آموزش نقشه خوانی ساختمان به زبان ساده و تصویری

همانطور که شما هم می دانید تهیه نقشه های سازه و نقشه خوانی ساختمان یکی از مهمترین مراحلی است که باید اطلاعات دقیق و کاملی را نسبت به آن داشته و به آن مسلط باشیم. در واقع قدم اول طراحی سازه، تهیه نقشه ها و مدلسازی می باشد.

اما باتوجه‌ به عدم آموزش و درک صحیح نقشه‌ها و علائم نقشه کشی ساختمان، در این ایبوک بحث‌های مفصلی برای انواع نقشه‌های ساختمانی از جمله انواع نقشه های معماری، سازه، نقشه های تاسیسات مکانیکی و تاسیسات برقی خواهیم داشت. نقشه سوله‌ها و سازه نگهبان‌های متداول نیز از جمله مواردی است که در این ایبوک مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

این صفحه تنها بخش کوتاهی از آموزش نقشه خوانی ساختمان می باشد متن اصلی این ایبوک را منطبق بر فهرست مطالب، دانلود کنید.

⌛ آخرین به‌روزرسانی: 3 مرداد 1400

📕 تغییرات به روز رسانی: انتشار جدید

email

دریافت رایگان 3 ایبوک طراحی سازه بتنی 

نگران نباشید ایمیل هرز برایتان ارسال نمی کنیم. ایمیل شما نزد ما محفوظ است.

فازهای صفر، یک و دو در طراحی سازه

نقشه‌ها معمولاً در سه فاز صفر، یک و دو ارائه می‌شوند که ممکن است در پروژه‌های کوچک یا با اهمیت کمتر، از دو مرحله اول صرف‌نظر شود. البته حذف یا عدم حذف، بستگی به ضوابط حاکم در آیین‌نامه‌ها و قوانین نظام‌مهندسی دارد. در ادامه به بررسی هر یک از فازهای طراحی سازه می‌پردازیم:

فاز صفر طراحی سازه

در این نقشه‌ها به کلیات پرداخته می‌شود و امکان‌سنجی اجرای طرح در این نقشه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. پلان‌های ساده و فاقد جزئیات مانند کروکی‌ها که تنها به‌منظور جانمایی فضاهای مختلف و ترسیم شمای کلی پروژه بکار می‌روند، در این دسته قرار می‌گیرند. همچنین در این فاز، شناخت نسبت به اقلیم منطقه، شرایط معماری منطقه، ضوابط و قوانین، چارچوب‌ها و استانداردها و… مدنظر می‌باشد و پروژه از نظر توجیه فنی و اقتصادی و همچنین فرهنگی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مطالعات مربوط به خاک محل، نزدیکی یا دوری از گسل و اطلاع از مشخصات سازه‌های مجاور نیز در فاز صفر طراحی سازه موردبحث قرار می‌گیرد. امروزه منظره دید مطلوب یا نامطوب و آلودگی صوتی و هوا از جمله پارامترهایی هستند که در مطالعات این فاز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌اند.

اطلاعات و شناخت موردنظر در فاز صفر طراحی سازه در بسیاری از موارد، از طریق مذاکرات با کارفرما و آگاه شدن از نیازهای موردنظرش به دست می‌آید.

فاز یک طراحی سازه

پس از نهایی شدن طرح در فاز صفر، نقشه‌‌های ساختمان را به طور دقیق با مقیاس مناسب ترسیم می‌کنند. این نقشه‌ها ویژگی‌های معماری ساختمان از قبیل نحوه استقرار، روابط فضاها و مشخصات نماهای ساختمان را نشان می‌دهد و مبنای ارزیابی و تصمیم‌گیری کارفرمایان و استفاده‌کنندگان و سرمایه‌گذاران هستند. برای تفهیم طرح به دیگران، ترسیم، ارائه دقیق و زیبای طرح و حتی ساخت ماکت یا انیمیشن‌های معماری، اهمیت به سزایی دارد. این نقشه‌ها همچنان ناقص بوده و دربردارنده بسیاری از جزئیات نیستند. به‌طورکلی نقشه‌های فاز یک در ساختمان شامل «نقشه موقعیت ساختمان»، «نقشه پلان طبقات»، «نقشه برش ساختمان» و «نقشه نماهای ساختمان» می‌باشد.

فاز دو طراحی سازه

پس از رفع نواقص احتمالی طرح و نقشه‌ها در فاز یک توسط کارفرما، مرحله طراحی نقشه‌های فاز دو با تمامی دیتیل‌های اجرایی، ابعاد و اندازه‌گذاری، تعیین نوع مصالح و سایر موارد انجام می‌گیرد. این نقشه‌ها شامل مواردی از جمله نوع فونداسیون‌ها، ابعاد ستون‌ها، مسیر لوله‌ها، جنس دیوارها، جنس و جزئیات در و پنجره‌ها، مصالح کف‌سازی، محل استقرار لامپ‌ها و … می‌باشد.

نکته حائز اهمیت آن است که قبل از طراحی فاز 2 معماری، باید تمامی نقشه‌های سازه، تأسیسات مکانیکی و برقی طراحی شده در فاز 1 مورد بازبینی قرار گرفته و هرگونه اشکال و تناقض‌های احتمالی بین آن‌ها برطرف گردد. از جمله موارد متناقض در ارتباط با نقشه‌های سازه، تأسیسات و معماری، محل داکت‌های تأسیساتی است که حتی بتن‌ریزی اشتباه و تخریب بتن در کارهای اجرایی تجربه شده است.

انواع نقشه‌ها

نقشه‌های ساختمانی به چهار دسته نقشه‌های معماری، سازه، مکانیکی و الکتریکی تقسیم می‌شوند:

نقشه‌های معماری (Architectural Drawings):

این نقشه‌ها توسط مهندس معمار طراحی می‌شود که مشخصات کامل مصالح و جزئیات اجرایی قسمت‌های مختلف ساختمان را تعیین می‌کند. این نقشه‌ها را با حرف اختصاری «A» نیز مشخص می‌کنند.

نقشه‌های سازه (Structural Drawings):

این نقشه‌ها توسط مهندس محاسب طراحی می‌شود و به معرفی مشخصات فونداسیون‌ها، ستون‌ها، تیرها و پوشش سقف‌ها می‌پردازد. این نقشه‌ها را با حرف اختصاری «S» نیز مشخص می‌کنند.

نقشه‌های تأسیسات مکانیکی (Mechanical Drawings):

این نقشه‌ها توسط مهندس مکانیک طراحی می‌شود و به معرفی سیستم آب‌رسانی، دفع فاضلاب، نحوه گرمایش و سرمایش می‌پردازد. این نقشه‌ها را با حرف اختصاری «M» نیز مشخص می‌کنند.

نقشه‌های تأسیسات الکتریکی (Electrical Drawings):

این نقشه‌ها توسط مهندس برق طراحی می‌شود و به معرفی سیستم روشنایی، کلید و پریز و تلفن ساختمان می‌پردازد .این نقشه‌ها را با حرف اختصاری «E» نیز مشخص می‌کنند.

نقشه‌های پلان، نما و برش

برای مشخص‌کردن یک نقطه در فضا به سه مؤلفه مختصاتی نیاز داریم. اجسام از به هم پیوستن نقاط تشکیل می‌شوند. پس می‌توان محل اجسام و مشخصات اضلاعی آن‌ها را با استفاده از نقشه‌ها مشخص کرد. بدین منظور نیاز به نقشه‌های برش و پلان داریم تا مشخصات مکانی و اضلاعی اجزای نقشه را تعیین کنیم. در حالت کلی در نقشه‌ها برای نمایش هر قسمت، از سه نقشه «پلان»، «نما» و «برش» استفاده می‌کنیم.

نحوه ترسیم این نقشه‌ها را در شکل زیر مشاهده می‌کنیم.

نحوه ترسیم «الف» پلان، «ب» برش از یک مقطع خاص، «پ» نماهای مختلف ساختمان

نقشه‌های معماری

نقشه‌های معماری شامل پلان سایت، کلیه نماهای ساختمان، پلان زیرزمین‌ها، همکف و نقشه تیپ طبقات، پلان مبلمان، پلان شیب بندی بام و برش‌هایی از قسمت‌های مختلف سازه است.

مراحل طراحی معماری

برای انجام مسیر طراحی معماری، مراحلی را باید طی کرد که برای رسیدن به هدف مطلوب، هر مرحله باید به نحو احسن طی شود. کلیه پروژه‌ها جهت طراحی معماری از سه بخش اصلی تشکیل می‌شوند:

1) طراحی فاز صفر معماری
2) طراحی فاز یک معماری
3) طراحی فاز دو معماری

✅ توضیحات مفصل هر یک از این مراحل را می توانید در متن اصلی ایبوک مطالعه کنید.

کلیات نقشه‌های معماری

شیت‌های نقشه‌های معماری با اندیس‌گذاری حرف A نام‌گذاری می‌شوند. نظام‌مهندسی هر شهر الزامات عمومی مرتبط با پروژه را ارائه می‌دهد. معمولاً الزامات عمومی پروژه به همراه فهرست نقشه‌ها در شیت A-00 ارائه می‌شود. در هر شیت در گوشه نقشه یا کناره نقشه می‌توان اطلاعات کلی ساختمان و مشخصات سایت و مالک را درج کرد. در هریک از شیت‌ها دیتیل‌های معماری ارائه می‌شوند و نمونه‌ای از فهرست نقشه‌های معماری را می‌توان در شکل زیر مشاهده کرد.

جزئیات نقشه‌های معماری

نقشه‌های معماری معمولاً با مقیاس 1/200 ترسیم می‌شوند. به‌منظور تسلط کافی بر نقشه‌های معماری و آشنایی کافی با موقعیت‌ها و ابعاد پروژه، بایستی نسبت به علائم درج شده در نقشه‌ها آگاهی کافی داشته باشیم. در ادامه برخی از علائم مهم نقشه‌های معماری و دیتیل‌های خاص اجرایی را بیان خواهیم کرد.

علائم نقشه خوانی ساختمان

دیتیل‌های اجرایی در نقشه‌های معماری

در ادامه دیتیل‌های عمومی ساختمان‌ها را بررسی می‌کنیم. دقت کنیم که آنچه در این قسمت بیان می‌شود، دیتیل‌های متعارف در نقشه‌های معماری است و ممکن است در یک سازه دیتیل خاصی برای یک جزء موردنیاز باشد.

دیتیل‌های اجرایی راه‌پله

راه‌پله دارای انواع بسیار متنوعی از قبیل یک‌طرفه، دوطرفه، سه طرفه، چهار طرفه، مدور و … هستند که هرکدام متناسب با موقعیت و ابعاد و کاربری، مورداستفاده قرار می‌گیرند.

راه‌پله و یا پله یکی از اجزای مهم ساختمان است که در حین اجرا باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشیم. برای جلوگیری از اشتباهات، بزرگ‌نمایی آن در نقشه‌ها یک راه‌حل بسیار ایده‌آل است. در جزئیات اجرایی راه‌پله، ابعاد مناسب و استاندارد باکس راه‌پله، تعداد، ارتفاع و عرض پله‌ها و … در نظر گرفته شود.

برای نمایش مسیر طی شده در پله‌ها و رسیدن به طبقه بالا از فلش استفاده می‌شود. هر پله مشخصاتی دارد که در شکل زیر نشان‌ داده‌ شده است و در ادامه به توضیح هر مشخصه و اصطلاحات مهم در ساختار پله‌ها پرداخته شده است.

مشخصات هر گام پله

کف پله (b): به سطح فوقانی پله که پا روی آن قرار می‌گیرد، «کف پله» گفته می‌شود. نام دیگر آن «پاخور پله» می‌باشد.

ارتفاع یک پله (h): فاصله عمودی دو کف پله متوالی را «ارتفاع پله» می‌نامیم.

پیشانی پله: قطعه عمودی که میان دو کف پله قرار می‌گیرد، «پیشانی پله» گوییم.

گونه پله: سطوح کناره دو طرف پله، «گونه» نام دارد.

عرض پله (g): فاصله بین گونه‌های هر تک پله را «عرض پله» گوییم.

شیار کف پله: بر روی هر کف پله معمولاً یک یا دو شیار در امتداد عرض پله وجود دارد. این شیارها با هدف جلوگیری از لغزش ایجاد می‌شوند.

دماغه پله: به پیشامدگی کف پله از پیشانی پله، «دماغه پله» می‌گوییم.

شکل 10- ردیف پله و پاگرد

ردیف پله: به مجموعه پله‌های متوالی بین دو اختلاف سطح، «ردیف پله» گوییم. یک ردیف پله حداقل از سه پله متوالی تشکیل می‌شود.

پاگرد: سطحی است که شخص بعد از پیمودن یک ردیف پله، روی آن پا می‌گذارد. پاگرد با هدف استراحت یا تغییر جهت پله مورداستفاده قرار می‌گیرد. حداکثر تعداد پله‌های متوالی 12 عدد می‌باشد و درصورتی‌که تعداد پله بیش از این مقدار بود، نیاز به پاگرد برای استراحت وجود دارد.

چشم پله: فاصله بین چند ردیف پله به‌صورت رفت‌وبرگشتی را «چشم پله» می‌نامند. در شکل زیر نمونه‌ای از چشم پله نمایش‌داده‌شده است.

چشم پله

نرده: جان‌پناه و حفاظ برای جلوگیری از سقوط افراد است که با رعایت استانداردهای لازم، دیتیل‌های اجرایی لازم برای آن‌ها ارائه می‌شود. نرده‌ها می‌توانند از جنس چوب، فلز، مصالح بنایی باشند. از جمله کاربرد دیگر نرده‌ها در بالکن‌ها بوده که متناسب با شرایط، دیتیل اجرایی متفاوتی دارند.

پلان راه‌پله و جزئیات آن

قرنیز پله: دیواره‌های باکس راه‌پله که با اندود گچ پوشانده شده‌اند و قسمتی از دیوار بالای کف پله ممکن است در حین عبور و مرور یا شست‌وشوی پله‌ها آسیب ببیند. بدین منظور در دیوارهای راه‌پله از «قرنیز» استفاده می‌شود. جنس قرنیزها معمولاً سنگ پلاک، چوب یا موزائیک است.

زاویه شیب پله (α): زاویه بین خط شیب پله با خط افق را «زاویه شیب پله» گویم.

شکل 13- قرنیز پله و زاویه شیب آن

در شکل زیر نمونه‌ای از جزئیات اجرایی پله‌ها که در نقشه‌های معماری توسط معمار طرح داده شده است، مشاهده می‌کنیم. مهندس محاسب نیز با استناد به جزئیات ارائه شده توسط معمار، سازه را بارگذاری، تحلیل و طراحی می‌کند.

جزئیات اجرایی پله‌ها

نکته: در حالت کلی پله‌ها به اقسام مختلف از نظر کاربری تقسیم می‌شوند. راه‌پله‌ها، پله‌های دوبلکس و پله‌های اضطراری برای اهداف مشخص در ساختمان‌ها بکار می‌روند. درهرصورت نمایش هر یک از آن‌ها در نقشه‌های معماری الزامی است.

✅ در مورد دیتیل اجرایی درب ها و پنجره ها،دیوارها، سقف کاذب، کف شورها (کف شوی ها)،کف سازی و دیتیل های اجرایی جان پناه ها به طور مفصل در متن اصلی ایبوک صحبت شده که می توانید جزئیات آن ها را مطالعه نمایید.

نقشه‌های Layout یا بزرگ‌نمایی

معمولاً در نقشه‌های فاز 2 معماری، جزئیات اجرایی برخی فضاها (مانند راه‌پله، سرویس بهداشتی، آشپزخانه و حمام) جداگانه نمایش داده می‌شود. این امر در پروژه‌های بزرگ بسیار پررنگ‌تر می‌باشد. تعداد این‌گونه جزئیات باتوجه‌به اهمیت پروژه و فضاها و پیچیدگی آن‌ها متغیر است. در این نقشه‌ها جزئیاتی از قبیل چیدمان عناصر موجود در فضای موردنظر، نحوه اجرای نازک‌کاری، شیب بندی و محل نصب کف‌شورها و … نمایش داده می‌شود. در شکل زیر نمونه‌هایی از نقشه‌های Layout مشاهده می‌کنیم.

نقشه Layout آشپزخانه و راه‌پله

بررسی نقشه‌های پلان، نما و برش معماری

در متن اصلی ایبوک نقشه خوانی ساختمان به بررسی کامل نقشه‌های پلان، برش و نمای یک ساختمان 4 طبقه می‌پردازیم. برای مشاهده متن کامل این ایبوک فایل پی دی اف آن را دانلود کنید.

نقشه های سازه

نقشه‌های سازه در برگیرنده مشخصات مصالح، جزئیات ساخت و نصب سازه نگهبان و عناصر سازه‌ای شامل فونداسیون، تیرهای اصلی و فرعی، ستون‌ها، دیوارهای حائل و برشی، مهاربندها و اتصالات می‌باشد. در این نقشه‌ها کلیه جزئیات اجرای سقف، راه‌پله، میان‌قاب‌ها و وال‌پست‌ها و … ارائه می‌شود. هرگونه نقص در ارائه نقشه‌ها ممکن است باعث سردرگمی و حتی به تعویق انداختن موعد تحویل پروژه شود.

همچنین نقشه‌های سازه نقطه پیوستگی نقشه‌های معماری، تأسیسات مکانیکی و برقی است. زیرا در صورت وجود تناقض در نقشه‌ها، اجرای غیراصولی و بدون نظارت از قبیل تراشیدن، بریدن، سوراخ کردن یا تخریب کردن عناصر سازه‌ای را در پی خواهد داشت. هدف از تخریب‌های اشاره شده عمدتاً جهت عبور لوله‌های تأسیسات، نصب تابلوها، دودکش‌ها و اجرای داکت‌ها می‌باشد.

علائم اختصاری نقشه‌های سازه

برای معرفی عناصر مختلف در نقشه‌ها معمولاً از یک سری علائم استاندارد استفاده می‌شود که مهم‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها در شکل زیر ارائه شده است.

علائم اختصاری در نقشه‌های سازه

نگاهی به نقشه‌های سازه نگهبان

هر پروژه 4 گروه نقشه ساختمانی لازم دارد. این چهار گروه شامل نقشه‌های معماری، سازه، تأسیسات برقی و مکانیکی می‌باشد. اما باتوجه‌به پیشرفت صنعت ساختمان می‌بایست گروه دیگری از این نقشه‌ها را به گروه نقشه‌های ساختمانی اضافه کرد. درواقع باتوجه‌به ساخت‌وسازهای زیرزمینی به دلیل مسائل اقتصادی، نیاز به پایدارسازی و عملیات گودبرداری داریم. این عملیات نیازمند نقشه‌های اجرایی می‌باشد که باتوجه‌به نزدیکی ماهیت آن‌ها به نقشه‌های سازه، در این ایبوک به بررسی آن می‌پردازیم.

از جمله سازه نگهبان‌های متعارف در صنعت ساختمان‌سازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1) سازه نگهبان به روش خرپایی
2) سازه نگهبان به روش میخ‌کوبی
3) سازه نگهبان به روش انکراژ (دوخت به پشت)
4) سازه نگهبان به روش مهار متقابل

✅ توضیحات مفصل هر یک از این موارد را می توانید در متن اصلی ایبوک مطالعه کنید.

نقشه خوانی ساختمان بتنی

بررسی نقشه‌های سازه بتنی به دلیل متداول بودن آن‌ها، یکی از ضروریات بحث نقشه‌خوانی ساختمان است. در این ایبوک نقشه‌های چندین ساختمان بتنی با ویژگی‌های متفاوت را مورد بررسی قرار خواهیم داد. چشم‌انداز بررسی نقشه‌های سازه بتنی به‌صورت زیر می‌باشد:

چشم‌انداز بررسی نقشه‌های سازه بتنی

• جزئیات میلگردها
• فونداسیون
• ستون
• تیر
• دیوار برشی بتنی
• سیستم سقف سازه‌ای
• پله‌ها
• وال‌پست

جزئیات میلگردها

طول، شعاع خم آرماتورهای اصلی، خاموتها و قلاب‌ها به همراه طول مهاری و وصله آرماتورهای طولی از جمله مواردی است که باید در نقشه‌ها کنترل و به‌درستی اجرا شود. هرگونه نقص در ارائه دیتیل‌ها و اجرای این موارد، عملکرد لرزه‌ای سازه را زیر سؤال می‌برد. موارد اشاره شده در نقشه‌ها می‌توانند به طرق مختلف از جمله در جداولی ارائه شوند.

مقادیر بیان شده برای طول مهاری، قلاب‌ها، وصله‌ها و … ممکن است متناسب با زمان و تغییر آیین‌نامه دست خوش تغییرات شود. در شکل زیر در سه قسمت به جزئیات خم، وصله و طول همپوشانی آرماتورها اشاره شده است.

(الف) جزئیات خم آرماتورها (ب) جزئیات همپوشانی آرماتورها (پ) جزئیات وصله آرماتورهای بالا و پایین تیر

✅ توضیحات سایر نقشه ها و پلان های این قسمت از نقشه خوانی ساختمان را در متن اصلی ایبوک مطالعه کنید.

نقشه خوانی ساختمان فولادی

نقشه سازه‌های فولادی دارای جزئیات بیشتری نسبت به نقشه سازه‌های بتنی می‌باشد. در این قسمت سازه‌های فولادی را از فونداسیون تا بام مورد بررسی قرار خواهیم داد و هرآنچه برای فهم کامل نقشه موردنیاز است را ارائه خواهیم داد. در ادامه چشم‌اندازی از روندی که برای بررسی نقشه‌های سازه فولادی در این ایبوک پیش خواهیم گرفت را مشاهده می‌کنیم:

چشم‌انداز بررسی نقشه‌های سازه فولادی

• فونداسیون
• ستون
• تیر
• مهاربند
• دیوار برشی بتنی
• دیوار برشی فولادی
• اتصالات
• سیستم سقف سازه‌ای
• پله‌ها
• وال‌پست

فونداسیون

پی یا فونداسیون بخش مهمی از سازه است که برای تحمل بارهای ساختمان و انتقال آن به زمین ساخته می‌شود. فونداسیون معمولاً در زیر سطح طبیعی زمین قرار می‌گیرد. امروزه معمولاً پی‌ها با استفاده از بتن ساخته می‌شوند و در دو نوع سطحی و عمیق کاربرد دارند.

پلان پی گسترده

✅ این مطالب تنها بخش کوتاهی از ایبوک نقشه خوانی ساختمان است توضیحات سایر نقشه ها و پلان های این قسمت از نقشه خوانی ساختمان را در متن اصلی ایبوک مطالعه کنید.

 نقشه‌های تأسیسات مکانیکی

تأسیسات مکانیکی یکی از آیتم‌های بسیار مهم در پروژه‌ها می‌باشد که اجرای نادرست آن، شرایط بهره‌برداری و آسایش ساکنین را دچار مختل می‌کند. آب‌بند نبودن خطوط لوله، عایق‌کاری نامناسب، گرفتگی مداوم لوله‌ها، خرابی مکرر تجهیزات بکار رفته در تأسیسات و لرزش و صدای زیاد ازجمله مواردی است که می‌تواند در اثر اجرای نادرست و برداشت اشتباه از نقشه‌ها باشد. اصلاح نواقص و اشتباهات در اجزای تأسیسات مذکور به‌راحتی امکان‌پذیر نبوده و هرگونه سهل‌انگاری در اجرا و استفاده از برندهای نامناسب موجب تبعات ناشی از آن خواهد شد.

مراحل طراحی تأسیسات مکانیکی

برای انجام مسیر طراحی تأسیسات، مراحلی را باید طی کرد که برای رسیدن به هدف مطلوب، هر مرحله باید به نحو احسن طی شود. پروژه‌ها جهت طراحی تأسیسات از سه بخش اصلی تشکیل می‌شوند:

1) طراحی فاز صفر تأسیسات مکانیکی
2) طراحی فاز یک تأسیسات مکانیکی
3) طراحی فاز دو تأسیسات مکانیکی

طراحی فاز صفر تأسیسات مکانیکی

فاز صفر تأسیسات مکانیکی مرحله‌ای است که در آن اطلاعاتی مانند شرایط آب‌وهوایی، بررسی و انتخاب انواع سیستم‌های تهویه مطبوع مطابق شرایط پروژه و مشخص‌کردن بیشینه و کمینه دما کسب می‌شود.

طراحی فاز یک تأسیسات مکانیکی

در این فاز یک طراحی اولیه از تجهیزات سرمایشی و گرمایشی، مشخص‌شدن مسیرهای لوله‌ها و کانال‌ها، مشخص‌کردن محل تقریبی بازشوها، لوله‌ها و رایزرها، تجهیزات موتورخانه و ابعاد ان و در نهایت ترسیم نقشه‌های تک خطی انجام می‌شود.

طراحی فاز دو تأسیسات مکانیکی

در این فاز طرح اولیه طراحی شده در فاز 1 طبق آیین‌نامه کامل‌تر شده و طرح نهایی ارائه می‌شود. محاسبات دقیق بارهای برودتی و حرارتی، تعیین محل تجهیزات موتورخانه، سرمایش و گرمایش، مشخص‌کردن محل دقیق بازشوها و محل خروجی لوله‌ها و رایزرها و در نهایت رسم دقیق نقشه‌ها و دیتیل‌های اجرایی در این فاز طراحی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

آشنایی با برخی از تجهیزات تأسیسات مکانیکی

مشابه با بخش نقشه‌های تأسیسات برقی، در این قسمت نیز مروری بر تجهیزات مکانیکی از قبیل انواع شیرهای کنترل، لوله‌ها و اتصالات خواهیم داشت. علاوه بر توضیحات مختصر در مورد هریک از تجهیزات، تصاویری از آن‌ها نیز برای درک و فهم بهتر نقشه‌ها ارائه می‌شود.

شیرهای کنترل

عملکرد بهینه سیستم‌ها تا حدود زیادی به شیرهای کنترل بستگی دارد. شیرها در سایزهای مختلف برای قطع و وصل یا تنظیم جریان در لوله‌های با سایز پایین تا بزرگ مورداستفاده قرار می‌گیرند. از جمله شیرهای کنترل پرکاربرد می‌توان به شیر کشویی، بشقابی، سوزنی، پروانه‌ای و یک‌طرفه اشاره کرد.

شیر کشویی (دروازه‌ای) برای قطع و وصل جریان به طور کاملاً بسته یا کاملاً باز از این شیر استفاده می‌شود. تغییر میزان جریان در این شیرها با بالا یا پایین رفتن یک صفحه فلزی به‌صورت کشویی انجام می‌شود. استفاده از شیر کشویی به‌صورت نیمه‌باز موجب فرسودگی زودهنگام آن می‌شود.

شیر کشویی

شیر کف فلزی (بشقابی یا کروی) برای تنظیم جریان با استفاده از یک دیسک به شکل مخروط ناقص مورداستفاده قرار می‌گیرد. این شیرها برای تنظیم دبی عبوری از خطوط لوله مورداستفاده قرار می‌گیرند. شیرهای بشقابی در مقایسه با شیرهای کشویی دارای فرسودگی کمتر ولی افت فشار بیشتری هستند.

شیر کف فلزی

شیر سوزنی از لحاظ مکانیزم مشابه شیر بشقابی می‌باشد که به‌جای استفاده از دیسک مخروطی، از قطعه دوکی شکل مانند سوزن استفاده شده است. باتوجه‌به دقت بالای این شیر در کنترل جریان، برای تنظیم دقیق دبی عبوری از آن استفاده می‌شود.

شیر سوزنی

شیر پروانه‌ای مشابه شیر کشویی دارای یک صفحه فلزی می‌باشد. در این شیرها صفحه فلزی به‌جای بالا پایین شدن، حول یک محور دوران می‌کند و موجب قطع و وصل جریان می‌شود. مطابق شکل زیر، قرارگرفتن صفحه فلزی موازی جریان موجب عبور دبی حداکثر و عمود بر جریان موجب قطع جریان می‌شود.

شیر پروانه‌ای

شیر یک‌طرفه با فشار سیال به طور خودکار باز شده و در اثر قطع جریان، نیروی جاذبه ناشی از وزن دریچه یا فشار ناشی از برگشت سیال، موجب مسدود شدن آن می‌شود. این شیرها نیازی به اهرم تنظیم ندارند و سیال تنها قادر به حرکت در یک‌جهت می‌باشد.

شیر یک‌طرفه

انواع لوله

لوله‌ها متناسب با جنس، کاربرد و نوع اتصال در انواع مختلفی بکار می‌روند. لوله‌های گالوانیزه و پلیمری در سیستم آبرسانی، لوله‌های فلزی سیاه در سیستم تهیه مطبوع و آتش‌نشانی و لوله‌های چدنی و پلاستیکی در سیستم فاضلاب از جمله لوله‌های پرکاربرد می‌باشند.

انواع لوله‌های پرکاربرد

✅ سایر تجهیزات تاسیسات مکانیکی را می توانید در متن اصلی ایبوک نقشه خوانی ساختمان مطالعه کنید.

کلیات نقشه‌های تأسیسات مکانیکی

مشابه با نقشه‌های معماری، سازه و تأسیسات برقی، در صفحه اول نقشه‌های تأسیسات مکانیکی نیز فهرستی از کلیه شیت‌های نقشه ارائه می‌شود. نام شیت‌ها با حرف M آغاز می‌شود و نقشه‌ها شماره‌گذاری می‌شوند. همچنین توصیه‌های عمومی، استانداردهای طراحی و برخی نکات مدنظر طراح در صفحات ابتدایی نقشه قرار داده می‌شود.

توضیحاتی راجع به نحوه اجرا، نوع و جنس لوله‌ها و توکار یا روکار بودن سیستم لوله‌کشی، شیب مجاز خطوط لوله، برندها و تجهیزات مورداستفاده در سیستم لوله‌کشی در این قسمت مشخص می‌شود.

توضیحات عمومی نقشه‌ها

باتوجه‌به تنوع تجهیزات تأسیسات مکانیکی، مشخصات فنی همچون جنس لوله‌، اتصالات، شیرها، دریچه‌ها و استانداردهای مربوط به هرکدام، در ابتدای نقشه‌ها در جداولی نمایش داده می‌شود. در ادامه برخی از مشخصات فنی لوله‌ها که در نقشه‌ها عموماً با آن‌ها مواجه می‌شویم، نشان‌داده‌شده است.

(الف) مشخصات فنی لوله‌ها و تجهیزات مکانیکی (ب) اتصال دنده‌ای (پ) اتصال فلنجی گردندار

نقشه‌های سیستم فاضلاب

سیستم فاضلاب متشکل از لوله های افقی و قائم فاضلاب، لوله‌های هواکش، سیفون، اتصالات مانند زانویی، سه‌راهی، تبدیل و …، دریچه‌های بازدید می‌باشد. فاضلاب کلیه وسایل بهداشتی در هر طبقه توسط لوله‌های افقی با شیب 1 تا 4 درصد جمع‌آوری شده و از طریق لوله‌های قائم به پایین‌ترین قسمت ساختمان روانه می‌شود. برای دفع فاضلاب در پایین‌ترین قسمت ساختمان از روش‌هایی نظیر چاه جذبی، سپتیک تانک و سیستم فاضلاب شهری (اِگو) استفاده می‌شود.

هواکش‌ها در این سیستم برای تخلیه گازهای تولید شده و ارتباط با هوای آزاد مورداستفاده قرار می‌گیرند. هر شبکه متصل به توالت ایرانی یا فرنگی معمولاً دارای یک لوله هواکش می‌باشد.

نقشه‌های سیستم فاضلاب دارای قسمت‌های مختلفی از جمله نقشه پلان لوله‌کشی، نقشه بزرگ‌نمایی، دیاگرام رایزر لوله‌های فاضلاب می‌باشد. مسیر افقی لوله‌ها با استفاده از خطوط مستقیم روی پلان نمایش‌داده‌شده و محل رایزرها نیز با حروف و اعداد مخصوص خودشان نشان داده می‌شوند.

مطابق شکل زیر حروف SR، RR، VR، UC، UF یا B به ترتیب نشان‌دهنده رایزر فاضلاب، رایزر آب باران، رایزر هواکش، عبور لوله از زیر سقف کاذب و عبور لوله از کف یا لوله مدفون شده در کف است.

نحوه نمایش خطوط لوله افقی و رایزرها

توجه: علائم نشان‌داده‌شده در شکل فوق، مخفف عباراتی هستند که در ادامه بیان شده‌اند:

Sewage Riser → SR
Rain Riser → RR
Vent Riser → VR
Under Ceiling → UC
Under Floor → UF
Burried → B

نقشه پلان طبقات: قطر لوله‌ها برحسب اینچ یا میلی‌متر، مسیر افقی لوله‌ها (تاحدامکان از کنار دیوارها)، محل رایزر فاضلاب و هواکش از جمله مواردی است که در نقشه لوله‌کشی فاضلاب و پلان طبقات مشاهده می‌شود.

در شکل زیر پلان ساده‌ای از لوله‌کشی فاضلاب طبقات ارائه شده است که در آشپزخانه و سرویس بهداشتی سیستم فاضلاب تعبیه شده است. باتوجه‌به اینکه قطر رایزرها در طبقات مشابه هم می‌باشد، صرفاً یک عدد بر روی مسیر خطوط افقی لوله نوشته شده است.

پلان لوله‌کشی فاضلاب تیپ طبقات

✅ جزئیات سایر نقشه ها و پلان های این قسمت از نقشه خوانی ساختمان را در متن اصلی ایبوک مطالعه کنید.

فلوچارت مراحل نقشه‌خوانی ساختمان و رسیدن به هدف مطلوب

نتیجه‌گیری

جهت اجرای صحیح نقشه‌های ساختمانی، بایستی تسلط کافی بر مفاهیم نقشه‌خوانی ساختمان داشته باشیم. درصورتی‌که فهم درستی از نقشه‌ها نداشته باشیم، اجرای اصولی و درست نقشه‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. علاوه بر درک صحیح نقشه‌ها، آشنایی با برخی از ضوابط موجود در آیین‌نامه‌ها نیز از ارکان اصلی اجرای صحیح آن‌ها می‌باشد. به این دلیل به‌خاطر سپردن برخی از ضوابط برای کنترل نقشه‌ها در حین اجرا توصیه می‌شود.

منابع

1) آموزش جامع نقشه‌خوانی، دکتر عبدالله چراغی
2) راهنمای طراحی سازه‌ای و جزئیات اجرایی دیوارهای غیرسازه‌ای (ضابطه 819)، سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان البرز
3) ضوابط طراحی و اجرایی وال‌پست، مهندس حسین ذوالفقاریان
4) راهنمای جوش و اتصالات جوشی، دفتر مقررات ملی ساختمان 1390
5) طراحی سازه‌های فولادی (جلد پنجم – طراحی اعضا)، دکتر مجتبی ازهری، دکتر سید رسول میر قادری و دکتر حسین عمو شاهی
6) طراحی سازه‌های فولادی (جلد ششم – طراحی اتصالات)، دکتر مجتبی ازهری و دکتر سید رسول میر قادری
7) گودبرداری و سازه‌های نگهبان ویژه دوره‌های ارتقا پایه، دکتر حمیدرضا اشرفی
8) پیوست ششم استاندارد 2800 ویرایش 4، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
9) مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان – الزامات عمومی ساختمان، ویرایش سال 1396
10) مبحث نهم مقررات ملی ساختمان – طرح و اجرای ساختمان‌های بتن‌آرمه، ویرایش سال 1399
11) مبحث دهم مقررات ملی ساختمان – طرح و اجرای ساختمان‌های فولادی، ویرایش سال 1392
12) مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان – طرح و اجرای تأسیسات برقی ساختمان‌ها، ویرایش سال 1395
13) مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان – تأسیسات بهداشتی، ویرایش سال 1396

مقدمه

فازهای صفر، یک و دو در طراحی سازه

• فاز صفر طراحی سازه
• فاز یک طراحی سازه
• فاز دو طراحی سازه

انواع نقشه‌ها

نقشه‌های پلان، نما و برش

نقشه‌های معماری

مراحل طراحی معماری

• طراحی فاز صفر معماری
• طراحی فاز یک معماری
• طراحی فاز دو معماری

کلیات نقشه‌های معماری

جزئیات نقشه‌های معماری

علائم نقشه خوانی در نقشه‌های معماری

دیتیل‌های اجرایی در نقشه‌های معماری

• دیتیل‌های اجرایی راه‌پله
• دیتیل‌های اجرایی درب‌ها و پنجره‌ها
• دیتیل‌های اجرایی کف‌شورها (کفشوی‌ها)
• دیتیل‌های اجرایی جان‌پناه‌ها
• دیتیل‌های اجرایی دیوارها
• دیتیل اجرایی کف‌سازی
• دیتیل اجرایی سقف کاذب

نقشه‌های Layout یا بزرگ‌نمایی

بررسی نقشه‌های پلان، نما و برش معماری

• نقشه‌های پلان
• نقشه‌های برش
• نقشه‌های نما

چک‌لیست کنترل نقشه‌های معماری

کنترل‌های مهم معماری

• تعیین و کنترل رقوم صفر
• کنترل درز انقطاع
• جانمایی (ستون‌گذاری)

بررسی ضوابط مهم مقررات ملی ساختمان

• راه‌پله‌ها یا پله‌ها
• دست‌اندازها، نرده‌ها و میله‌های دستگرد
• فضاهای ورودی ساختمان
• راهروها
• ایوان‌ها و بالکن‌ها
• شیب‌راه‌های عبور پیاده
• توقفگاه‌های خودروها
• الزامات مهم فضاها

نقشه‌های سازه

• مراحل طراحی اسکلت سازه
• کلیات نقشه‌های سازه
• جزئیات نقشه‌های سازه

علائم اختصاری نقشه‌های سازه

علائم جوشکاری در نقشه‌های سازه

• انواع روش‌های جوشکاری
• وضعیت‌های جوشکاری
• انواع جوش
• اتصالات جوشی
• درز جوش
• نشانه‌های قراردادی جوش
• جوش در نقشه‌ها
• نکات مربوط به پیکان جوش
• علائم ظاهری سطح جوش
• فرم دهی به جوش (آماده‌سازی سطح جوش)
• مثال‌هایی از جوش در نقشه‌ها
• تشخیص نوع الکترود مصرفی در نقشه‌ها
• کنترل‌های مهم جوش

نگاهی به نقشه‌های سازه نگهبان

• سازه نگهبان به روش خرپایی
• سازه نگهبان به روش میخ‌کوبی
• سازه نگهبان به روش انکراژ
• سازه نگهبان به روش مهار متقابل
• چک‌لیست کنترل نقشه‌های سازه نگهبان

نقشه‌های سازه فولادی

فونداسیون

• فونداسیون در زمین‌های شیب‌دار
• پلان فونداسیون
• مقطع فونداسیون
• پلان آرماتورهای تقویتی فونداسیون
• مقطع چاله آسانسور
• مقطع پاشنه پی
• پلان ستون‌گذاری و مهاربندی
• جزئیات صفحه ستون

ستون

• نما و برش ستون‌ها
• جزئیات وصله ستون‌ها
• ستون‌های فولادی پر شده با بتن (CFT)

تیر

• مقطع تیرها
• پلان تیرریزی
• وصله تیرها
• تیرهای لانه‌زنبوری
• مهارجانبی تیرها

مهاربند

• نمای مهاربندها
• مقطع مهاربندها
• اتصالات مهاربندها
• جزئیات ورق میانی اتصال در مهاربند ضربدری
• جزئیات تیر پیوند (تیر رابط)
• دستک زانویی

دیوار برشی بتنی

دیوار برشی فولادی

اتصالات‌

• اتصالات مفصلی
• اتصالات گیردار

سیستم سقف سازه‌ای

• سقف تیرچه بلوک
• سقف کُرمیت
• سقف کامپوزیت
• سقف عرشه فولادی

پله‌ها

• پله‌های طاق ضربی
• پله‌های کامپوزیت
• پله‌های عرشه فولادی

وال‌پست

• میلگرد بستر
• قطعات اتصال
• ست‌های ارتجاعی (رادیکالی)
• تسمه‌های اتصال
• وادارهای میانی افقی‌
• وادارهای میانی عمودی
• وادارهای انتهایی عمودی
• دیوارهای 3D pannel
• مسلح کردن دیوار با شبکه الیاف

نگاهی به نقشه‌های سوله

• کلیات
• پلان و مقطع فونداسیون
• پلان ستون‌گذاری و جزئیات صفحه ستون
• مشخصات قاب‌ها
• ستون‌ها
• وال‌پست
• تیرهای اصلی
• جزئیات ساخت و اتصالات
• مهارهای طولی (استرات‌ها)
• مهاربندهای قائم
• مهاربندهای افقی
• تیرهای فرعی (پرلین یا لاپه)
• میل‌مهار (سگراد)
• پوشش سقف

نقشه‌های سازه بتنی

• جزئیات میلگردها
• فونداسیون

آرماتورهای انتظار ستون و دیوار برشی

پلان ستون‌گذاری و دیوار برشی

ستون

• نمای ستون
• مقطع ستون
• ستون‌های فولادی محاط در بتن (SRC)
• انواع وصله میلگردها

تیر

• پلان تیرریزی
• نمای تیرها
• مقطع تیرها
• اتصال تیر فولادی به المان بتنی

دیوار برشی

• نمای دیوار برشی
• مقطع دیوار برشی
• تیر هم‌بند

سیستم سقف سازه‌ای

• سقف تیرچه‌بلوک
• سقف کوبیاکس
• سقف یوبوت
• سقف وافل

پله‌ها

نقشه‌های تأسیسات برقی

مراحل طراحی تأسیسات برقی

آشنایی با برخی از تجهیزات تأسیسات برقی

• سیم‌ها و کابل‌ها
• پریزها
• کلیدها
• چراغ‌های روشنایی
• فیوز
• کنتاکتور
• بی متال
• رله
• دیمر
• خازن
• فتوسل
• تایمر

کلیات نقشه‌های تأسیسات برقی

جزئیات نقشه‌های تأسیسات برقی

پلان روشنایی

پلان پریز برق

پلان پریز تلفن

پلان پریز آنتن

سیستم دربازکن

سیستم دوربین مداربسته (CCTV)

دیاگرام تک‌خطی تابلوها

دیاگرام رایزرها

نقشه جزئیات

چک‌لیست کنترل نقشه‌های تأسیسات برقی

کنترل‌های مهم تأسیسات برقی

نقشه‌های تأسیسات مکانیکی

مراحل طراحی تأسیسات مکانیکی

• طراحی فاز صفر تأسیسات مکانیکی
• طراحی فاز یک تأسیسات مکانیکی
• طراحی فاز دو تأسیسات مکانیکی

آشنایی با برخی از تجهیزات تأسیسات مکانیکی

• شیرهای کنترل
• انواع لوله
• انواع اتصالات

کلیات نقشه‌های تأسیسات مکانیکی

جزئیات نقشه‌های تأسیسات مکانیکی

نقشه‌های سیستم فاضلاب

• نقشه پلان طبقات

نقشه‌های لوله‌کشی آب سرد و گرم مصرفی

نقشه‌های تأسیسات گرمایشی

نقشه‌های تجهیزات موتورخانه مرکزی

نقشه‌های سیستم تهویه مطبوع (HVAC)

سیستم آتش‌نشانی (اطفای حریق)

نقشه سیستم گازرسانی

نقشه جزئیات

چک‌لیست کنترل نقشه‌های تأسیسات مکانیکی

کنترل‌های مهم تأسیسات مکانیکی

• ثبت شده در
  وزارت ارشاد
• دانلود سریع
  پس از پرداخت
• ضمانت ارسال
  بروزترین نسخه کتاب