بیشتر خواهد شد.
در شکل 5- ث نمونه دیگری از برخورد دو سازه در اثر پیچش را مشاهده می‌کنیم که تفاوت آن خروج از مرکزیت زیاد محل اعمال نیروی زلزله در دو سازه می‌باشد. در این حالت ساختمان‌ها، مشابه یکدیگر در کنار هم قرار نگرفته‌اند که مسئله پیچش در این حالت به مراتب از حالت «ت» پررنگ‌تر است. این مورد را میتوان در جداسازی یک ساختمان با پلان L یا T شکل به دو ساختمان با پلان مستطیلی مشاهده کرد. البته گاهی چنین زمین‌هایی در تقسیم‌بندی اراضی شهری نیز مشاهده میشود.
شکل 5- انواع مختلف برخورد دو ساختمان به یکدیگر
علاوه‌بر مواردی که ذکر شد، دو ساختمان می‌توانند در اثر نشست و روانگرایی نیز به یکدیگر برخورد کنند. البته مفهوم درز انقطاع زمانی مطرح میشود که برخورد در اثر زلزله محتمل باشد. جابه‌جایی‌ها در اثر نشست و روانگرایی بزرگتر از مقداری است که برای درز انقطاع در نظر گرفته میشود.
شکل 6- انواع دیگر برخوردهای دو ساختمان به یکدیگر
4. نحوه محاسبه درز انقطاع
مبحث 6 مقررات ملی ساختمان، برای جلوگیری از خسارت و خرابی ناشی از تنه زدن دو ساختمان مجاور به یکدیگر، به در نظر گرفتن فاصله‌ای میان آنها تأکید کرده است. این فاصله می‌تواند از زمین یا ساختمان مجاور باشد که در هرصورت باید رعایت شود. در نهایت برای محاسبه آن به استاندارد 2800 ارجاع داده است.
مطابق استاندارد 2800، محاسبه درز انقطاع ساختمان در یکی از سه دسته زیر قرار خواهد گرفت.
1.4. ساختمانهای هشت طبقه و کمتر
مطابق استاندارد 2800، برای ساختمانهای هشت طبقه و کمتر، فاصله هر طبقه از زمین یا ساختمان مجاور باید حداقل 0.005 ارتفاع آن طبقه از روی تراز پایه باشد. برای درک بهتر حالات مختلف، به اشکال زیر توجه کنید.
حالت (الف): دو ساختمان هشت طبقه یا کمتر را نشان می‌دهد که فاصله هر یک، از پنج هزارم ارتفاع آن محاسبه میشود و فاصله بین دو ساختمان، مجموع درز انقطاع هر یک از آن‌هاست.
حالت (ب): ساختمان با پلان ناهمسان در طبقات را نشان می‌دهد. مشاهده میشود که در محاسبه درز انقطاع ساختمان، ارتفاع بخشی از سازه که در مجاور زمین یا ساختمان مجاور است، مد نظر است.
حالت (پ): ساختمان با ارتفاع متفاوت در دو بخش از سازه را نشان می‌دهد. در این حالت نیز درز انقطاع دو طرف ساختمان به دلیل ارتفاع متفاوت، جداگانه در نظر گرفته میشود.
شکل 7- انواع حالات مختلف در محاسبه درز انقطاع (ساختمان هشت طبقه و کمتر)
مثال 1: هتل 8 طبقه‌ای را در نظر بگیرید. ارتفاع طبقات هتل در شکل زیر مشخص شده است. برای درز انقطاع این ساختمان چه پیشنهادی دارید؟
حل: کاربری این ساختمان هتل می‌باشد که در گروه ساختمان با اهمیت متوسط قرار می‌گیرد. این ساختمان دارای 8 طبقه می‌باشد؛ پس میتوان این درز را از روش پنج هزارم ارتفاع ساختمان از تراز پایه بدست آورد. اما اگر درز انقطاع همه طبقات را با ارتفاع کل ساختمان محاسبه کنیم، از فضای مفید ساختمان در طبقات پایین‌تر بطور مناسب استفاده نمی‌شود. لذا به عنوان یک پیشنهاد، محاسبه درز انقطاع را به سه بخش مجزا تقسیم می‌کنیم.
شکل 8- شکل مثال 1
شکل 9- نمای درز انقطاع مثال 1
مثال 2: ساختمان با پلان ناهمسان در ارتفاع را در نظر بگیرید. کاربری قسمت میانی، تجاری و کاربری قسمت‌های کناری پارکینگ طبقاتی است. برای درز انقطاع این ساختمان چه پیشنهادی دارید؟
حل: ساختمان‌ها با کاربری تجاری و پارکینگ در گروه ساختمانهای با اهمیت متوسط قرار می‌گیرند. همچنین آنچه در محاسبه درز انقطاع این ساختمان مهم است، بخش‌های کناری آن است؛ لذا 12 طبقه بودن بخش میانی در محاسبه درز انقطاع با پنج هزارم ارتفاع، مشکلی ایجاد نمی‌کند.
شکل 10- شکل مثال 2
شکل 11- نمای درز انقطاع مثال 2
مثال 3: ساختمانی با کاربری مسکونی را مطابق شکل زیر در نظر بگیرید. برای درز انقطاع آن چه پیشنهادی دارید؟
حل: ساختمان‌ها با کاربری مسکونی در گروه ساختمانهای با اهمیت متوسط قرار می‌گیرند. باتوجه به ارتفاع ناهمسان دو بخش از سازه، مقدار درز آن در دو سمت مختلف را جداگانه محاسبه خواهیم کرد.
شکل 12- شکل مثال 3
شکل 13- نمای درز انقطاع مثال 3
2.4. ساختمانهای بیش از هشت طبقه و یا ساختمانهای با اهمیت «زیاد» و «خیلی زیاد»
در ساختمانهای با اهمیت خیلی زیاد و زیاد با هر تعداد طبقه و یا در ساختمانهای بیشتر از هشت طبقه، عرض درز انقطاع بین دو ساختمان مجاور باید با استفاده از تغییرمکان جانبی غیرخطی طرح با در نظر گرفتن اثر پی- دلتا تعیین شود. در این حالت ممکن است مشخصات سازه مجاور معلوم باشد یا نباشد. برای هرکدام از آنها استاندارد 2800 روش محاسبه را ارائه داده است.
ساختمان‌ها بر اساس اهمیت به چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. این تقسیم‌بندی براساس نوع کاربری و میزان آسیب‌رسانی ناشی از خرابی آنها می‌باشد. در جدول زیر برای کاربری‌های مختلف، اهمیت ساختمان مشخص شده است.
جدول 1- گروه‌بندی ساختمان‌ها بر حسب اهمیت
| ساختمان با اهمیت خیلی زیاد | ساختمانهای ضروری | – بیمارستان – درمانگاه – مراکز آتش‌نشانی – مراکز و تأسیسات آبرسانی – ساختمانهای نیروگاه‌ها – تأسیسات برق‌رسانی – برج مراقبت فرودگاه – مراکز مخابرات – رادیو و تلویزیون – تأسیسات نظامی و انتظامی – ساختمانهای امداد و نجات |
| ساختمانهای خطرزا | – کارخانه تولیدکننده مواد شیمیایی – مراکز هسته‌ای | |
| ساختمان با اهمیت زیاد | ساختمان‌ها با تلفات زیاد | – مدارس – مساجد – استادیوم‌ها – سینما و تئاتر – سالن‌های اجتماعات – فروشگاه‌های بزرگ – ترمینال‌های مسافربری – فضاهای سرپوشیده با تجمع بیش از 300 نفر |
| ساختمان‌ها با تولید آلودگی | – پالایشگاه‌ها – انبارهای سوخت – مراکز گازرسانی | |
| ساختمان‌ها با اهمیت فرهنگی و ملی | – موزه ها – کتابخانه‌ها | |
| ساختمان با اهمیت متوسط | – ساختمان مسکونی – ساختمان تجاری – ساختمان اداری – هتل‌ها – پارکینگ‌های طبقاتی – انبارها – کارگاه‌ها – ساختمانهای صنعتی | |
| ساختمان با اهمیت کم | – انبارهای کشاورزی – سالن‌های نگهداری دام – ساختمان های موقتی | |
1.2.4. معلوم بودن مشخصات ساختمان مجاور
با فرض معلوم بودن تغییر مکان برای هر دو ساختمان، از جذر مجموع مربعات تغییرمکان‌های طبقات برای محاسبه فاصله درز انقطاع استفاده می‌کنیم. دلیل استفاده از جذر مجموع مربعات به جای جمع جبریِ جابه‌جایی‌ها این است که حداکثر تغییرمکان مطلق در هنگام زلزله در دو ساختمان، به طور همزمان اتفاق نمی‌افتد، بنابراین از جمع جبری تغییرمکان‌های مطلق استفاده نمی‌شود.
شکل 14- استفاده از جذر مجموع مربعات برای محاسبه درز انقطاع
مثال 4: در کنار یک ساختمان 9 طبقه، ساختمان 9 طبقه دیگری را میخواهیم احداث کنیم. طراحی ساختمان انجام شده است و تغییرمکان‌های طبقات آن با تحلیل غیرخطی بصورت زیر بدست آمده است. اگر تغییر مکان‌های ساختمان مجاور نیز در دسترس باشد، با استفاده از جداول زیر، مقدار پیشنهادی خود برای فاصله بین دو ساختمان را ارائه کنید.
جدول 2- مشخصات ساختمان 9 طبقه موجود
| 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | طبقه |
| 2990 | 2670 | 2350 | 2030 | 1710 | 1390 | 1070 | 750 | 430 | فاصله از تراز پایه (cm) |
| 310 | 274 | 250 | 229 | 195 | 159 | 122 | 88 | 41 | تغییر مکان جانبی غیر خطی (mm) |
جدول 3- مشخصات ساختمان 9 طبقه جدید
| 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | طبقه |
| 3000 | 2680 | 2360 | 2040 | 1720 | 1400 | 1080 | 760 | 440 | فاصله از تراز پایه (cm) |
| 296 | 264 | 226 | 189 | 154 | 110 | 85 | 57 | 32 | تغییر مکان جانبی غیر خطی (mm) |
حل: باتوجه به اینکه مقادیر تغییرمکان‌های جانبی غیرخطی دو ساختمان موجود است، از روش جذر مجموع مربعات تغییرمکان‌های غیرخطی آن استفاده می‌کنیم. همچنین تعداد طبقات ساختمان از 8 طبقه بیشتر بوده و نمی‌توان از روش پنج هزارم ارتفاع استفاده کرد.
همانطورکه مشاهده میشود، دو سازه در طبقه آخر باید از هم 45 سانتیمتر فاصله داشته باشند. واضح است که اگر در طبقات پایین‌تر هم این فاصله در نظر گرفته شود، فضای زیادی از زیربنای ساختمان به درز انقطاع اختصاص داده میشود. لذا مشابه با مثال‌های قبل، میتوان طبقات را تیپ‌بندی کرد.
توجه شود که فاصله بدست آمده از ساختمان مجاور می‌باشد نه مرز زمین مجاور.
نکته: اگر زمین مجاور معبر عمومی باشد، رعایت فاصله درز بی معنی است.
نکته: اگر از تحلیل‌های غیرخطی نظیر تحلیل پوش‌آور و تحلیل تاریخچه زمانی استفاده شود، نرم افزار مقدار تغییرمکان جانبی غیرخطی را گزارش خواهد داد. اما در صورتیکه از تحلیل‌های خطی نظیر استاتیکی معادل و تحلیل طیفی استفاده شود، نرم افزار مستقیما قادر به محاسبه تغییرمکان جانبی غیرخطی نیست و باید تغییرمکان جانبی خطی را در ضریب بزرگنمایی تغییرمکان Cd ضرب کرد تا تغییرمکان جانبی غیرخطی بدست آید.
2.2.4. معلوم نبودن مشخصات ساختمان مجاور
درقسمت قبلی با در اختیار داشتن تغییرمکان جانبی ساختمان مجاور، فاصله بین ساختمان موجود و جدید را بدست آورده‌ایم. اما معمولاً شرایط به‌گونه‌ای است که به هنگام طراحی، اطلاعاتی از تغییرمکان‌های ساختمان مجاور نداریم. درواقع یا باید دفترچه محاسبات ساختمان مجاور را در اختیار داشته باشیم و یا با استفاده از نقشه‌های آن، سازه را مدلسازی کرده و تغییرمکان آنرا بدست آوریم. باتوجه به دشواری این کار، استاندارد 2800 پیشنهاد دیگری را برای حالتی‌که اطلاعاتی از ساختمان مجاور نداریم، ارائه می‌کند. در این حالت درز انقطاع (فاصله ساختمان جدید از مرز زمین مجاور) را از فرمول زیر بدست می‌آوریم:
معمولاً برای ساختمانهای طرح از ابتدا، از تحلیل‌های خطی مانند استاتیکی معادل یا طیفی استفاده میشود. تغییرمکان‌های خطی بدست آمده از این تحلیل‌ها را با ضرب در ضریب بزرگنمایی Cd به تعییرمکان جانبی غیرخطی تبدیل می‌کنیم.
مثال 5: میخواهیم ساختمان 10 طبقه‌ای را که در یک‌طرف آن معبر عمومی و در طرف دیگر آن ساختمان 9 طبقه وجود دارد، احداث کنیم. سیستم باربر جانبی این ساختمان قاب خمشی بوده و تغییرشکل جانبی سازه تحت اثر زلزله EXALL در نرمافزار ETABS به‌صورت زیر ارائه شده است. مشخصات ساختمان مجاور در دسترس نیست. فاصله همه طبقات ساختمان از مرز زمین مجاور را بدست آورید و پیشنهادی برای درز انقطاع ارائه کنید.
حل: ساختمان دارای تعداد طبقات بیشتر از 8 طبقه بوده و نمی‌توان از روش پنج هزارم ارتفاع استفاده کرد. مطابق استاندارد 2800، برای سیستم قاب خمشی ضریب بزرگنمایی برابر 4.5 می‌باشد.
جدول 4- مشخصات ساختمان 10 طبقه جدید
| 10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | طبقه |
| 106 | 94 | 84 | 72 | 60 | 49 | 38 | 27 | 18 | 10 | Δ eu(mm) |
نکته: درسازه‌های بلند مقرون به صرفه این است که در طبقات پایین درز کمتر باشد و در طبقات بالاتر بیشتر شود. باید توجه داشت که کاهش مقطع ستون‌ها می‌تواند تنها از یک وجه انجام شود و کاهش مقطع ستون متقارن نیست؛ لذا در ستون‌های بتنی اگر یکی از وجوه ستون بیش از 7.5 سانتیمتر کاهش داشته باشد، در خم میلگردهای طولی ستون از یک طبقه به طبقه دیگر مشکل ایجاد میشود. پس توصیه میشود اختلاف تیپ درز انقطاع‌ها باهم 5 سانتیمتر (کمتر یا مساوی 7.5 سانتیمتر) تفاوت داشته باشند. درغیر این صورت، استفاده از دیتیل زیر پیشنهاد میشود.
شکل 15- دیتیل خاص ستون در اختلاف درز انقطاع بیش از 7.5 سانتیمتر از طبقه‌ای به طبقه دیگر
توجه: در ساختمانهای 8 طبقه و کمتر نیز می توان به‌جای استفاده از روش پنج هزارم ارتفاع، از روش تغییرمکان غیرخطی استفاده کرد.
مثال 6: قرار است بیمارستانی 3 طبقه در کنار کتابخانه‌ای 3 طبقه احداث شود. پیشنهاد خود را برای درز انقطاع طبقه آخر در حالات زیر ارائه کنید و در نظر داشته باشید که سیستم باربر جانبی بیمارستان دیوار قاب خمشی ویژه بتنی + دیوار برشی ویژه می‌باشد.
الف) اطلاعات ساختمان مجاور (کتابخانه) در دسترس نباشد و اطلاعات بیمارستان بصورت زیر باشد.
جدول 5- اطلاعات بیمارستان
| 3 | 2 | 1 | طبقه |
| c | b | a | Δ eu(mm) |
ب) اطلاعات ساختمان مجاور (کتابخانه) در دسترس بوده و اطلاعات آن بصورت زیر باشد.
جدول 6- اطلاعات ساختمان مجاور (کتابخانه)
| 3 | 2 | 1 | طبقه |
| f | e | d | Δ eu(mm) |
قبل از حل قسمت (الف) و (ب) باید توجه داشت که بیمارستان در گروه «ساختمانهای با اهمیت خیلی زیاد» قرار دارد و باتوجه به سیستم سازه‌ای، ضریب بزرگنمایی Cd برابر 5.5 می‌باشد.
حل (الف): حداقل فاصله طبقه اخر ساختمان از زمین مجاور را برابر 70% مقدار تغییر مکان جانبی غیرخطی طرح در نظر می‌گیریم.
حل (ب): باتوجه به اینکه تغییرمکان خطی را در اختیار داریم، برای تبدیل به تغییرمکان غیرخطی، آنرا در ضریب بزرگنمایی ضرب می‌کنیم.
❓ نظر آیین‌نامه آمریکا برای محاسبه مقدار درز انقطاع چیست؟
محاسبه درز انقطاع در استاندارد 2800 برای ساختمانهای بیش از 8 طبقه و یا با اهمیت زیاد و خیلی زیاد تقریباً مشابه آیین‌نامه آمریکا می‌باشد. آیین‌نامه ASCE7-22 مطابق بند زیر، برای محاسبه فاصله دو ساختمان از جذر مجموع مربعات جابه‌جایی‌های غیرخطی دو ساختمان استفاده می‌کند. از طرفی در نظر گرفتن پیچش و تغییرشکل دیافراگم‌ها را درصورت لزوم تأکید می‌کند.
آیین‌نامه ASCE7-22 درصورتی‌که سازه در مجاورت معبر عمومی نباشد و با یک مرزی مانند مرز ساختمان مجاور همجوار باشد، حداقل فاصله از آن مرز را برابر تغییرمکان غیرخطی سازه در نظر می‌گیرد. از طرفی در مواردی که سازه دارای دیافراگم صلب به همراه دیوار برشی می‌باشد و مقدار تغییرشکل جانبی آن قابل تخمین زدن نیست، مطابق FEMA-2009 مقدار جداسازی ساختمان از ساختمان مجاور را بصورت زیر پیشنهاد می‌کند:
مقدار جداسازی از ساختمان مجاور = 25 میلی‌متر + 13 میلی‌متر به ازای هر 3 متر بالای 6 متر ارتفاع
توجه: آیین‌نامه FEMA273-1997 درز انقطاع را برای جلوگیری از تنه زدن مقداری بیش از 4 درصد ارتفاع از تراز پایه لحاظ می‌کند که استاندارد 2800 برای ساختمانهای 8 طبقه و کمتر رویکردی تقریباً مشابه دارد.
5. درز انقطاع در نرمافزار
در حالت کلی برای در نظر گرفتن برخورد دو ساختمان به یکدیگر دو رویکرد متفاوت وجود دارد. در رویکرد اول که مطلوب مهندسان نیز می‌باشد، از برخورد دو سازه به یکدیگر با در نظر گرفتن فاصله مناسب بین آنها جلوگیری میشود. نحوه محاسبه این فاصله در قسمت قبلی توضیح داده شد و در این قسمت مراحل و نکات آن در نرمافزار ETABS توضیح داده خواهد شد.
در رویکرد دوم که بیشتر جنبه تحقیقاتی و مقاوم‌سازی دارد، دو سازه با فاصله کم در کنار یکدیگر در نرمافزار sap مدلسازی می‌شوند و اثر تنه زدن دو ساختمان به یکدیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه توضیح مختصری در این مورد نیز داده خواهد شد.
1.5. محاسبه مقدار درز انقطاع با استفاده از نرمافزار Etabs
باتوجه به اینکه بند استاندارد 2800 در مورد در نظر گرفتن فاصله درز انقطاع ابهاماتی دارد، لذا به آیین‌نامه ASCE7-22 هم مراجعه می‌کنیم. مطابق آیین‌نامه ASCE7-22 که در قسمت قبلی بررسی شد، در استخراج تغییرشکل‌ها، پیچش سازه باید لحاظ شود. پس از case هایی در کنترل تغییرشکل‌ها استفاده می‌کنیم که در آنها پیچش تصادفی و خروج از مرکزیت لحاظ شده باشد. در تحلیل استاتیکی معادل EXALL و EYALL و در تحلیل دینامیکی طیفی SPEX و SPEY به عنوان caseهایی خواهند بود که در بررسی تغییرشکل طبقه لحاظ خواهند شد.
در مواردی که از تحلیل دینامیکی طیفی استفاده کرده‌ایم، میتوان پاسخ‌های مربوط به جابه‌جایی نقاط را از تحلیل دینامیکی طیفی و ترکیب مودها استخراج کرد که بند آیین‌نامه‌ای آن را در زیر مشاهده می‌کنیم. اما باید توجه داشت که تخفیف مربوط به تحلیل دینامیکی طیفی در همپایه‌سازی و تعیین جابه‌جایی در آیین‌نامه جدید آمریکا حذف شده است. ولی در هرصورت توصیه میشود اگر از تحلیل دینامیکی طیفی استفاده کرده‌ایم، دریفت و درز انقطاع آنرا نیز بر اساس caseهای مربوط به این تحلیل کنترل کنیم.
همانطورکه اشاره شد، تخفیف مربوط به آنالیز دینامیکی طیفی جهت کنترل دریفت و تغییرمکان از ورژن 16 و 22 آیین‌نامه بارگذاری آمریکا حذف شده است که در ادامه مشاهده می‌کنیم.
❓ اما در نرمافزار ETABS چه نکاتی را بایستی کنترل کنیم؟
در طراحی بایستی بتوانیم ارتباط خوبی بین نکات آیین‌نامه‌ای و نرمافزار برقرار کنیم تا با کمترین خطا در کمترین زمان به نتایج مناسبی برسیم. پس قدم‌های زیر را طی می‌کنیم:
قدم اول: ملاحظات معماری و طراحی سازه
در ابتدا (قبل از شروع طراحی) بایستی دید مناسبی نسبت به وجوه کناری ساختمان و در جایی که درز انقطاع اهمیت دارد، پیدا کنیم. لذا نکات زیر را همزمان در نظر می‌گیریم و در طراحی لحاظ می‌کنیم و درصورت نیاز با مهندس معمار مشورت می‌کنیم.
ابعادی که مهندس معمار برای ستون‌های کناری سازه ارائه کرده است، فقط از سمت داخل ساختمان می‌توانند ابعاد بیشتری را به خود اختصاص دهند و در قسمت بیرونی ساختمان، محدودیت وجود دارد.
در قسمت داخلی ساختمان ممکن است با محدودیت ابعادی نظیر ابعاد حداقل پارکینگ مواجه باشیم.
پس نتیجه می‌گیریم درصورتی‌که ابعاد بیشتری نسبت به آنچه که معمار در نظر گرفته باشد، نیاز باشد، بایستی توجه داشت که ستون‌های کناری به درز انقطاع و ملک مجاور تجاوز نکند.
قدم دوم: تعیین مقدار اولیه
در ابتدای طراحی مقادیر تغییرمکان‌های طبقات را در اختیار نداریم. در نتیجه اگر ساختمانی با بیش از 8 طبقه و یا ساختمان با اهمیت زیاد و خیلی زیاد مدنظر باشد، نمی‌توانیم مقدار درز را در ابتدا مشخص کنیم. زیرا استاندارد 2800 برای این نوع ساختمان‌ها، درز انقطاع را به تغییرمکان‌های جانبی سازه مرتبط کرده است. در این حالت دو روش داریم:
روش 1: به عنوان مقدار اولیه، درز انقطاع را در طبقات با استفاده از روش پنج هزارم ارتفاع از تراز پایه محاسبه کنیم و در انتهای طراحی در کنترل دریفت، دریفت طبقات را علاوه بر محدودیت آیین‌نامه‌ای، به عدد دیگری که در آن درز انقطاع رعایت میشود، محدود کنیم.
مثال: فرض کنید از دریفت طبقات سازه‌ای جواب گرفته‌ایم. حال جابه‌جایی طبقات را بررسی می‌کنیم. اگر از مقداری که برای درز لحاظ کرده‌ایم کمتر یا مساوی باشد، درز انقطاع رعایت شده است. درغیر اینصورت با افزایش سختی سازه، دریفت‌ها و جابه‌جایی‌ها را دوباره کاهش می‌دهیم تا کمتر از درز انقطاع شود.
روش 2: در این روش ابتدا فاصله طبقات را کمی دست بالاتر در نظر می‌گیریم و آنرا با استفاده از تغییرمکان حداکثر مجاز ساختمان بدست می‌آوریم. در این حالت مطمئن هستیم که قطعاً درز انقطاع رعایت خواهد شد، زیرا جابه‌جایی و دریفت طبقات بایستی کمتر از مقدار مجاز باشند. پس ابتدا با استفاده از مقادیر مجاز آیین‌نامه مطابق زیر، مقدار درز انقطاع را مشخص می‌کنیم.
ساختمان‌ها تا 5 طبقه
∆a=0.025 h → 0.7×0.025×h= درز انقطاع
سایر ساختمان‌ها
∆a=0.025 h → 0.7×0.02×h= درز انقطاع
توجه: در حالت کلی «روش اول» توصیه میشود.
قدم سوم: مشخص کردن زلزله‌های کنترلی درز انقطاع
در این قسمت باتوجه به جایگیری ساختمان و ساختمانهای مجاور و همچنین نوع تحلیل، زلزله‌های کنترلی درز را انتخاب خواهیم کرد.
جدول 7 – تعیین زلزله کنترلی
توجه: در جدول فوق، حیاط و گذر فضای باز تلقی شود.
قدم چهارم: برداشت اطلاعات از نرمافزار
برداشت اطلاعات از نرمافزار به منظمی یا نامنظمی پیچشی سازه بستگی دارد. مطابق استاندارد 2800، جهت محاسبه تغییرمکان‌های سازه برای سازه‌های نامنظم پیچشی (زیاد یا شدید)، تغییرمکان‌های جانبی لبه‌های کناری ساختمان بررسی میشود ولی در سازه‌های منظم، تغییرمکان‌های جانبی مراکز جرم سازه می‌تواند در نظر گرفته شود.
توجه: در محاسبه جابه‌جایی طبقات بر اساس تحلیل طیفی توجه داشته باشیم که اگر بخواهیم همپایه‌سازی را لحاظ کنیم، همپایه‌سازی را بر اساس EXDRIFT و EYDRIFT که براساس دوره تناوب تحلیلی محاسبه می‌شوند، در نظر می‌گیریم. اما همانطورکه اشاره شد، تخفیف با استفاده از همپایه‌سازی در آیین‌نامه آمریکا حذف شده است و در جهت اطمینان توصیه نمی‌شود.
شکل 16- مسیر استخراج نتایج نرمافزار
قدم پنجم: محاسبه مقدار درز انقطاع
تا بدین جا تغییرمکان جانبی خطی طرح را از نرمافزار بدست آورده‌ایم. در انتها باتوجه به اینکه مشخصات ساختمان مجاور را در اختیار داریم یا نه، مطابق مثال‌های حل شده در قسمت‌های قبل، تغییرمکان غیرخطی طرح طبقات و در نهایت مقدار آن را محاسبه می‌کنیم.
2.5. اثر تنه زدن در نرمافزار Sap
زمانی‌که درز انقطاع مناسب برای ساختمان‌ها لحاظ نشود، احتمال برخورد این ساختمان‌ها به یکدیگر به هنگام زلزله وجود دارد. اثر این برخورد یا تنه زدن را میتوان در نرمافزار sap مدل کرد و کفایت یا عدم کفایت مقاطع برای تحمل این نیروی ضربه را بررسی کرد. در این حالت مدلسازی سازه‌ها با در نظرگیری یک المان GAP بین دو سازه انجام میشود. در نهایت به وسیله انجام تحلیل خطی یا غیرخطی، به صوت استاتیکی یا دینامیکی، نیروهای ایجاد شده در اثر ضربه در المان‌های مختلف سازه‌ای بررسی میشود.
شکل 17- تعریف المان GAP در نرمافزار SAP
شکل 18- ترسیم المان GAP بین دو ساختمان
6. نحوه کنترل و اجرای درز انقطاع
در ساختمان بتنی و فولادی اگر قرار است نمای جانبی ساختمان اندود ماسه سیمان و پلاستر سیمان سفید شود، لازم است این ضخامت محاسبه شده تا در محل درز انقطاع قرار نگیرد. کنترل اصلی درز انقطاع به هنگام اجرای فونداسیون می‌باشد. کنترل‌های بعدی در بتن‌ریزی سقف‌ها خواهد بود که اگر کنترل اصلی (کنترل به هنگام اجرای فونداسیون) به درستی صورت نگیرد، کنترل‌های بعدی نیز با مشکل مواجه خواهد شد. کنترل درز انقطاع مطابق اصول اجرایی رایج در ساختمان بتنی و فولادی اندکی با یکدیگر تفاوت دارد که در ادامه به بررسی هریک خواهیم پرداخت.
نکته: کنترل درز بایستی قبل از بتن‌ریزی انجام شود.
نکته: ناظر مربوطه باید دقت داشته باشد که با کم شدن فاصله ستون‌ها در اثر رعایت درز انقطاع، ابعاد پارکینگ استانداردها را نقض نکند و در چنین مواردی باید گزارش تهیه شود.
1.6. کنترل درز انقطاع در ساختمان بتنی
در ساختمانهای بتنی، کنترل اصلی در زمان آرماتوربندی و قرار دادن ریشه‌های ستون در داخل فونداسیون و قبل از بتن‌ریزی آن انجام خواهد شد.این کنترل در ساختمان بتنی باید از پشت تنگ‌ها تا مرز زمین مجاور لحاظ شود. در این حالت، فاصله‌ای که از پشت تنگ ستون تا مرز زمین مجاور باید لحاظ شود، بصورت زیر محاسبه میشود.
فاصله از پشت تنگ تا مرز زمین مجاور=C+t+D
c: کاور بتن
t: ضخامت اندود نمای جانبی
D: عرض درز انقطاع
شکل 19- کنترل ابعادی درز انقطاع در ساختمان بتنی
توجه 1: درصورتی‌که دیوار برشی بتنی در وجوه کناری ساختمان موجود باشد، کنترل بصورت مشابه انجام خواهد شد.
توجه 2: اندود نمای جانبی ساختمان معمولاً زمانی بکار می‌رود که در زمان احداث ساختمان، ملک مجاور خالی باشد؛ لذا زمانی‌که در ملک مجاور ساختمانی موجود باشد، t=0 خواهد بود.
2.6. کنترل درز انقطاع در ساختمان فولادی
در ساختمان فولادی، کنترل اصلی در زمان اجرای آرماتورگذاری فونداسیون و نصب صفحه ستون‌ها می‌باشد. در نصب صفحه ستون‌ها باید دقت زیادی داشت و اگر جابه‌جایی در حد 1 یا 2 سانتیمتر باشد، میتوان آنرا به هنگام نصب ستون جبران کرد. کنترل درز انقطاع در ساختمان فولادی باید از وجه بیرونی ستون فولادی تا مرز زمین مجاور لحاظ شود. در این حالت، فاصله‌ای که وجه بیرونی ستون تا مرز زمین مجاور باید لحاظ شود، بصورت زیر محاسبه میشود.
فاصله از وجه بیرونی ستون تا مرز زمین مجاور=t+D
t: ضخامت اندود نمای جانبی
D: عرض درز انقطاع
شکل 20- کنترل ابعادی درز انقطاع در ساختمان فولادی
توجه: درصورتی‌که در ساختمان فولادی از دیوار برشی برای سیستم باربر جانبی استفاده شود، نکات مربوط به قسمت بتنی درمورد درز انقطاع باید رعایت شود.
7. کاربردهای مختلف درز انقطاع در ساختمان‌ها
در قسمت‌های قبل به بررسی علت استفاده از درز انقطاع، نحوه محاسبات و کنترل آن در ساختمان پرداختیم. درز انقطاع گاهی کاربردهای دیگری نیز دارد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
گاهی در ساختمان‌ها با پلان‌های پیچیده سر و کار داریم. پلان‌هایی که در شکل زیر مشاهده می‌کنیم نمونه‌ای از آنها هستند. اگر ساختمانی با چنین پلانی ساخته شود، طراحی آن بدون در نظر گرفتن برخی تکنیک‌ها بسیار دشوار است. زیرا مسئله پیچش سازه را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
شکل 21- نمونه‌ای از پلان‌های پیچیده
برای اینکه از شرایط سخت و پیچیده طراحی چنین پلان‌هایی فرار کنیم، ساختمان را به چند بخش منظم تقسیم می‌کنیم. با تقسیم ساختمان به چند بخش منظم توسط «درز انقطاع»، مسئله پیچش و پیچیدگی‌های طراحی کنترل میشود. در شکل زیر نمونه‌ای از اجرای درز و تبدیل پلان‌های L و T شکل به پلان‌های منظم مستطیلی را مشاهده می کنیم.
شکل 22- کاربرد در انقطاع در منظم کردن پلان‌های پیچیده
همچنین در سازه‌های بنایی مطابق استاندارد 2800، در نظر گرفتن درز انقطاع در موارد زیر الزامی است. تأکید آیین‌نامه برای این سازه‌ها بیشتر از جهت عملکرد آن در برابر زلزله می‌باشد. همچنین تعبیه درز انقطاع برای جلوگیری از تنه زدن دو ساختمان مجاور نیز ضروری است. باتوجه به محدودیت طبقات سازه‌های بنایی، عرض درز از روش اول و در حدود 5 سانتیمتر محاسبه میشود.
- در ساختمانهای بنایی بحث نامنظمی پلان به‌صورتی‌که در سایر سازه‌ها مطرح است، مورد بحث نیست؛ زیرا این سازه‌ها برای عملکرد مناسب دارای محدودیت زیادی هستند. یکی از این محدودیت‌ها «نامتقارن» بودن پلان است که در اینصورت نیاز هست تا برای آن سازه درز انقطاع تعبیه شود.
- در ساختمانهای بنایی نیز مانند سایر ساختمان‌ها لازم است فاصله‌ای را به عنوان درز انقطاع جهت جلوگیری از تنه زدن به ساختمان مجاور تعبیه کنیم. در این حالت به‌دلیل اینکه در تعداد طبقات محدود به 2 طبقه بدون زیرزمین هستیم، از رابطه پنج هزارم ارتفاع ساختمان برای تعیین مقدار درز انقطاع استفاده می‌کنیم.
- زمانی که فاصله دو سقف در یک طبقه از 60 سانتیمتر بیشتر شود، باتوجه به رفتار متفاوت دو قسمت ساختمان، نیاز است در محل اختلاف ارتفاع درز قرار داده شود و دو قسمت ساختمان در این محل جدا شوند. البته در روش دیگری آیین‌نامه اجازه می‌دهد دیوارهای حد فاصل دو قسمتی که اختلاف تراز دارند، با کلاف‌بندی اضافی مناسب تقویت شوند.
- اگر نسبت طول به عرض ساختمان بنایی بیش از یک مقدار خاصی باشد، پلان آن مستطیلی شده و آیین‌نامه برای عملکرد مناسب این ساختمان‌ها، آنها را به دو یا چند قسمت با استفاده از درز انقطاع تقسیم می‌کند.
- درصورتی‌که پیش‌آمدگی ساختمان بیش از حد معینی باشد، ساختمان را از حالت متقارن بودن خارج کرده و عملکرد آن بدون تعبیه درز انقطاع نامناسب خواهد بود.
شکل 23- درز انقطاع در سازه‌های بنایی
8. نکات اجرایی و حقوقی
طراحان معماری و سازه باید دقت لازم را نسبت به درج درز انقطاع در نقشه‌های مصوب داشته باشند، چون در غیر این صورت و حتی با وجود تایید مراجع قانونی (نظام مهندسی و شهرداری)، مسئولیت هرگونه عواقب ناشی از عدم طراحی صحیح بر عهده مهندس طراح سازه می‌باشد. همچنین مهندس ناظر نیز موظف به اجرای دقیق درز انقطاع مطابق با نقشه‌های طراحی می‌باشد و در صورتیکه جزئیات لازم وجود نداشته و همکاری از طرف تیم اجرای ساختمان صورت نگیرد، لازم است گزارش تهیه کرده و به مراجع ذیصلاح تحویل دهد.
ناظر ساختمان بایستی با مراجعه به نقشه‌های معماری، مقدار درز را استخراج کند. ناظر باید توجه داشته باشد که نیازی به بررسی رعایت یا عدم رعایت درز انقطاع توسط ساختمان مجاور (چه نوساز و چه قدیمی) نیست. آنچه برای ناظر مهم است رعایت درز انقطاع و اجرای آن مطابق نقشه‌های سازه‌ای است که نظارتش را بر عهده دارد.
شکل 24- نحوه نمایش درز انقطاع در نقشه‌ها
در انتهای کار برای این که درزها باز نمانند، بر روی زیبایی فضای شهری تأثیر منفی نداشته باشد و همچنین خطری برای انسان‌ها و جانوران نداشته باشند؛ نیاز است تا با مصالح مناسب فاصله درز پر شود. این موضوع در استاندارد 2800 و مبحث 6 مقررات ملی ساختمان بیان شده است و مطابق این دو آیین‌نامه، میتوان درز انقطاع را توسط مصالح انعطاف‌پذیر پر کرد.
مصالح انعطاف‌پذیر شامل ماسه بادی، پلاستوفوم و سایر موارد دیگر می‌باشد. در هیچ صورتی این فاصله نباید توسط مصالح بنایی و بتن پر شود. در چنین مواردی ناظر نباید به مالک اجازه این کار را دهد و لازم است در گزارشات خود قید نماید. همچنین استفاده از یونولیت برای بستن درز پیشنهاد نمی‌شود؛ زیرا یونولیت با تابش آفتاب و بارش باران جمع شده و از محل تعیین شده برای آن خارج میشود. در بعضی از موارد برای پوشاندن درز انقطاع از ورق‌های گالوانیزه یا توری مرغی استفاده میشود؛ به این صورت که ورق یا توری مرغی بر روی درز گذاشته میشود و به دو طرف نما پیچ میشود تا از افتادن آن جلوگیری شود.
شکل 25- پر کردن درز انقطاع در فونداسیون با یونولیت
9. مسئولیت رعایت جزئیات فنی درز انقطاع
در بیشتر پروژه‌ها، دو حالت متفاوت وجود دارد. پروژه‌هایی که دارای یک مهندس ناظر است و پروژه‌هایی که چهار مهندس ناظر دارد. در پروژه‌های تک ناظر، مسئولیت رعایت جزئیات فنی مربوط به محاسبه درز انقطاع با مهندس عمران و یا معماری می‌باشد. در پروژه‌های چهار ناظره، با توجه به کنترل‌های مشترکی که در بخش سازه و معماری ساختمان در مراحل آکس‌بندی، اجرای اسکلت و سفت‌کاری ساختمان وجود دارد، لازم است هر دو ناظر نسبت به بررسی و مطابقت درز انقطاع با نقشه‌های مصوب و پیگیری‌های مربوطه اقدام نمایند.
بنابراین هر دو مهندس ناظر رشته‌های معماری و عمران در ارتباط با عدم رعایت درز انقطاع ساختمان مسئولیت دارند و تعیین میزان قصور آنها با کارشناسی پروژه و بررسی اسناد و مدارک و گزارش‌های ارائه شده، انجام میشود. پس مهندس ناظر موظف است عدم رعایت این موضوع را طی گزارش مرحله‌ای و به موقع به مرجع صدور پروانه اعلام نماید. لازم به ذکر است که در پروژه‌هایی که ناظر نقشه‌بردار حضور داشته باشد، کنترل اجرای صحیح باید توسط وی صورت گیرد.
10. پاسخ به سؤالات متداول
❓ در مواردی که دیوار ملک مجاور دارای برآمدگی و فرورفتگی است، کنترل اجرای صحیح درز انقطاع به چه صورت انجام میشود؟
باید توجه داشته باشیم که ملاک محاسبه، اجرا و کنترل درز انقطاع، پشت تا پشت ستون‌ها و همچنین ملک مجاور است. پس میتوان با اندازه‌گیری پشت تا پشت تنگ یا ستون، از اجرای صحیح این موضوع اطمینان حاصل کرد.
شکل 26- کنترل درز انقطاع در مواجهه به سطح ناصاف دیوار ملک مجاور
❓ آیا ادامه درز انقطاع تا انتهای فونداسیون ضروری است؟
الزامی نبودن ادامه درز انقطاع در فونداسیون «صرفاً» در بخش سازه‌های بنایی استاندارد 2800 ذکر شده است. در این استاندارد برای سایر سازه‌ها در این مورد صحبتی نشده است اما در حالت کلی دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه 1: به دلیل این که فاصله درز انقطاع مربوط به ضربه در اثر مشخصات متفاوت دو سازه است و طبیعتا فونداسیون‌های دو ساختمان نقشی در این ضربه نخواهند داشت، پس نیازی به ادامه درز انقطاع در فونداسیون نیست.
دیدگاه 2: اگر درز انقطاع در فونداسیون ادامه نداشته باشد و فونداسیون آن با فونداسیون ساختمان مجاور در تماس باشند، در اثر نشست تحکیمی ساختمان جدید، ممکن است بر سازه مجاور تأثیر منفی گذاشته و در نازک‌کاری ترک‌هایی بوجود آید. این موضوع بخصوص زمانی پر رنگ میشود که ساختمان مجاور قدیمی بوده و فونداسیون آن سنگی است. در نتیجه بتن فونداسیون سازه جدید با فونداسیون سنگی سازه قدیمی دارای قفل و بست شده و تا حدودی یکپارچه میشود. این درز که را که در فونداسیون‌های دو ساختمان مجاور رعایت میشود، «درز نشست» می‌نامیم.
نتیجه: اگر مهندس تشخیص دهد که عدم رعایت درز انقطاع در فونداسیون (درز نشست) موجب آسیب به ساختمان مجاور میشود، بایستی درز انقطاع را تا انتهای فونداسیون ادامه دهد. در غیر اینصورت با استناد به دیدگاه 1، می‌تواند این کار را انجام ندهد.
❓ آیا درز انقطاع جزو زیربنای خالص ساختمان محسوب میشود؟
براساس قانون شورای مسکن و شهرسازی، درز انقطاع جز زیربنای ناخالص واحد مسکونی یا تجاری یا هر کاربری دیگر که در مجاورت آن قرار گرفته است، محاسبه می‌گردد.
❓ آیا پس از اجرای درز انقطاع، نیاز به مراقبت و نگهداری از آن می‌باشد؟
بله، مطابق مبحث 22 مقررات ملی ساختمان، در سازه‌های بتنی و فولادی، وضعیت درزهای انقطاع باید به طور مستمر مورد بازرسی و بررسی قرار گیرد. این بازرسی بدین منظور انجام میشود که به هنگام زلزله در اثر جابه‌جایی ساختمان‌ها، ضربه‌ای به یکدیگر وارد نشود.
❓ برای محاسبه درز انقطاع یک ساختمان 10 طبقه که دو طبقه آن زیرزمین است و تراز پایه آن مطابق شرایط استاندارد 2800 (بند 3-3-1-2) در سطح زمین و بالای طبقات زیرزمین در نظر گرفته شده است، آیا مجاز به استفاده از روش پنج هزارم ارتفاع از تراز پایه هستیم؟
باتوجه به اینکه درز انقطاع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که در ساختمان حرکت و احتمال برخورد با ساختمان مجاور وجود داشته باشد، پس تعداد طبقات بالای تراز پایه برای انتخاب روش محاسبه درز انقطاع ملاک خواهد بود. پس در این سازه که 8 طبقه آن بالای تراز پایه می‌باشد، میتوان از فرمول 0.005h جهت محاسبه درز انقطاع استفاده کرد.
11. اشکالات اجرایی
مشابه همه قسمت‌های یک ساختمان، گاهی در اجرای درز انقطاع نیز اشکالاتی دیده میشود. با شناخت دقیق از این اشکالات اجرایی میتوان از تکرار آن در پروژه‌های جدید جلوگیری کرد.
نتیجه گیری
درز انقطاع به منظور جلوگیری از ضربه ساختمانهای مجاور به یکدیگر در هنگام زلزله در نظر گرفته میشود و در صورت عدم اجرای آن، آسیب‌های فراوانی به ساختمانهای مجاور وارد میشود. درز انقطاع در ساختمانهای کمتر از 8 طبقه و بیشتر از 8 طبقه و با اهمیت زیاد و خیلی زیاد به دو صورت متفاوت محاسبه میشود. مسئولیت اجرا و در نظرگیری صحیح درز انقطاع با مهندسین ناظر معماری و سازه است و طراحان معماری و سازه نیز مسئولیت درج مناسب درز انقطاع در نقشه‌های مصوب را دارند. البته درصورتی‌که ناظر نقشه‌بردار حضور داشته باشد، وظیفه کنترل و اجرای صحیح درز انقطاع بر عهده اوست. مطابق آیین‌نامه، فاصله درز انقطاع را میتوان با مصالح کم مقاومت پر نمود.
منابع
1. مبحث ششم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1398
2. آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله، استاندارد 2800، ویرایش چهارم، چاپ 1393
3. مبحث 22 مقررات ملی ساختمان ویرایش 1392
4. اثر برخورد سازه های مجاور بر نیازهای لرزهای سازه های با جداگر لرزه ای در اثر زلزله، قدرتی امیری، برارنیا، عابدپور و نمیرانیان، شماره 24 مجله مدلسازی در مهندسی بهار 1390
5. بررسی آیین‌نامه‌ای ممانعت از ضربه بین ساختمانهای چند طبقه مجاور، شاه محمدی، 1395
6. جزوه دکتر مسعود حسین‌زاده اصل، ویرایش 1400-1
7. Minimum Design Loads and Associated Criteria for Buildings and Other Structures,ASCE7-22
8. Building Pounding Damage Observed in the 2011, G.L. Cole,R.P. Dhakal and N.Chouw,2012
10. Pounding Effect in Building, Pradeep Karanth, Ravindranatha, Shivananda S.M and Suresh H.L,2007
11. ANALYSIS OF SEISMIC POUNDING EFFECT BETWEEN NEIGHBORING BUILDINGS HAVING DIFFERENT STRUCTURAL SYSTEMS, Pradeep Karanth, 2020
مسیر یادگیری برای حرفه ای شدن
- 9
- 10
- 11
- درز انقطاع : بررسی دقیق درز انقطاع در ویرایش چهارم استاندارد 2800
- 13
- 14
- 15
مطلبی میخواهید که نیست ؟ از ما بپرسید تا برایتان محتوا رایگان تولید کنیم!
- ارسال سوال برای تولید محتوا
درود بر شما
ایا باید با توجه به تراز ارتفاعی هر طبقه ، درز انقطاع رو نسبت به ساختمان مجاور رعایت کرد ؟ یا با توجه به تراز نهایی مقدار درز انقطاع بدست امده باید از تراز پایه تا انتها رعایت شود ؟
به فرض مثال برای ساختمان ۵ طبقه در طبقه اول اگر تراز ارتفاعی ۳ متر باشد درز انقطاع در طبقه اول باید ۱٫۵ سانتی متر باشد یا ۷٫۵ سانتی متر ؟
با تشکر
پاسخ دهید
سلام وقت بخیر
درز انقطاع متناسب با تراز ارتفاعی افزایش پیدا می‌کند. بنابراین درز انقطاع طبقه اول کمتر از طبقات بالاتر است، اما در این حالت از تیپ‌بندی هم استفاده میشود، یعنی درز انقطاع دو طبقه اول یکسان و درز انقطاع سه طبقه آخر یکسان می‌تواند در نظر گرفته شود. برای درک بهتر، به مثال ۱ تا ۳ مقاله مراجعه کنید.
پاسخ دهید
درود بر شما و عرض احترام. در شهرکهای صنعتی برای مغازه ها و واحدهایی که ۱ طبقه و ۲ طبقه عموما ساخته میشن درز انقطاع ۱/۲۰۰ کمتر از ۵ سانتیمتر است و بخاطر بهای بالای زمین آیا میتوان همون عددی که از محاسبات منتج می شود را بکار گرفت؟ سپاس از وقتی که میزارید.
پاسخ دهید
سلام وقت بخیر دوست عزیز
هیچ الزام آیین‌نامه‌ای برای رعایت عدد ۵ سانتیمتر وجود ندارد و درصورت دقت لازم در اجرا، میتوان مقدار کمتر باتوجه به محاسبات در نظر گرفت.
اما در کارهای مهندسی باتوجه به عدم‌قطعیت‌های زیاد، احتیاط در این زمینه توصیه میشود.
پاسخ دهید
باسلام
وباتشکر اززحمات دست اندر کاران عزیز
سوال من از دوستان این است که :
ایا رعایت نسبت طول به عرض ساختمان که بیشتر از عد۳ نباشد
شا مل ساختمانهای غیر از بنایی غیر مسلح نیز می شود؟؟
ممنون
پاسخ دهید
در مبحث نهم ویرایش ۹۲ بند ۹-۱۲-۲-۳ وجود داشت که اگر نسبت طول به عرض ساختمان از ۳ بیشتر باشد، یا باید با درز انقطاع سازه را جدا کرد و یا اینکه سازه تحلیل حرارتی شود. البته این بند در اصلاحیه مبحث نهم ویرایش ۹۲ حذف شد ولی هنوز مهندسان به این بند استناد می کنند. بنابراین شما می بایست برای تمام سازه ها آنالیز حرارتی را انجام بدهید ولی برای طول های کوچک بار حرارتی بحرانی نخواهد شود.
همچنین در مبحث ششم بند ۶-۱-۳-۳ اشاره شده ساختمان ها و سایر سازه ها باید چنان طراحی شوند که بتوانند از عهده تخمل اثرات خودکرنشی و همچنین ناشی از اثرات ناشی از تغییرات ابعادی در اعضای مقید شده تحت تاثیر عوامل تغییرات دما، رطوبت، جمع شدگی و خزش به خوبی برآیند.
پاسخ دهید
سلام.. لطفا شکل مربوط به درز انتقاع ساختمان زیر هشت طبقه رو اصلاح بفرمایین.. به رقم نوشته شده پنج صدم ارتفاع ساختمان.. در صورتی که پنج هزارم ارتفاع سازه هست
پاسخ دهید
سلام وقت بخیر
منظور شما تصویر شماره چند هست مهندس جان؟
پاسخ دهید
سلام
آیادرز انقطاع برای دو سوله مجاور هم الزام حقوقی دارد ؟ باتوجه به نیاز به نظر کارشناسی آیا سوله جدید با عدم رعایت درز انقطاع مسئول موارد حقوقی میشود و یا مهم نیست؟
پاسخ دهید
سلام با توجه به شکل ۱۴ و تعریفی که از درز داشتید این عبارت (در این حالت درز انقطاع (فاصله ساختمان جدید از مرز زمین مجاور) را از فرمول زیر بدست می‌آوریم:) غلط است .میزان درزکلی است نه از مرز زمین
پاسخ دهید
با سلام و وقت بخیر اگر به بند ۳-۵-۶ از آیین نامه ۲۸۰۰ مراجعه کنید به وضوح می‌تونید ببینید که در متن آیین نامه قسمت دوم این پاراگراف ذکر شده :((در صورتی که مشخصات ساختمان مجاور در دسترس نباشد، حداقل فاصله هر طبقه ساختمان از زمین مجاور باید برابر ۷۰ درصد مقدار تغییر مکان جانبی غیرخطی طرح در آن طبقه ساختمان درنظر گرفته شود.))
پاسخ دهید
سلام ، خسته نباشید
ما مدلسازی در ایتبس رو براساس پلان آکس بندی معماری ( ستون های چهل سانتی ) انجام میدیم ولی بعد از طراحی ممکنه ابعاد ستون ها بیشتر از پلان معماری بشن و مجبوریم محور آکس بندی رو تغییر بدیم.
نیازی هست بعد از نهایی شدن مدلسازی در ایتبس ، محور ها رو در فایل اصلی مدل ایتبس هم تغییر بدیم یا در نقشه اجرایی جا به جا کنیم کافی هست؟
پاسخ دهید
بله باید اصلاح کنید مخصوصا اگر تغییر ابعاد خیلی زیاد باشه چون طول تیر ها عوض میشه و در نتیجه طول آرماتور ها هم تغییر می‌کند..اول در ایتبس آکس ها اصلاح کنید سپس خروجی دیتیل سازه ایی بگیرید
پاسخ دهید
سلام ، خسته نباشید
رعایت درز انقطاع در ایتبس هم الزامی هست ؟ چطور اعمال کنیم ؟
چون ما مدلسازی در ایتبس رو براساس پلان آکس بندی معماری انجام میدیم ولی بعد از طراحی ممکنه ابعاد ستون ها بیشتر از پلان معماری بشن و مجبوریم محور آکس بندی رو تغییر بدیم.
نیازی هست در ایتبس هم محور ها رو تغییر بدیم یا در نقشه اجرایی جا به جا کنیم کافی هست؟
پاسخ دهید
با سلام
یک ساختمانی فقط از ضلع شمالی بطول ۷ متر که اونم حیاط همسایه میشه مجاورت داره و بقیه اضلاع کاملا آزاد و هیچ مجاورتی با ساختمان های دیگ ندارد هم نیاز به درز انقطاع دارد؟ (۴ طبقه دارای زیر زمین)
پاسخ دهید
اگر حیاط خود مالک باشد و فضای کافی داشته باشد نیاز به کنترل نیست.
پاسخ دهید
با سلام و تشکر فراوان از توضیحات بسیار عالی، من سوالی دارم، اگر ساختمانی ۳ طبقه با زیرزمین(جمعا ۴ طبقه) درز انقطاع را رعایت کرده باشه و با فوم پر کرده و از بام هم روی آنها ایزوگام شده و درز باز نیست، اما در سمت نما با آجرهای نما پوشانده شده به این صورت که پهنای آجر ۲۰ سانتیمتری، ۵ سانتیمتر آن روی درز را گرفته و ۱۵ سانتیمتر آن متصل به ساختمان است(یعنی آجرها در قسمت درز معلق نیستند و ادامه آنها به ساختمان متصل است) خواستم بدونم از نظر شهرداری ایراد محسوب میشه؟
اگر راهنمایی کنید ممنون میشم.
پاسخ دهید
سلام مهندس،من پیام شما رو به گروه پشتیبانی علمی سبز سازه انتقال خواهم داد و جواب رو در اسرع وقت برای شما ارسال خواهم کرد. 🌹
پاسخ دهید